Γνωριμία με δύο εξαιρετικούς ναούς της Θεσσαλονίκης αφιερωμένους στην Παναγία

Ιερός Ναός της Παναγούδας & Ιερός Ναός Παναγίας Χαλκέων

Στην Ελλάδα, η βαθιά ριζωμένη στις ψυχές των ανθρώπων, θρησκεία, η ίδια η Ορθοδοξία μας, αφήνει χνάρια, διάσπαρτα παντού, στη γη αλλά και στο ανάγλυφο του τοπίου. Αμέτρητοι ναοί, ξωκκλήσια και προσκυνήματα χτισμένα σε πλατείες, σε κορυφές βουνών, σε σπηλιές, σε βράχια, εκεί σαν φτιαγμένα από παντοδύναμο αόρατο χέρι, πάνω σε αρχαία ιερά, δίπλα στη θάλασσα ή σε ιδιωτικούς χώρους. Τα επίσημα στοιχεία μιλούν για συνολικά 9.792 ενοριακούς και μοναστηριακούς ναούς, αλλά ο αριθμός είναι κατά πολύ μεγαλύτερος, καθώς δεν συνυπολογίζονται τα κυριολεκτικώς αμέτρητα παρεκκλήσια, τα ξωκκλήσια, οι Προσκυνηματικοί, οι ιδιόκτητοι και οι κοιμητηριακοί ναοί. Μάλιστα, πολλοί έχουν ανακηρυχθεί Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Με αφορμή την εργασία που μας ανατέθηκε για δύο ιερούς Ναούς της Θεσσαλονίκης, Ιερός Ναός της Παναγούδας και τον Ιερό Ναό Παναγίας Χαλκέων, συνέβη η ίδια διαπίστωση και όσον αφορά την πόλη μας, τη Θεσσαλονίκη, οι ναοί και τα ξωκλήσια, εκατοντάδες.

 Παναγία Χαλκέων

Πρώτα επισκεφθήκαμε τον Ιερό Ναό της Παναγίας Χαλκέων. Βρίσκεται στην συμβολή των οδών Αριστοτέλους και Εγνατίας. Είναι ένας Ναός που βρίσκεται στο κέντρο της παλιάς πόλης μέσα στο οικοδομικό τετράγωνο της πλατείας και κάτω από την αρχαία Ρωμαϊκή αγορά, κατεβαίνοντας προς τη θάλασσα. Ο ναός βρίσκεται χαμηλότερα από την επιφάνεια του δρόμου και κατεβαίνεις σκαλοπάτια για να τον επισκεφθείς. Έχει και έναν ανελκυστήρα για άτομα με ειδικές κινητικές ανάγκες. Τα εργαστήρια χαλκωματάδων που υπήρχαν, και συνεχίζουν να υπάρχουν στην περιοχή, έδωσαν στην εκκλησία την επωνυμία Χαλκέων.

Παναγία Χαλκέων2

Σύμφωνα με μαρμάρινη επιγραφή, που βρίσκεται πάνω από τη δυτική είσοδο, το μνημείο κτίστηκε το 1028 πάνω σε ειδωλολατρικό ιερό από τον Χριστόφορο, υπάλληλο της βασιλικής αυλής (πρωτοσπαθάριο) και διοικητή (κατεπάνω) της Λαγουβαρδίας. Ο τάφος του βρίσκεται στον βόρειο τοίχο του ναού.

Παναγία Χαλκέων3

Μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς το 1430 ο ναός μετατρέπεται σε τζαμί με την επωνυμία Kazancilar Camii, δηλαδή τζαμί των Χαλκωματάδων. Με την απελευθέρωση της πόλης τo 1912 καθαγιάζεται εκ νέου ως ορθόδοξος ναός. Όπως οι περισσότεροι ναοί της Θεσσαλονίκης, έτσι και η Παναγία των Χαλκέων υπέστη εκτεταμένες ζημιές από τον σεισμό του 1933, η οποίες αποκαταστάθηκαν.

