Ανθρώπινο δικαίωμα είναι κάθε τεκμηριωμένη αξίωση του ανθρώπου να γίνεται σεβαστή η προσωπικότητά του, ώστε να είναι ελεύθερος και ικανός να αναπτύξει πλήρως και να αξιοποιήσει τις αρετές του, τη νοημοσύνη, τα ταλέντα και τη συνείδησή του. Στο πλαίσιο αυτό, καθίσταται δυνατή η ικανοποίηση των βιοτικών και πνευματικών του αναγκών με απώτερο στόχο την ευτυχία.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι εγγενή δικαιώματα για όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, τον τόπο διαμονής, το φύλο, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή, το χρώμα, την θρησκεία, την γλώσσα ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση. Είναι αλληλένδετα, αλληλεξαρτώμενα και αδιαίρετα. Είναι βασικές ανθρώπινες ελευθερίες που βασίζονται στην αρχή του σεβασμού του ατόμου. Σύμφωνα μ’ αυτά κάθε άτομο είναι ένα ηθικό και λογικό ον που αξίζει να του συμπεριφέρονται με αξιοπρέπεια. Αποκαλούνται ανθρώπινα δικαιώματα, γιατί είναι οικουμενικά. Ενώ κάποιες χώρες ή ειδικές ομάδες απολαμβάνουν συγκεκριμένα δικαιώματα που ισχύουν μόνο γι’ αυτές, τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι τα δικαιώματα που δικαιούνται όλοι, επειδή είναι ζωντανοί.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου και βέβαια του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές συνδέονται στενά με την εσωτερική και εξωτερική δράση της.
Οι ενέργειες της ΕΕ σε αυτόν τον τομέα βασίζονται σε Συνθήκες και στον «Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων», που είναι ισότιμος με τις Συνθήκες. Ο «Χάρτης» κατοχυρώνει τα θεμελιώδη δικαιώματα που απολαμβάνουν οι άνθρωποι στην ΕΕ και είναι δεσμευτικά για τα θεσμικά όργανα και τους οργανισμούς της ΕΕ. Επίσης, ισχύει για τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών, όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ. Πρόκειται για ένα σύγχρονο και ολοκληρωμένο μέσο που προστατεύει και προάγει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των ανθρώπων, λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές στην κοινωνία, την κοινωνική πρόοδο και τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Καθιερώνει αρχές και δικαιώματα για τους πολίτες και τους κατοίκους της ΕΕ όσον αφορά την αξιοπρέπεια, την ελευθερία, την ισότητα, την αλληλεγγύη, την ιθαγένεια και τη δικαιοσύνη. Ο «Χάρτης», εκτός από την προστασία των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων, καλύπτει τα κοινωνικά δικαιώματα των εργαζομένων, την προστασία προσωπικών δεδομένων, τη βιοηθική και το δικαίωμα στη χρηστή διοίκηση. Αυτός έγινε νομικά δεσμευτικός σε όλη την ΕΕ, όταν τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας τον Δεκέμβριο του 2009 και εφαρμόζεται σε συνδυασμό με εθνικά και διεθνή συστήματα προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναλάβει ισχυρή δέσμευση να προάγει και να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Μάλιστα, το άρθρο 7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση προβλέπει τη δυνατότητα αναστολής ορισμένων δικαιωμάτων (όπως το δικαίωμα ψήφου στο Συμβούλιο), εάν μια χώρα παραβιάζει σοβαρά και κατ’ εξακολούθηση τις αρχές επάνω στις οποίες βασίζεται η ΕΕ (ελευθερία, δημοκρατία, σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών και κράτος δικαίου).
Επισημαίνεται ότι η πολιτική της ΕΕ προάγει τα δικαιώματα των γυναικών, των παιδιών, των μειονοτήτων και των εκτοπισμένων ατόμων, αντιτίθεται στη θανατική ποινή, τα βασανιστήρια και την εμπορία ανθρώπων και προασπίζει τα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα.
Μάλιστα, υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα, αναπτύσσοντας ενεργό συνεργασία με χώρες-εταίρους, διεθνείς και περιφερειακούς οργανισμούς, καθώς και με ομάδες και ενώσεις σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Παράλληλα, εισάγει ρήτρες για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε όλες τις εμπορικές συμφωνίες ή συμφωνίες συνεργασίας με χώρες εκτός ΕΕ.
Στο πλαίσιο αυτό η ΕΕ στηρίζει τις δημοκρατικές κοινωνίες, συνεκτιμά τα ανθρώπινα δικαιώματα στις αναπτυξιακές πολιτικές, παρέχει χρηματοδοτική και τεχνική βοήθεια. Στηρίζει τον τομέα της δικαιοσύνης και τη μεταρρύθμιση του στις χώρες-εταίρους σύμφωνα με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κατοχυρώνει νομικά την ισότητα των φύλων η οποία αποτελεί μία από τις βασικές αξίες της ΕΕ. Στηρίζει τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στις οποίες περιλαμβάνονται όλες οι μη κρατικές, μη κερδοσκοπικές, μη κομματικές και μη βίαιες δομές που επιδιώκουν κοινούς στόχους και ιδανικά με γνώμονα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Προβαίνει στη μείωση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων εντός και μεταξύ των χωρών, ώστε να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν θα μείνει στο περιθώριο με στόχο τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Διασφαλίζει το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι με αποστολές για την παρακολούθηση της εκλογικής διαδικασίας, συνδράμει στην εκλογική διαδικασία και παρέχει υπηρεσία εκλογικού παρατηρητή.
Γενικότερα, η ΕΕ προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα στο εσωτερικό της και προωθεί τη διασφάλισή τους σ’ όλο τον κόσμο. Χαρακτηριστικά, κάθε χρόνο το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο απονέμει το Βραβείο Ζαχάρωφ σε άτομα και οργανισμούς που αγωνίζονται για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Βιβλιογραφία
Σύντομος Οδηγός για την ΕΕ, Λουξεμβούργο 2021.
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:human_rights
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:charter_fundamental_rights
Δέσποινα Αϊβάλιώτου, Λίτσα Γιαννάκη (μαθήτριες της Γ΄ Λυκείου)
