Στο άρθρο αυτό οι μαθητές του Β4 μας προσκαλούν να ταξιδέψουμε μαζί τους στον συναρπαστικό κόσμο της Ασπίδας του Αχιλλέα. Με βάση την ποιητική περιγραφή του Ομήρου στη ραψωδία Σ της Ιλιάδας, αποτυπώσαν με ευφάνταστο τρόπο τις σκηνές που κοσμούσαν την ασπίδα σε δικές τους δημιουργίες, σχολίασαν τον συμβολισμό κάθε απεικόνισης – από τις πόλεις σε καιρό ειρήνης και πολέμου μέχρι τους χορούς και τις γεωργικές εργασίες – και μοιράζονται τις προσωπικές τους απόψεις, εκφράζοντας τι ήταν αυτό που τους εντυπωσίασε περισσότερο σε αυτή την πλούσια και λεπτομερή περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα, που αποτελεί έναν μικρόκοσμο, έναν «καθρέφτη» ολόκληρου του ομηρικού κόσμου.
Σιδηρόπουλος Αλέξανδρος
Ο θεός Ήφαιστος έφτιαξε μια ασπίδα για τον Αχιλλέα, όταν εκείνος αποφάσισε να επιστρέψει στη μάχη, για να εκδικηθεί τον θάνατο του φίλου του, του Πάτροκλου. Η Ασπίδα ήταν πάρα πολύ εντυπωσιακή και γεμάτη παραστάσεις. Πάνω στην ασπίδα ο Ήφαιστος έφτιαξε σκηνές από όλη τη ζωή των ανθρώπων, όπως γάμους, γιορτές, πολέμους, πολιορκίες, αγρότες που όργωναν τα χωράφια, βοσκούς με τα κοπάδια τους, τον ουρανό με τον ήλιο, τη σελήνη και τα αστέρια. Η ασπίδα ήταν σαν ένας ολόκληρος μικρός κόσμος. Έδειχνε όλες τις χαρές και τις λύπες της ζωής. Ήταν φτιαγμένη από χρυσάφι, ασήμι και χαλκό και ήταν τόσο όμορφη και δυνατή που έκανε τον Αχιλλέα σχεδόν ανίκητο.
Εύα Τσέλα
Δέσποινα Σκάρου
Ένας μικρός κόσμος στην ασπίδα του Αχιλλέα
Στην Ιλιάδα, ο θεός Ήφαιστος έφτιαξε για τον Αχιλλέα μια ασπίδα που έμοιαζε με μικρό κόσμο. Επάνω της είχε ζωγραφίσει τον ήλιο, το φεγγάρι, τα άστρα και τη γη.
Υπήρχαν δύο πόλεις: μία με χαρούμενους γάμους και αγορά όπου λύνονταν διαφωνίες, και μία άλλη που πολεμούσε. Επίσης, έδειχνε αγρότες στη δουλειά, βοσκούς με τα ζώα τους, και έναν χορό με μουσική. Όλες αυτές οι εικόνες ήταν σαν να περιβάλλονται από τον μεγάλο ποταμό Ωκεανό.
Η ασπίδα δεν ήταν απλώς ένα όπλο, αλλά έδειχνε όλη τη ζωή: χαρά και λύπη, ειρήνη και πόλεμο. Μας μαθαίνει για τη ζωή των ανθρώπων τότε, τις δουλειές τους, τις γιορτές τους και τους πολέμους τους.
Μου άρεσε πολύ που στην ασπίδα υπήρχαν τόσα διαφορετικά πράγματα μαζί. Ήταν σαν να έβλεπα έναν ολόκληρο κόσμο σε ένα μόνο αντικείμενο!
Σωτηρία Στάμου
Η Ασπίδα του Αχιλλέα
Η «Ασπίδα του Αχιλλέα» είναι η ασπίδα που χρησιμοποίησε ο Αχιλλέας για να πολεμήσει τον Έκτορα, και περιγράφεται στην Ιλιάδα του Ομήρου (ραψωδία Σ, στίχοι 478-608). Στο έπος, ο Αχιλλέας έχει χάσει την πανοπλία του μετά τον δανεισμό της στον σύντροφό του, τον Πάτροκλο. Ο Πάτροκλος έχει σκοτωθεί στη μάχη από τον Έκτορα, ο οποίος πήρε τα όπλα του ως λάφυρα. Η μητέρα του Αχιλλέα, η Θέτις, ζητάει από τον θεό Ήφαιστο να σφυρηλατήσει μια καινούργια πανοπλία για τον γιο της.
