Τα Γιαννιτσά_Τοπική Πολιτιστική Κληρονομιά – Γεσθημανή Αποστολίδου

    Όπως για όλους τους Ορθόδοξους λαούς σε όλο τον κόσμο, έτσι και για τους Ποντίους, το Πάσχα και οι ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας ήταν σημείο αναφοράς. Καθώς μέσα από το θρησκευτικό συναίσθημα, εκδηλωνόταν και το εθνικό συναίσθημα τους. Το Πάσχα και ειδικότερα η Λαμπρή όπως αποκαλούν οι Πόντιοι την Ανάσταση, είναι η μεγάλη γιορτή του Ελληνισμού. Ειδικά για τους Ποντίους ήταν «η γιορτή των γιορτών». Η Μεγάλη Εβδομάδα είχε ιδιαίτερη σημασία για τους Έλληνες του Πόντου. Καθώς συνδεόταν άμεσα με τον θάνατο και την προσδοκία της Ανάστασης. Τις ημέρες αυτές οι μαλωμένοι μόνιαζαν και το θρησκευτικό μήνυμα του Θείου δράματος έβρισκε εμπράγματη εφαρμογή.

   Τη Μεγάλη Πέμπτη ή αλλιώς «Κόκκινη Πέμπτη», οι Πόντιοι πήγαιναν στη πρωινή Θεία Λειτουργία προκειμένου να λάβουν «Σώμα και Αίμα Χριστού». Την ημέρα αυτή οι γυναίκες έβαφαν τα αυγά. Μάλιστα πήγαιναν αυγά στην εκκλησία, τόσα όσα και τα μέλη της οικογένειας τους (συν 2, για τη Παναγία και το σπίτι).Επίσης την Μεγάλη Πέμπτη έψηναν και τα τσουρέκια. Μάλιστα σε κάποιες περιοχές του Πόντου οι νοικοκυρές έφτιαχναν τα «Κερκέλια», ένα είδος παραδοσιακού κουλουριού. Αυγά δεν έβαφαν και δεν ζύμωναν τσουρέκια οι πενθούντες. Φρόντιζαν όμως να τους προμηθεύσουν οι συγγενείς ή οι γείτονες τους. Τσουρέκια και αυγά έδιναν και στους Μουσουλμάνους. Οι οποίοι ανταπέδιδαν την προσφορά κατά το Μπαϊράμι τους, δίνοντας μπακλαβάδες και άλλα γλυκίσματα στους Χριστιανούς.

   Τη Μεγάλη Παρασκευή τα Θεία Πάθη έφταναν στη κορύφωση τους. Η ημέρα του Επιταφίου είχε τον ίδιο πένθιμο χαρακτήρα όπως και στις υπόλοιπες περιοχές του Ελληνισμού. Νεαρά κορίτσια στόλιζαν (με πυξούς και μυρτιές, που βρίσκονται σε αφθονία στον Πόντο) από νωρίς τον Επιτάφιο, ψάλλοντας τα Εγκώμια. Ενώ μετά την Ακολουθία του Επιτάφιου οι εκκλησίες έμεναν ανοιχτές όλη νύχτα.

   Το Μεγάλο Σάββατο ήταν μια μέρα που έπρεπε να γίνει «το άλλαγμαν». Όλοι έκαναν μπάνιο, έβαζαν καθαρά και πολλές φορές καινούργια ρούχα. Ενώ άλλαζαν σεντόνια και έπεφταν νωρίς για ύπνο.Το βράδυ οι πιστοί ήταν έτοιμοι να υποδεχθούν την Ανάσταση με αγνή ψυχή. Η Ανάσταση δε γινόταν τα μεσάνυχτα όπως σήμερα, αλλά στις 3 τα ξημερώματα. Μια συνήθεια που απαντάται και στους Βυζαντινούς. Κανείς δεν έφευγε μετά το «Χριστός Ανέστη».  Μικροί και μεγάλοι τσούγκριζαν (εντούναν) τα αυγά τους και εύχονταν ο ένας στον άλλον. Όπως σε όλη την Ελλάδα έτσι και στον Πόντο τα Πασχαλινά αβγά είχαν συμβολικό ρόλο. Εξάλλου οι Πόντιοι με αβγό «έκλειναν» το στόμα τους για τη νηστεία της Σαρακοστής και με αβγό το «άνοιγαν» το βράδυ της Ανάστασης. Τη στιγμή της Ανάστασης δεν θα μπορούσαν να λείπουν και οι ήχοι από τα όπλα. Που διαλαλούσαν το χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης.

