Από τις μαθήτριες Κωνσταντίνα Ξένου (Γ3), Δήμητρα Ράλλιου (Γ3), Μαρκέλλα Μπουραντά (Γ2)
Η Καθαρά Δευτέρα δεν είναι απλώς η πρώτη μέρα της Σαρακοστής, είναι μια μέρα γιορτής και χαράς, όπου κάθε γωνιά της Ελλάδας γιορτάζει με τον δικό της μοναδικό τρόπο. Το πιο γνωστό έθιμο της Καθαράς Δευτέρας είναι το πέταγμα του χαρταετού που συμβολίζει την πνευματική ανύψωση και την ελευθερία. Μικροί και μεγάλοι συμμετέχουν, ενώ ο ουρανός γεμίζει χρώματα.
Αν υπάρχει κάτι ακόμα που χαρακτηρίζει την Καθαρά Δευτέρα, είναι το παραδοσιακό νηστίσιμο τραπέζι με λαγάνα, ταραμοσαλάτα, ελιές, χαλβά, θαλασσινά και όσπρια, τα οποία αποτελούν τα συστατικά ενός γεύματος που βασίζεται τόσο τη νηστεία όσο και την ελληνική παράδοση. Επιπλέον, γνωστό έθιμο είναι η «Κυρά Σαρακοστή». Είναι ένα ζυμωτό ψωμί σε σχήμα γυναίκας με σταυρωμένα χέρια, χωρίς στόμα, επειδή νηστεύει, και με επτά πόδια, όσες και οι εβδομάδες της Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο κόβεται ένα πόδι, και το τελευταίο αφαιρείται το Μεγάλο Σάββατο.
Ωστόσο, κάθε περιοχή της Ελλάδας έχει ξεχωριστές παραδόσεις. Στην περιοχή της Βόνιτσας στην Αιτωλοακαρνανία, την Καθαρά Δευτέρα πραγματοποιείται ο «Χορός του Αϊ-Γιώργη». Οι ντόπιοι φορούν παραδοσιακές φορεσιές και συγκεντρώνονται σε κύκλο, τραγουδώντας και χορεύοντας προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου. Επίσης, στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη γιορτάζονται τα «Λασκαρίδια». Οι κάτοικοι περιφέρονται με ξύλινους σταυρούς στολισμένους με λουλούδια και κάνουν ευχές για υγεία και ευημερία. Πολλές φορές, η πομπή καταλήγει στην εκκλησία, όπου τελείται ειδική προσευχή για το ξεκίνημα της Σαρακοστής. Τέλος, σε κάποιες περιοχές της Κρήτης, την Καθαρά Δευτέρα οι οικογένειες φτιάχνουν έναν ξύλινο σταυρό και τον στολίζουν με λουλούδια και κλαδιά ελιάς. Τον τοποθετούν στο εικονοστάσι του σπιτιού τους και προσεύχονται για ευλογία στη διάρκεια της Σαρακοστής. Ο σταυρός παραμένει εκεί μέχρι τη Μεγάλη Εβδομάδα.
Η Καθαρά Δευτέρα, πέρα από το γιορτινό της κλίμα, έχει βαθύ θρησκευτικό νόημα, καθώς σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής και της πορείας προς το Πάσχα. Έτσι, η μέρα αυτή δεν είναι μόνο μια ευκαιρία για διασκέδαση αλλά και ένας τρόπος για να γνωρίσουμε καλύτερα την θρησκεία και τις παραδόσεις
Κωνσταντίνα Ξένου, Γ3
Η Καθαρά Δευτέρα είναι μια από τις πιο σημαντικές γιορτές στην Ελλάδα, καθώς σηματοδοτεί την έναρξη της Μεγάλης Σαρακοστής, δηλαδή της 40ήμερης νηστείας πριν από το Πάσχα. Ονομάζεται «Καθαρά» γιατί συμβολίζει την πνευματική και σωματική κάθαρση, καθώς από αυτήν την ημέρα οι χριστιανοί αποφεύγουν το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, ακολουθώντας τη νηστεία.
Μια από τις πιο γνωστές παραδόσεις της ημέρας είναι το πέταγμα του χαρταετού. Πολλές οικογένειες πηγαίνουν στην εξοχή ή στην παραλία για να πετάξουν τον χαρταετό τους και να απολαύσουν τη φύση. Είναι μια όμορφη δραστηριότητα, που γεμίζει τον ουρανό με πολύχρωμους αετούς και χαρίζει χαρά σε μικρούς και μεγάλους.