Περιγραφή της Ασπίδας
Η Ασπίδα του Αχιλλέα δεν ήταν μια συνηθισμένη ασπίδα. Ήταν στρογγυλή και φτιαγμένη από τέσσερα διαφορετικά μέταλλα (χρυσό, άργυρο, κασσίτερο και χαλκό), το καθένα με τις δικές του ιδιότητες. Ο θεός Ήφαιστος τη δημιούργησε με εκπληκτική λεπτομέρεια, χωρίζοντάς την σε πέντε ομόκεντρους κύκλους. Σε κάθε κύκλο απεικόνισε διαφορετικές σκηνές που δείχνουν την εξέλιξη της ζωής, από τη δημιουργία του Σύμπαντος μέχρι τον θάνατο.
Ο πρώτος κύκλος: Ο ουρανός και η αρχή των πάντων
Στο κέντρο της ασπίδας, τον «ομφαλό» της, ο Ήφαιστος σχεδίασε τους αστερισμούς και τα ουράνια σώματα. Εδώ βλέπουμε τον ουράνιο θόλο που αγκαλιάζει τη Γη, δείχνοντας την αρχή των πάντων. Ο Ήλιος και η Σελήνη ορίζουν τις εποχές και τον χρόνο, ενώ οι Πλειάδες (ένας αστερισμός) σηματοδοτούν την έναρξη και τη λήξη των θαλάσσιων ταξιδιών. Αυτός ο κύκλος συμβολίζει την αδιάκοπη κίνηση των άστρων και των ανθρώπων.
Ο δεύτερος κύκλος: Ειρήνη και πόλεμος στις πόλεις
Στον δεύτερο κύκλο, βλέπουμε τη ζωή των ανθρώπων σε δύο αντίθετες καταστάσεις: την ειρήνη και τον πόλεμο.
Στην ειρηνική πόλη, υπάρχουν σκηνές από έναν γάμο, όπου οι άνθρωποι γιορτάζουν με χορούς, γλέντια, τραγούδια και μουσική. Αυτό δείχνει τη χαρά της ζωής και τη συνέχιση της κοινότητας. Δίπλα σε αυτή τη σκηνή, υπάρχει μια δίκη σε δημόσιο χώρο, με δικαστές και πολίτες. Αυτό τονίζει πόσο σημαντικοί είναι οι νόμοι και η δικαιοσύνη για μια οργανωμένη κοινωνία.
Ωστόσο, ο Ήφαιστος δεν παρέλειψε την άλλη πλευρά της ανθρώπινης ζωής. Αμέσως μετά, απεικονίζει μια πολιορκία πόλης. Εδώ κυριαρχούν οι μάχες, οι μονομαχίες, οι ενέδρες, οι σφαγές και οι λεηλασίες. Στρατιώτες, γυναίκες και παιδιά παλεύουν για την επιβίωση. Εδώ εμφανίζονται για πρώτη φορά και οι Θεοί, οι οποίοι παρεμβαίνουν είτε για να βοηθήσουν είτε για να τιμωρήσουν. Αυτή η εικόνα δείχνει τη χειρότερη πλευρά της ανθρώπινης συμπεριφοράς: τον θάνατο, την ερήμωση, την πείνα και την καταστροφή.
Ο τρίτος κύκλος: Η καθημερινότητα και η γεωργία
Ο τρίτος κύκλος παρουσιάζει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων σε καιρό ειρήνης. Εδώ βλέπουμε τις γεωργικές εργασίες που γίνονται όλο τον χρόνο: το όργωμα, τον θερισμό, τον τρύγο. Οι αγρότες δουλεύουν τη γη, και ο ηγεμόνας της κοινότητας χαίρεται μαζί με τους ανθρώπους του για την παραγωγή. Αυτή η σκηνή δείχνει πώς η φύση βοηθά τους ανθρώπους όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να ζήσουν μια ευτυχισμένη ζωή μέσα από την αρμονία και τη συνεργασία.
