Το Summerhill ιδρύθηκε το 1921 από τον A.S.Neill με βασικό ιδεολογικό άξονα την πεποίθηση ότι το σχολείο πρέπει να προσαρμόζεται ώστε να ταιριάζει στο παιδί και όχι το αντίστροφο. Ο ιδρυτής του υπήρξε “αμφισβητίας των κανόνων” και υπέρμαχος της αντιαυταρχικής αγωγής, πιστεύοντας ακράδαντα ότι τα παιδιά έχουν δικαιώματα και δεν είναι ιδιοκτησία ούτε των δασκάλων ούτε των γονέων. Θεωρούσε ότι η παιδική ηλικία είναι πολύτιμη και ότι τα παιδιά μαθαίνουν και αναπτύσσονται καλύτερα ελεύθερα από τους καταναγκασμούς και τα άγχη των ενηλίκων. Επομένως, στο σχολείο που δημιούργησε κανείς δεν υποχρεούται να κάνει κάτι που δεν θέλει· όλα τα μαθήματα είναι προαιρετικά και οι μαθητές είναι ελεύθεροι να επιλέξουν πώς θα αξιοποιήσουν τον χρόνο τους ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους. Τα μαθήματα τελειώνουν το μεσημέρι και τα απογεύματα τα παιδιά είναι ελεύθερα να πάρουν μέρος σε διάφορες δραστηριότητες (ζωγραφική, ξυλουργική, γλυπτική, κινηματογράφο, θέατρο, χορό και πολλά άλλα).
Το Summerhill βασίζει τη λειτουργία του στις αξίες της δημοκρατίας, της κοινωνικής ισότητας και της ελευθερίας· ουσιαστικά, αποτελεί μια δημοκρατική κοινότητα που διοικείται μέσω των σχολικών συνελεύσεων στις οποίες μπορούν να συμμετέχουν όλοι, εκπαιδευτικοί και μαθητές, οι οποίοι έχουν δικαίωμα ισότιμης ψήφου. Εκεί συζητούνται διάφορα θέματα που προκύπτουν, αποφασίζονται οι ισχύοντες κανόνες συλλογικά, το ίδιο και οι ποινές. Το συγκεκριμένο σχολείο δε στοχεύει μόνο στη γνωστική ανάπτυξη των μαθητών αλλά περισσότερο στην κοινωνική και στη συναισθηματική· μαθαίνει στα παιδιά να διαχειρίζονται τον εαυτό τους, το σώμα τους, το μυαλό τους, τις σχέσεις, τα συναισθήματά τους.
Περισσότερα για τον τρόπο λειτουργίας και τις θεμελιακές αρχές του Summerhill εδώ.
Περισσότερα για το Summerhill και την αντιαυταρχική αγωγή εδώ.
«Στο Summerhill οι μαθητές θα αγωνιζόντουσαν μέχρι θανάτου για το δικαίωμα να αυτοδιοικούνται. Κατά τη γνώμη μου μία μαθητική συνέλευση έχει μεγαλύτερη αξία από τα μαθήματα μιας ολόκληρης εβδομάδας.»
A.S. Neill
«Το φυσιολογικό για ένα παιδί είναι να ζει τη δική του ζωή – όχι τη ζωή που οι αγχωμένοι γονείς του νομίζουν ότι θα ΄πρεπε να ζήσει, ούτε τη ζωή που του επιβάλλει ένας δάσκαλος που νομίζει ότι τα ξέρει όλα.»