Παναγία Χαλκέων4

Αρχιτεκτονικά, ο ναός, ο οποίος ακολουθεί πιστά την κωνσταντινοπολίτικη αρχιτεκτονική παράδοση, ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιονίου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναό.

Παναγία Χαλκέων5

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εξωτερικές όψεις του ναού, οι οποίες ελαφρύνονται από επάλληλα καμπύλα τόξα και αψιδώματα, κόγχες και ημικυκλικούς κίονες, όπως συνηθίζεται στα μνημεία της Κωνσταντινούπολης. Ο ναός είναι κτισμένος εξολοκλήρου με τούβλα (πλίνθους), κάτι το οποίο υποδηλώνει ότι πρόκειται για ιδιαίτερα δαπανηρή κατασκευή.

Παναγία Χαλκέων6

Οι τοιχογραφίες του ναού δε σώζονται σε καλή κατάσταση. Σώζονται λίγες Χριστολογικές σκηνές στον κυρίως ναό (Γέννηση, Υπαπαντή, Προσκύνηση των Μάγων, Πεντηκοστή) και λειτουργικές στο ιερό βήμα, όπου η Πλατυτέρα δεομένη. Πρόκειται όμως για ένα από τα σημαντικότερα τοιχογραφικά σύνολα, το οποίο σύμφωνα με την επιγραφή ταυτίζεται χρονολογικά με την ίδρυση του ναού. Ο ναός γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, δηλαδή την κοίμηση της Θεοτόκου.

Στην συνέχεια επισκεφθήκαμε τον επόμενο Ιερό Ναό, αυτό της Παναγούδας. Ο ναός βρίσκεται στην Οδό Εγνατία, κοντά στην Καμάρα, όμως η είσοδος του είναι τραβηγμένη λίγο πιο μέσα, την κρύβει και το σχολείο που βρίσκεται ακριβώς μπροστά. Έχει και έναν ωραίο περίβολο για να καθίσεις με ηρεμία.

Ο Ιερός Ναός της Παναγούδας, όπως χαρακτηριστικά τον λένε οι παλιοί Θεσσαλονικείς με το γνωστό συμπαθές υποκοριστικό, αποτελεί συνέχεια ενός βυζαντινού μοναστηριακού ναού. Καθ’ όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, η πέριξ του ναού της Παναγούδας περιοχή, αποτελούσε το ελληνικό κέντρο της εν Θεσσαλονίκη ελληνικής κοινότητας.

Κατά τη βυζαντινή περίοδο, την τουρκοκρατία και προ του 1789, ο Ιερός Ναός της Παναγούδας, υπήρξε μοναστηριακός ναός, αγιορείτικο μετόχι ή Μονή που συνδέονταν με το Άγιο Όρος. Το 1333-1334 ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ηγουμένευε στην Ιερά Μονή Εσφιγμένου. Μαρτυρείται ότι για αρκετούς μήνες εγκαταβίωσε στο μετόχι της Παναγούδας, διευθετώντας υποθέσεις της Μονής. Τη σύνδεση του Αγίου με το ναό, υποδηλώνει μεγάλη εικόνα στο τέμπλο, αξιοθαύμαστης τεχνοτροπίας.

Ο ναός της Παναγούδας είναι αφιερωμένος στο Γενέσιο της Θεοτόκου και κτίστηκε το 1818, για να αντικαταστήσει παλαιότερο ναό με το ίδιο όνομα. Αυτό αναφέρεται σε κώδικα του 1789, ο οποίος καταστράφηκε από την πυρκαγιά του 1817. Τότε, κάηκαν κειμήλια μοναδικής αξίας, εικόνες και εκκλησιαστικά βιβλία. Διασώθηκε όμως ένας περίφημος επιτάφιος που χρονολογείται γύρω στο 1300 και σήμερα φυλάσσεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης.