Ο τέταρτος κύκλος: Κτηνοτροφία, κίνδυνοι και γιορτή
Στον τέταρτο κύκλο απεικονίζονται οι βοσκοί με τα ζώα τους στα λιβάδια. Παράλληλα, υπάρχει μια σκηνή με λιοντάρια που επιτίθενται στα ζώα, δείχνοντας τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η ποιμενική ζωή. Αυτό υπογραμμίζει ότι ακόμα και σε έναν οργανωμένο βίο, οι συμφορές είναι πιθανές, και οι άνθρωποι τις ξεπερνούν μόνο με την ομαδική προσπάθεια.
Ο κύκλος αυτός ολοκληρώνεται με μια χαρούμενη γιορτή (συμπόσιο), όπου ένας αοιδός (τραγουδιστής) απαγγέλλει έπη για τους ήρωες. Αυτό συμβολίζει την απόλαυση των αγαθών και την κοινοτική ευτυχία που έρχεται μετά τη σκληρή δουλειά και την ομαλή συμβίωση.
Ο πέμπτος κύκλος: Ο Μέγας Ωκεανός και το τέλος του κόσμου
Ο πέμπτος και τελευταίος κύκλος, στην εξωτερική πλευρά της ασπίδας, απεικονίζει τον Μέγα Ωκεανό. Για τους αρχαίους Έλληνες, ο Ωκεανός ήταν το τέλος του κόσμου και το τέλος της ανθρώπινης ζωής στη Γη. Μέσα σε αυτόν τον Ωκεανό πίστευαν ότι βρίσκονταν οι Νήσοι των Μακάρων, ένας τόπος όπου πήγαιναν οι ψυχές των ανθρώπων που είχαν ζήσει τίμια και καθαρά.
Τα θέματα της Ασπίδας
Μια πόλη σε καιρό ειρήνης:
α) Γαμήλια πομπή: νύφες που φεύγουν από τα σπίτια των γονιών τους με γλέντια και τραγούδια του γάμου, ενώ τα αγόρια χορεύουν με συνοδεία μουσικών οργάνων.
β) Θεσμός δικαιοσύνης: στην αγορά δυο άνθρωποι μαλώνουν για το πρόστιμο ενός φόνου, ενώ γύρω τους είναι μαζεμένοι και τους παρακολουθούν άνδρες που φωνάζουν και υποστηρίζουν τον έναν ή τον άλλο. Γέροντες δικαστές με τα ραβδιά των κηρύκων δικάζουν ο καθένας με τη σειρά του. Στη μέση τοποθετημένα δυο τάλαντα χρυσάφι, για να δοθούν σε αυτόν που θα έβγαζε την πιο δίκαιη κρίση.
Μια πόλη σε καιρό πολέμου
Δυο ομάδες πολιορκητών σκέπτονται δύο διαφορετικούς τρόπους κατάληψης της πολιορκημένης πόλης. Οι μεν ζητούν να την κυριέψουν και να τη λεηλατήσουν, οι δε ζητούν να πάρουν τα μισά αγαθά της. Οι πολιορκημένοι δεν δέχονται τίποτα και ετοιμάζονται για ενέδρα, ενώ το τείχος της πόλης υπερασπίζονται γυναικόπαιδα και γέροι. Οι ένοπλοι άνδρες της πόλης, ακολουθώντας τον Άρη και την Αθηνά, φτάνουν στο ποτάμι όπου οι πολιορκητές πότιζαν τα ζώα τους. Εκεί κρύβονται με το κατάλληλο καμουφλάζ και, μετά τον ερχομό των βοσκών με τα κοπάδια τους, σκοτώνουν και σφάζουν τα ζώα. Οι πολιορκητές καταφτάνουν και γίνεται μεγάλη μάχη, όπου συμμετέχουν η Έριδα (θεά της φιλονικίας), ο Κυδοιμός (θεός της ταραχής της μάχης) και η Μοίρα, που πολεμούν σαν άνθρωποι. Είναι φανερό ότι η σκηνή αυτή του πολέμου αποτελεί μικρογραφία του Τρωικού πολέμου, όπου πολιορκητές είναι οι Έλληνες και πολιορκημένοι οι Τρώες.