A.S. Neill
Η ταινία “Summerhill” (βλ. βίντεο) βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα που διαδραματίζονται στο ομώνυμο σχολείο. Συγκεκριμένα, η απόκλισή του από τις επίσημες οδηγίες βάζουν το σχολείο στο στόχαστρο των επιθεωρητών του Οργανισμού Πιστοποίησης Σχολικών Ιδρυμάτων (OFSTED) που θεωρεί ότι δεν παρέχει επαρκή εκπαίδευση στους μαθητές του και απειλεί να το κλείσει, αν δεν συμμορφωθεί με τα καθιερωμένα πρότυπα, κυρίως όσον αφορά την επιβολή υποχρεωτικών μαθημάτων. Διευθύντρια και μαθητές από κοινού αποφασίζουν να μαζέψουν χρήματα και να αντισταθούν με δικαστικό αγώνα εναντίον των επιθεωρητών της κυβέρνησης και τελικά κερδίζουν αυτή τη σπουδαία “μάχη”. Έτσι, το Summerhill εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να λειτουργεί αποτελώντας ένα σημαντικής επιρροής πρότυπο για προοδευτική και δημοκρατική εκπαίδευση σε όλο τον κόσμο.
Ταινία “Summerhill” (2008), Jon East, BBC:
«Αυτό που δεν µπορεί να αµφισβητηθεί είναι ότι εδώ συµβαίνει συναρπαστική και σηµαντικής αξίας εκπαιδευτική έρευνα που θα έκανε καλό σε όλους τους εκπαιδευτικούς να δουν.»
Αναφορά των Σχολικών Επιθεωρητών της Βασίλισσας, 1949
Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από εκπαιδευτικής πλευράς στην ταινία ότι μαθητές όπως ο Ράιαν, ένα “δύσκολο” παιδί που είχε αποβληθεί από όλα τα προηγούμενα σχολεία, στο Summerhill βιώνει για πρώτη φορά την αποδοχή και τη ζεστασιά και “αγκαλιάζεται” από τα μέλη της κοινότητας. Παρόλο που αρχικά είχε εμφανίσει παραβατική συμπεριφορά, τα ίδια τα παιδιά στις σχολικές συνελεύσεις του έδωσαν την ευκαιρία να επανορθώσει και να δείξει “τον καλύτερό του εαυτό”. Σε αυτό συνέβαλε καθοριστικά και η συνολική αντιαυταρχική φιλοσοφία του σχολείου που τον απάλλαξε από την καταπίεση των υποχρεωτικών μαθημάτων και ταυτόχρονα του έδωσε τη δυνατότητα να ασχοληθεί με δραστηριότητες που τον ενδιέφεραν και τον έκαναν χαρούμενο.
Θεωρώ ότι με αυτόν τον τρόπο οι μαθητές είναι πιο πιθανό να διαμορφώσουν ολοκληρωμένη και πολύπλευρη προσωπικότητα, εφόσον τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν μαθήματα ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους, να εμπλακούν σε ευφάνταστες και δημιουργικές δραστηριότητες, να καλλιεργήσουν τα ταλέντα τους και να νιώσουν ελεύθεροι κι ευτυχισμένοι χωρίς το άγχος και την καταπίεση ενός τυποποιημένου αναλυτικού προγράμματος που επιβάλλεται σε όλους.
Ίσως φαντάζει ουτοπικός ο τρόπος λειτουργίας του συγκεκριμένου σχολείου- και ιδιαίτερα για τα ελληνικά δεδομένα- ή ακόμα και προβληματικός, αν θέσουμε ως βασικό στόχο του σχολείου την ακαδημαϊκή κατάρτιση και την επιτυχία σε προκαθορισμένου τύπου εξετάσεις. Το Summerhill, όμως, αποτελεί πραγματικό σχολείο που λειτουργεί εδώ κι έναν αιώνα και στο οποίο η έννοια της ελευθερίας κατακτάται έμπρακτα από τους μαθητές που βιώνουν καθημερινά την αξία της. Άλλωστε, η ελευθερία σε όλες τις εκφάνσεις της δεν πρέπει να αποτελεί μια από τις βασικές επιδιώξεις κάθε εκπαιδευτικού συστήματος; Αξίζει, όμως, να σημειωθεί, όπως άλλωστε πρεσβεύει κι ο ίδιος ο A.S.Neill, “Ελευθερία δε σημαίνει ελεύθερη άδεια”· η ελευθερία του καθενός σταματάει εκεί που αρχίζουν τα όρια της ελευθερίας των άλλων κι αυτό είναι επίσης πολύ σημαντικό να γίνεται αντιληπτό από τους μαθητές, καθώς προωθεί τον αλληλοσεβασμό και θέτει τα θεμέλια για την αρμονική συμβίωση των μελών μιας κοινωνίας.