  Την ημέρα της Λαμπρής (Κυριακή του Πάσχα) τα τραπέζια ήταν στρωμένα, αλλά όχι με αρνιά και μεζέδες που έχουμε συνηθίσει σήμερα. Το Πασχαλινό τραπέζι έμοιαζε περισσότερο με το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Με βραστή κότα, φούστορον (παραδοσική Ποντιακή ομελέτα), κασέρι, παστουρμά (συνηθιζόταν στη Τραπεζούντα μόνο τη Λαμπρή). Την ημέρα αυτή έπιναν περισσότερο κρασί. Παρέες σε μικρές ομάδες, γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι με μια λύρα και ξεσήκωναν τους οικοδεσπότες να χορέψουν μαζί τους. Και κάπως έτσι ξεκινούσαν τα γλέντια που κρατούσαν τρεις ημέρες…

Οι Πόντιοι τις τρεις πρώτες ημέρες της Λαμπρής τις ονόμαζαν «Λαμπροήμερα». Ενα κλασικό έθιμο της Λαμπρής ήταν οι «Αυγομαχίες». Ένα έθιμο που πέρασε και στις παραδόσεις της σύγχρονης εποχής. Ο κόσμος γυρνούσε από σπίτι σε σπίτι, για να τσουγκρίζει τα βαμμένα αβγά.

Η αναμέτρηση κρατούσε τρεις μέρες και συνήθως ανακηρυσσόταν και επισήμως πρωταθλητής. Σε κάποιες περιοχές του Πόντου συνέχιζαν τις Αυγομαχίες και του Αγίου Γεωργίου, όταν προηγείτο η Λαμπρή.

    Ένα παλιό έθιμο που μπορεί να κρατάει ακόμα και από τα Ομηρικά χρόνια, διέσωσαν οι Πόντιοι και δεν είναι άλλο από την γιορτή προς τιμή των νεκρών, μια μέρα μετά την ανάσταση. Μια από τις πλέον σπάνιες και μοναδικές παραδόσεις που συναντάμε σε πολύ λίγα ποντιακά χωρία και σε ελάχιστες περιοχές της Ελλάδος , είναι «η ημέρα μνήμης των νεκρών» που γιορτάζεται κάθε χρόνο την δεύτερη μέρα του Πάσχα. Τα ταφικά έθιμα ήταν πολύ διαδεδομένα στην ευρύτερη περιοχή της Τραπεζούντας.
Το τελετουργικό  όπως σώζεται μέχρι και σήμερα είναι το εξής :Από νωρίς το πρωί οι γυναίκες ετοιμάζουν φαγητό,  μεζέδες, κεφτέδες, τηγανιές, τσουρέκια, πασχαλινά αυγά, τυρόπιτες, πιροσκί γλυκά και διάφορες σαλάτες. Μετά την θεία  λειτουργία οι κάτοικοι του χωριού κατευθύνονται προς τα νεκροταφεία ανάβουν τα καντήλια και κεριά. Οι τάφοι είναι καθαροί, φροντισμένοι μιας και η διαδικασία αυτή γίνεται παραδοσιακά τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί. Ο  παπάς του χωρίου  ψάλει την επιμνημόσυνη δέηση και  διαβάζει όλα τα ονόματα των νεκρών που θα του δοθούν σε μικρά χαρτάκια. Στην συνέχεια κερνάνε ο ένας τον άλλον, αρχίζουν όλοι μαζί παρέα να πίνουν και να τρώνε με ποντιακά τραγούδια και τη συνοδεία ποντιακής λύρας. Το κλίμα είναι εύθυμο, επικρατεί το γέλιο, οι ευχές και η μουσική.
Μπορεί η γιορτή να γίνεται σε νεκροταφείο αλλά είναι μια γιορτή χαράς και  μνήμης. Είναι μια μέρα που  οι ζωντανοί θυμούνται με νοσταλγία τους νεκρούς  και έρχονται κατάματα με τον θάνατο προσπαθώντας να τον ξεγελάσουν για λίγο. Είναι η μέρα που κανείς δεν επιτρέπεται να συγκινηθεί, να κλάψει και να λυπηθεί  πάνω από τους πεθαμένους του. Το έθιμο έχει ρίζες στους αρχαίους χρόνους. Ήκμασε στον Πόντο και στην Ελλάδα το επανάφεραν οι πρώτοι πρόσφυγες Πόντιοι.

    Κυριακή Π.
Πηγή: https://parallaximag.gr/thessaloniki/reportaz/toallo-pascha

Πηγή : https://www.lelevose.gr/pasxa-ton-pontion/