Σκηνές από την καθημερινή ζωή, όπως το όργωμα, ο θερισμός και ο τρύγος. Οι λεπτομέρειες της παραστατικής περιγραφής των τριών σκηνών που μοιάζουν με ζωγραφικούς πίνακες δείχνουν ότι ο ποιητής είχε ακριβείς γνώσεις των γεωργικών εργασιών.
Σκηνές από την ποιμενική ζωή.
Σκηνές χορού με την χαρακτηριστική παρομοίωση της κυκλικής κίνησης το χορού με την κίνηση του τροχού του αγγειοπλάστη. Εδώ διακρίνουμε και την παρουσία του ποιητή. Ως αοιδός, κάνει αισθητή την παρουσία του από τις τρεις χαρούμενες σκηνές της ασπίδας (γάμος, τρύγος, χορός) για να δείξει έμμεσα ότι προτιμάει την χαρούμενη όψη της ζωής.
Ο ρόλος της περιγραφής της ασπίδας στο έπος
Οι ασπίδες γενικά ήταν διακοσμημένες με τρομακτικές σκηνές και φριχτές μορφές, για να προκαλούν τον φόβο στους εχθρούς. Έτσι υποθέτουμε ότι ο ποιητής δεν περιγράφει μια πραγματική ασπίδα, αλλά παραστάσεις που εξυπηρετούν τον σκοπό του. Συγκεκριμένα:
α) Η περιγραφή λειτουργεί ως χαλαρωτική επιβράδυνση μετά από σκηνές πολύνεκρων μαχών και απίστευτης βίας, από τις οποίες οι ακροατές έχουν κουραστεί και έτσι τους δίνεται χρόνος να χαλαρώσουν, να ξεκουραστούν και να προετοιμαστούν για όσα θα ακολουθήσουν (σε λίγο ο Αχιλλέας θα μπει στη μάχη γεμάτος εκδικητική μανία).
β) Ο θάνατος του Πατρόκλου και ο σπαραχτικός θρήνος του Αχιλλέα έχουν κάνει την ατμόσφαιρα πολύ βαριά και ο ποιητής με στιγμιότυπα της απλής, ειρηνικής ζωής απομακρύνει τους ακροατές από την ατμόσφαιρα πένθους.
γ) Ο Αχιλλέας θα κρατάει αυτή την ασπίδα της ζωής ενώ συνειδητά θα βαδίζει προς τον θάνατο και αυτό γεννά μεγαλύτερο πόνο για τον ήρωα.
Στοιχεία πολιτισμού της Ομηρικής εποχής
-
Φαίνεται πολύ ανεπτυγμένη η τέχνη της μεταλλουργίας. Χρησιμοποιούνταν χαλκός, σίδηρος, κασσίτερος, χρυσός και άργυρος.
-
Οι μεταλλουργοί, εκτός από τεχνίτες, ήταν και καλλιτέχνες αφού φιλοτεχνούσαν ανάγλυφες παραστάσεις πάνω στο μέταλλο με διάφορα διακοσμητικά θέματα.
-
Διακρίνεται η πλούσια κοινωνική ζωή των ανθρώπων. Υπάρχει το έθιμο του γάμου και άρα ο θεσμός της οικογένειας, ο θεσμός της δικαιοσύνης με δημόσιες δίκες, οι χοροί από νέους και νέες (κυκλικοί ή αντικριστοί) με τη συνοδεία μουσικών οργάνων και το τραγούδι ( στον γάμο, τον τρύγο κ.λπ).
-
Η πολεμική τέχνη περιελάμβανε πολιορκίες, πολεμικά συμβούλια, τακτική της ενέδρας και την παραλλαγή, καμουφλάζ, χρήση όπλων και σκύλευση του νεκρού εχθρού.