«Όλα τα εγκλήματα, όλα τα μίση, όλοι οι πόλεμοι πηγάζουν από την ανθρώπινη δυστυχία… Μπορούμε να μεγαλώσουμε τα παιδιά με τέτοιο τρόπο ώστε αρκετή απ’ αυτή τη δυστυχία να μην εμφανιστεί ποτέ…»
A.S. Neill
Το Summerhill, όπως και αντίστοιχες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που ξεφεύγουν από τα καθιερωμένα πρότυπα κι από τις επίσημες οδηγίες του αναλυτικού προγράμματος εγείρουν αντιδράσεις και αντιμετωπίζονται με αμφιβολίες και έντονο σκεπτικισμό ως προς την αποτελεσματικότητά τους. Ωστόσο, η ποιότητα της εκπαίδευσης δεν είναι μόνο αποτέλεσμα των μετρήσιμων μεθόδων των εκάστοτε επιθεωρητών, αλλά φαίνεται έμπρακτα από την αγάπη των μαθητών προς το σχολείο και από την ευχαρίστηση που βιώνουν ασχολούμενοι με αυτά που πραγματικά τους ενδιαφέρουν. Αξίζει, επίσης, να συνυπολογιστεί ότι πολλοί απόφοιτοί του, όπως φαίνεται και στην ταινία, έχουν διαπρέψει σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.
«Προτιμώ ένα σχολείο που βγάζει ευτυχισμένους οδοκαθαριστές παρά νευρωτικούς επιστήμονες.»
A.S. Neill
Δεν υποστηρίζω ότι όλα τα σχολεία πρέπει να λειτουργούν έτσι- ούτε πιστεύω ότι είναι ούτως ή άλλως εφικτό. Ωστόσο, τέτοιες «εναλλακτικές» εκπαιδευτικές προσεγγίσεις διευρύνουν τη «ματιά» μας για το σχολείο, ανοίγουν νέες προοπτικές στη μαθησιακή διαδικασία και διαμορφώνουν νέα πρότυπα. Δε χρειάζεται ούτε να τις αντιγράφουμε, ούτε να τις εξιδανικεύουμε, αλλά σίγουρα μπορούμε να αντλούμε έμπνευση και να υιοθετούμε τα θετικά στοιχεία που εναρμονίζονται με τη φιλοσοφία μας και προσαρμόζονται στις ανάγκες και τις επιδιώξεις των μαθητών μας. Ίσως αυτό είναι ένα βήμα για την οικοδόμηση του εκπαιδευτικού συστήματος -και κατ΄ επέκτασιν της κοινωνίας- που ονειρευόμαστε…
Άλλωστε, όπως χαρακτηριστικά έχει δηλώσει και η διευθύντρια του Summerhill Zoe Readhead: «Ένας κόσμος από ανθρώπους που υπήρξαν ευτυχισμένα παιδιά θα ήταν σίγουρα ένας καλύτερος κόσμος…»
Πηγές-Ιστοσελίδες:
Neill, A. S., Σάµερχιλ Το Ελεύθερο Σχολείο, Εκδόσεις Καστανιώτη. Αθήνα 1989.