Στο ναό της Παναγούδας εντοπίσθηκε το 1900 ο συγκεκριμένος χρυσοκέντητος μεταξωτός επιτάφιος, που απεικονίζει στο κέντρο Τον Χριστό νεκρό, περιτριγυρισμένο από αγγέλους. Δεξιά και αριστερά, παριστάνονται η Μετάδοση και η Μετάληψη των Τιμίων Δώρων, από Τον Χριστό στους Αποστόλους. Πρόκειται εκτός των άλλων για ένα εξαιρετικό και μοναδικό συγχρόνως έργο τέχνης, που πιθανότατα προέρχεται από εργαστήριο της Θεσσαλονίκης. Επίσης, αναφέρεται χαρακτηριστικά από αρχαιολόγους και συντηρητές έργων τέχνης ως «Ο Επιτάφιος της Θεσσαλονίκης», του οποίου η ιστορία και τεχνολογία ως Παλαιολόγειου αριστουργήματος, έχει αναλυθεί επιστημονικά εκτενώς.

Για τους τοίχους του ναού, χρησιμοποιήθηκαν γλυπτά και αρχιτεκτονικά μέλη από παλαιότερα οικοδομήματα. Αρχιτεκτονικά ο Ναός της Παναγούδας, ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με γυναικωνίτη. Σταδιακά αγιογραφήθηκαν οι εικόνες του τέμπλου και κάποιες φορητές μικρότερες. Οι μορφές, τα χρώματα και συνθέσεις είναι της λεγόμενης δυτικής, αναγεννησιακής και ρωσικής τεχνοτροπίας, με αρκετά ευτραφή, θαλερά, εύχαρα πρόσωπα και στιλπνή παρουσίαση. Το τέμπλο, σε χρώμα φωτεινό πράσινο, υπήρχε μέχρι τη δεκαετία του 1950, οπότε και αντικαταστάθηκε από το σημερινό.

Οι εικόνες του τέμπλου της Παναγούδας, χρονολογούνται στο 19ο αιώνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εικόνα της Παναγίας Γοργοϋπηκόου. Χρονολογείται στον 16ο αιώνα και έχει θαυμάσια ασημένια επένδυση. Η μεγάλη αυτή εικόνα της Παναγίας, βρίσκεται σήμερα σε προσκυνητάρι, μέσα στον κυρίως ναό, στην αριστερή πλευρά του. Έχει πιστότητα αλλά όχι πλήρη ομοιομορφία προς το πρωτότυπο. Τα πρόσωπα είναι πιο ευτραφή, τα χείλη κόκκινα, τα μάτια μεγαλύτερα. Η μορφή της Παναγίας μαγνητίζει. Η ελαφρά κλίση της κεφαλής δείχνει την σεμνότητα, την ταπείνωση και υπακοή της, την συγκατάβαση και την ανταπόκρισή της στις πονεμένες προσευχές των ανθρώπων. Αυτό που καθηλώνει όμως τον προσκυνητή της, είναι τα μεγάλα και εκφραστικά της μάτια, με το σοβαρό, απαθές και ήρεμο βλέμμα τους, που γαληνεύει την ψυχή όποιου την αντικρίζει.

Εντός του Ιερού Ναού, υπάρχει το παρεκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής, καθώς επίσης θησαυρίζονται τα Ιερά Λείψανα των Αγίων Θεοπατόρων Ιωακείμ & Άννης, του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου και του Αγίου Συμεών του Στηλίτη. Ο ναός γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, όπου και εορτάζονται τα Γενέθλια της Θεοτόκου.

Με την επίσκεψη μας στους δύο αυτούς Ιερούς Ναούς  είδαμε για μία ακόμη φορά πόσες ομορφιές έχει η πόλη μας αλλά μας δόθηκε η ευκαιρία και γνωρίσαμε τους Ναούς από κοντά. Να γνωρίσουμε την Ιερότητα των δύο Ναών και τη σημαντική τους συμβολή στην ιστορία μας.

Κάντε το πρώτο σχόλιο

Υποβολή απάντησης