-
Καταγράφεται η αγροτική και η ποιμενική ζωή που δείχνει γνώση καλλιεργητικών μεθόδων και κατάλληλων εργαλείων. Επίσης αναφέρεται η παρασκευή ψωμιού από αλεύρι, η αμπελουργία, τα κοπάδια από πρόβατα και βοοειδή, οι στάνες και οι βοσκοί.
-
Καταγράφεται η οικοτεχνία και η βιοτεχνία, καθώς αναφέρονται λινά ρούχα και χιτώνες, που δείχνουν κατεργασία λιναριού, υφαντική και ραπτική. Επίσης, κατασκευάζονταν μουσικά όργανα (αυλοί, κιθάρες και φλογέρες) και χρησιμοποιείται ο τροχός στη αγγειοπλαστική.
-
Στα θέματα του κόσμου και του σύμπαντος, φαίνεται ότι υπήρχαν αρκετές γνώσεις αστρονομίας για τις θέσεις και τα ονόματα των άστρων. Φαντάζονταν τον Ωκεανό σαν ένα μεγάλο ποτάμι που περιβάλλει τη γη και είναι το όριο του κόσμου.
Εικονοπλασία
Η ασπίδα του Αχιλλέα δεν παρουσιάζεται στατικά. Συχνά η ζωηρή και παραστατική περιγραφή δίνει τη θέση της στην αφήγηση με αποτέλεσμα να παρασύρεται ο ακροατής και να του δημιουργείται η εντύπωση ότι ο ποιητής δεν περιγράφει εικόνες αλλά αφηγείται γεγονότα που εξελίσσονται στον χρόνο (παρελθόν και παρόν). Πρόκειται για αναπαράσταση σκηνών από την ανθρώπινη ζωή. Κάθε σκηνή έχει μια υπόθεση στην οποία οι μορφές, άνθρωποι και ζώα ζωντανεύουν, κινούνται, δρουν, σκέπτονται και αισθάνονται. Προβάλλονται στοιχεία ακουστικά, οπτικά, κινητικά-αφηγηματικά και ψυχικά (συναισθήματα και σκέψεις των εικονιζόμενων προσώπων).
Τι μου άρεσε περισσότερο
Η ασπίδα του Αχιλλέα δεν αποτελεί, κατά την άποψη μου, απλά ένα πολεμικό όργανο, αλλά ένα έργο τέχνης. Τόσο το υλικό της, όσο και η λεπτομερής απόδοση πλήθους ειρηνικών και πολεμικών σκηνών προκαλεί το ενδιαφέρον και την προσοχή μου. Ο Ήφαιστος έχει καταφέρει να απεικονίσει πάνω σε μία ασπίδα ολόκληρες σκηνές σχετικές με το σύμπαν που μας περιβάλλει, τον γάμο, το θεσμό της δικαιοσύνης, την αγροτική και ποιμενική ζωή και φυσικά τον πόλεμο με την ωμότητα και την αγριότητά του. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι και το γεγονός ότι αποτελείται από πέντε στρώματα για να είναι γερή και αποτελεσματική. Ο Ήφαιστος μάλιστα έχει χρησιμοποιήσει τα καλύτερα υλικά της εποχής, όμως ασήμι, χρυσό, χαλκό και κασσίτερο, γεγονός που από μόνο του δείχνει τις ιδιαίτερες ικανότητες και δεξιότητες του στην κατασκευή πολεμικών εργαλείων. Τέλος, η πιο όμορφη και ιδιαίτερη, κατά τη γνώμη μου, σκηνή που απεικονίζεται στην ασπίδα, είναι αυτή του χορού στην οποία η χαρακτηριστική κυκλική κίνησή του παρομοιάζεται με την κίνηση του τροχού του αγγειοπλάστη.
Θανάσης Στραϊτούρης
Σε αυτή την ασπίδα που έφτιαξε ο Ήφαιστος για τον Αχιλλέα απεικονίζονται σκηνές της καθημερινής ζωής, μάχες και κατορθώματα, χαρές αλλά και λύπες.