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%AC%CE%BC%CE%B5%CF%81%CF%87%CE%B9%CE%BB
http://3gym-kerats.att.sch.gr/library/spip.php?article17
Ιστοσελίδα Summerhill: https://www.summerhillschool.co.uk/a-s-neill
Συνεντεύξεις της διευθύντριας του σχολείου, καθηγητών και μαθητών: http://3sek-an-attik.att.sch.gr/2015-12-08-23-45-32/blog/231-summerhill-ena-sxoleio.html
«Πόσο θα ήθελα να εργάζομαι σε ένα τέτοιου τύπου αντιαυταρχικό σχολείο…» είναι η πρώτη σκέψη που έκανα και όταν διάβασα παλιά για το σχολείο αυτό και τώρα που -χάρη στο άρθρο σου, Δέσποινα- έμαθα με μεγάλη χαρά ότι λειτουργεί ακόμη, και μόλις είδα και την ταινία στο βίντεο που βασίζεται στα γεγονότα του 1999. Τέτοιες παιδαγωγικές και εκπαιδευτικές πρακτικές κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να υιοθετηθούν από κάθε εκπαιδευτικό σύστημα, αν θέλει βέβαια αυτό να βρίσκεται στην υπηρεσία του παιδιού κι όχι το παιδί στην υπηρεσία του συστήματος. Το «πείραμα» απέδειξε τι ανθρώπους βγάζει, όπως και το «σύστημα». Ας επιλέξουμε.
Πόσο όμορφο παρουσιαστικό διαθέτει αυτό το σχολείο… και ακόμη καλύτερο σύστημα εκπαίδευσης. Είναι τόσο κρίμα που κανείς δεν παίρνει πρωτοβουλία να ιδρύσει τέτοιου είδους σχολεία στη χώρα μας. Κάθε μαθητής είναι ικανός σε κάτι, όμως χρειάζεται να εξασκηθεί σε διάφορους τομείς για να το ανακαλύψει, και το συγκεκριμένο παιδαγωγικό σύστημα αυτό επιδιώκει! Εύχομαι οι μεταγενέστερες γενιές να σταθούν πιο τυχερές από τη δική μου, έχοντας την ευκαιρία να απολαμβάνουν την εκπαίδευση και όχι να την εκλαμβάνουν ως «αντικείμενο» ενός αυταρχικού συστήματος.
Συμφωνώ Δανάη και το εύχομαι κι εγώ! Προσυπογράφω αυτό που λες στο τέλος με τα ρήματα «απολαμβάνουν» και «εκλαμβάνουν», γιατί εδώ ακριβώς έγκειται η ουσία: να απολαμβάνει κάθε παιδί την παιδική κι εφηβική του ηλικία κι όχι να βιώνει το άγχος των μεγάλων. Μακάρι να ήμουν δάσκαλος σε ένα τέτοιο σχολείο… Δες και την ταινία. Την είδαμε με τα παιδιά του Α3.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πατέρας του A.S.Neill, ιδρυτή του Summerhill, ήταν διευθυντής σχολείου, ιδιαίτερα αυστηρός και συντηρητικός υπακούοντας στις τότε επικρατούσες «παιδαγωγικές» αντιλήψεις. Οι εποχές όμως αλλάζουν και θεωρώ ότι κι εμείς ως εκπαιδευτικοί πρέπει να προσπαθούμε όσο μπορούμε να ξεφύγουμε από τη στείρα προσκόλληση στα καθιερωμένα πρότυπα και να δίνουμε χώρο στους ίδιους τους μαθητές, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές εμπειρίες, ανάγκες κι επιθυμίες τους.
Δυστυχώς, όμως, το ελεύθερο πνεύμα του Summerhill – που εξακολουθεί να γοητεύει μαθητές, γονείς κι εκπαιδευτικούς παγκοσμίως – δε μπορεί να βρει ουσιαστική εφαρμογή σε ένα χρησιμοθηρικό και βαθμοθηρικό εκπαιδευτικό σύστημα που «περιστρέφεται» γύρω από τις εξετάσεις. Κατά τη γνώμη μου, χρειάζεται ριζική αλλαγή της φιλοσοφίας της εκπαίδευσης, όχι μόνο στο επίπεδο των στόχων που τίθενται, αλλά κυρίως σε όσα λαμβάνουν χώρα εντός κι εκτός της σχολικής τάξης, γιατί πολλές φορές παρατηρείται αναντιστοιχία θεωρίας και πράξης.