Εκτός από το πέταγμα του χαρταετού, ένα σημαντικό κομμάτι της Καθαράς Δευτέρας είναι το φαγητό. Την ημέρα αυτή, οι άνθρωποι τρώνε νηστίσιμα φαγητά όπως λαγάνα, ταραμά, ελιές, θαλασσινά, ντολμαδάκια, φασολάδα χωρίς λάδι και χαλβά για γλυκό. Οι οικογένειες συχνά οργανώνουν πικνίκ στη φύση, δημιουργώντας μια χαρούμενη και γιορτινή ατμόσφαιρα.
Η Καθαρά Δευτέρα είναι μια μέρα ξεγνοιασιάς, χαράς και παράδοσης. Φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, είτε μέσω της οικογενειακής συνάντησης είτε μέσα από τις υπαίθριες δραστηριότητες. Είναι μια μέρα που συνδυάζει τη διασκέδαση με την πνευματική προετοιμασία για το Πάσχα, διατηρώντας ζωντανά τα ελληνικά έθιμα και τις παραδόσεις.
Δήμητρα Ράλλιου, Γ3
Έθιμα Αποκριάς – Καθαράς Δευτέρας
Το γαϊτανάκι – γαϊτάνι
Το γαϊτανάκι είναι ένας χορός που δένει απόλυτα με το χρώμα και το κέφι της Αποκριάς καθώς και από τα λίγα έθιμα που διατηρούνται αυτούσια ως τις μέρες μας. Πέρασε στην Ελλάδα από πρόσφυγες της Μ. Ασίας και έδεσε απόλυτα με τα άλλα τοπικά έθιμα, αφού η δεξιοτεχνία των χορευτών και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του δεν αφήνουν κανέναν αδιάφορο. Δεκατρία άτομα χρειάζονται για να στήσουν τον χορό. Ο ένας κρατάει τον στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου ξεκινούν 12 μακριές κορδέλες, καθεμιά με διαφορετικό χρώμα. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και δίνουν το όνομά τους στο έθιμο. Γύρω από τον στύλο, 12 χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν μαζί, σε 6 ζευγάρια, τραγουδώντας το παραδοσιακό τραγούδι. Καθώς κινούνται γύρω από τον στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του και έτσι όπως γυρνούν ( ο κάθε χορευτής περνάει τη μια φορά από μέσα και την άλλη απ” έξω) πλέκουν τις κορδέλες γύρω από τον στύλο δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς. Ο χορός τελειώνει, όταν οι κορδέλες έχουν τυλιχτεί γύρω από τον στύλο και οι χορευτές χορεύουν πολύ κοντά σ’ αυτόν. Πιθανόν ο κυκλικός αυτός χορός να υποδηλώνει τον κύκλο της ζωής, από τη χαρά στη λύπη, από το χειμώνα στην άνοιξη, από τη ζωή στο θάνατο και το αντίθετο.
Το έθιμο του χαρταετού
Ο πρώτος χαρταετός πιστεύεται πως κατασκευάστηκε στην Κίνα το 1.000 π.Χ., αν και η πρώτη γραπτή μαρτυρία είναι για τον 4ο αιώνα π.Χ. Στη συνέχεια οι Κινέζοι πέρασαν σε πρακτικές εφαρμογές των χαρταετών. Ο αυτοκράτορας της Κίνας Γουέν Χσουν έκανε πειράματα πτήσεων με αετούς φτιαγμένους από μπαμπού, χρησιμοποιώντας για επιβάτες τους κρατουμένους του. Οι τυχεροί που επιζούσαν κέρδιζαν την ελευθερία τους.
Στα νεότερα χρόνια, οι χαρταετοί χρησιμοποιούνταν και για κατασκοπευτικούς σκοπούς σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις των αντιπάλων. Και στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν δείγματα χαρταετών. Ο Αρχύτας έκανε μελέτες πάνω στις πτήσεις χαρταετών, τις οποίες αργότερα συμβουλεύτηκε ο Γαλιλαίος. Επίσης, αγγειογραφίες της εποχής εκείνης (4ος π.Χ. αιώνας) δείχνουν νεαρή γυναίκα να πετάει χαρταετό.
Στην Ευρώπη πιστεύεται ότι ήρθε ο χαρταετός από την Ασία, έπειτα από την επίσκεψη Χριστιανών μοναχών. Σταδιακά εντάχθηκε στα έθιμα της Αποκριάς και το πέταγμα του παραμένει μια αγαπημένη δράση για μικρούς και μεγάλους.
Μαρκέλλα Μπουραντά, Γ2
Η εργασία αυτή υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του μαθήματος των Θρησκευτικών.
