Η «Ιθάκη» σημαίνει ό,τι σημαίνει για τον καθένα
Γ. Σεφέρης

Κατά τη σχολική χρονιά που μας πέρασε στα πλαίσια του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας η Γ΄ τάξη του σχολείου μας διδάχθηκε μεταξύ άλλων και το ποίημα «Ιθάκη» του Κ. Π. Καβάφη. Στο ποίημα ο Καβάφης ακολουθεί τις αρχές της συμβολιστικής τεχνοτροπίας: χρησιμοποιεί δηλαδή ένα πλήθος συμβόλων με διάφορες ερμηνείες το κάθε ένα. Για παράδειγμα, «Ιθάκη» = ο στόχος, «μακρύς δρόμος» = ο αγώνας για την εκπλήρωση του στόχου, «πόλεις Αιγυπτιακές» = πηγές της γνώσης, «καλοκαιρινά πρωιά», «λιμένας πρωτοϊδωμένους» = οι ωραίες στιγμές του αγώνα «Λαιστρυγόνας», «Κύκλωπας», «Ποσειδώνας» = οι κίνδυνοι που εμφανίζονται στη διάρκεια του αγώνα.

Έτσι, με προτροπή από την υπεύθυνη καθηγήτρια κ. Κων/να Σωτηροπούλου διεξήγαγα ένα ερωτηματολόγιο που συμπληρώθηκε ανώνυμα από τους μαθητές και τις μαθήτριες της τάξης μου προκειμένου να διερευνήσω τι σημαίνει για αυτούς το κάθε σύμβολο. Οι ερωτήσεις που απηύθυνα στους συμμαθητές μου ήταν οι εξής:

1. Τι σημαίνει για εσάς η «Ιθάκη» ως σύμβολο ;
2. Τι είναι για εσάς το ταξίδι ως σύμβολο ;
3. Θεωρείτε ότι το μήνυμα του ποιήματος είναι αισιόδοξο ή απαισιόδοξο;
4. Ποια συναισθήματα σας προκαλεί το ποίημα;

Οι ενδιαφέρουσες απαντήσεις των μαθητών ήταν αναμενόμενο να ποικίλουν, γι’ αυτό λοιπόν ας τις δούμε αναλυτικότερα:

Στην πρώτη ερώτηση μέσα από μια πληθώρα απαντήσεων η πιο συχνή είναι ο στόχος της ζωής και δεύτερη συχνότερη είναι ο θάνατος. Αξιοσημείωτη είναι η απάντηση ενός παιδιού σε αυτή την ερώτηση: η «Ιθάκη» είναι το πνευματικό ή μορφωτικό επίπεδο που θέλει κανείς να φτάσει στη ζωή του.

 Στη δεύτερη ερώτηση η πλειοψηφία των μαθητών απάντησε ότι το ταξίδι συμβολίζει την ίδια τη ζωή, ενώ ένα μικρότερο ποσοστό θεωρεί το ταξίδι ως σύμβολο των εμπειριών που αποκτά ένα άτομο.

Όταν οι μαθητές ρωτήθηκαν για το μήνυμα του ποιήματος, η συντριπτική πλειοψηφία (55 από το συνολικό δείγμα των 72 ατόμων) απάντησε αισιόδοξο, ενώ επτά άτομα ουδέτερο και μόλις πέντε απαισιόδοξο. Τέλος, στην τέταρτη ερώτηση (για την οποία πρέπει να σημειωθεί ότι ήταν η μόνη ερώτηση κατά την οποία οι συμμετέχοντες είχαν τη δυνατότητα να δώσουν παραπάνω από μία απαντήσεις) ανάμεσα σε μία μεγάλη ποικιλία αποτελούμενη από 41 συναισθήματα τα πιο συχνά είναι η λύπη, η χαρά, η αισιοδοξία, η νοσταλγία και η συγκίνηση.

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφερθώ και σε μία δική μου ανάλυση στο ποίημα. Κατά την δική  μου εκδοχή και ερμηνεία, το ταξίδι είναι το ίδιο το ποίημα, η διαδικασία της ανάγνωσης και της απόλαυσής του. Και μάλιστα αυτό το ταξίδι θα σε βγάλει στην Ιθάκη, η οποία είναι το τέλος και το νόημα του ποιήματος, καθώς και όλα τα μαθήματα ζωής που δίνει ο ποιητής κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του έργου.

Αυτό είναι άλλωστε και το μεγαλείο που μας προσφέρει η Τέχνη του Λόγου, η Λογοτεχνία: η δυνατότητα να προσλαμβάνει ο καθένας μας το κείμενο με τον δικό του προσωπικό τρόπο και τη δική του οπτική.

Εξώφυλλο της πρώτης συγκεντρωτικής μεταθανάτιας έκδοσης του αναγνωρισμένου καβαφικού έργου. ΚΑΒΑΦΗΣ, Κ. Π. Ποιήματα, καλλιτεχνική εργασία Τάκη Καλμούχου, φιλολογική επιμέλεια Ρίκας Σεγκοπούλου. Αλεξάνδρεια, Αλεξανδρινή Τέχνη, 1935.

Παναγιώτης Κατσαρός Γ1