Νάνσυ Στεργιοπούλου
Νικόλας Στρατούρης
Χριστίνα Τριανταφύλλου
Παναγιώτα Τσεπέρκα
Η μυθική ασπίδα του Αχιλλέα
Για την κατασκευή και την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα και ο Ήφαιστος και ο Όμηρος επιστράτευσαν όλη τους την τέχνη. Η ασπίδα του Αχιλλέα είναι ένας ύμνος στην τεχνολογία, μια ποιητική παρουσίαση του έργου της ομηρικής εποχής. Ο Όμηρος αφιερώνει στην ασπίδα του Αχιλλέα τουλάχιστον 134 στίχους στην Ιλιάδα.
Στο έπος, ο Αχιλλέας έχει χάσει την πανοπλία του, μετά τον δανεισμό της στον Πάτροκλο. Ο Πάτροκλος έχει σκοτωθεί στη μάχη από τον Έκτορα, ο οποίος πήρε τα όπλα του ως λάφυρα. Η μητέρα του Αχιλλέα, η Θέτις, ζητάει από τον θεό Ήφαιστο να σφυρηλατήσει μια καινούργια πανοπλία για τον γιό της.
Η ασπίδα του Αχιλλέα αποτελείται από πέντε στρώματα για να είναι γερή. Στην εξωτερική επιφάνειά της χρησιμοποιήθηκαν ο χρυσός, το ασήμι, ο χαλκός και ο κασσίτερος για τις ανάγλυφες παραστάσεις και είχε σχήμα κυκλικό.
Οι εικόνες που αναπαριστούνται διατάσσονται σε πέντε ομόκεντρους κύκλους.
-
Στον κεντρικό κύκλο απεικονίζονται θέματα του σύμπαντος, όπως η γη, ο ουρανός, η θάλασσα, ο ήλιος, το φεγγάρι και τα αστέρια (ο Ωρίωνας, οι Πλειάδες, οι Υάδες και η Μεγάλη Άρκτος).
-
Στον δεύτερο κύκλο απεικονίζονται δύο πόλεις σε ειρηνικές (γάμος και δημόσια δίκη) και πολεμικές σκηνές (πολιορκία) αντίστοιχα.
-
Στον τρίτο κύκλο απεικονίζονται τρεις σκηνές από τη γεωργική ζωή, δηλαδή το όργωμα, ο θερισμός και ο τρύγος.
-
Στον τέταρτο κύκλο απεικονίζονται σκηνές από την ποιμενική ζωή, δηλαδή ένα κοπάδι βόδια που δέχεται επίθεση λιονταριών και ένας βοσκότοπος με ένα κοπάδι πρόβατα, καθώς και σκηνές χορού, όπου αναγνωρίζουμε τον ίδιο τον ποιητή στην κεντρική μορφή του θείου αοιδού.
-
Στον πέμπτο κύκλο απεικονίζεται ο Ωκεανός, όπως τον φαντάζονταν οι αρχαίοι Έλληνες, σαν ένα ποτάμι που περιβάλλει την επίπεδη γη και οριοθετεί τον κόσμο.
Πάνω στην ασπίδα του Αχιλλέα χώρεσε όλος ο κόσμος, το σύμπαν και οι κυριότερες εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Δεν είναι στατική η περιγραφή των εικόνων. Ο Όμηρος ζωντανεύει την ίδια τη ζωή με εικόνες οπτικές και κινητικές, εμπλουτισμένες με ηχητικά στοιχεία. Κυριαρχούν σκηνές που εξελίσσονται χρονικά και έχουν διάρκεια. Το σύμπαν και η ανθρώπινη δράση απλώνεται παντού (γη, ουρανός, γάμος, δικαιοσύνη, πόλεμος κ.α.).
Ακόμη παρατηρούμε πλήθος αντιθέσεων:
Σύμπαν – Άνθρωπος
Πολιτείες – Ύπαιθρος
Ειρηνική ζωή – Πόλεμος
Άνθρωποι μόχθου – Γλεντοκόποι
Ανέμελη ζωή – Κίνδυνος
Τραγούδια, χοροί γλέντια – Κραυγές πληγωμένων στη μάχη
Χαρά – Λύπη
Γαλήνια ζωή – Βία
Με βάση την περιγραφή της ασπίδας φαίνεται πολύ ανεπτυγμένη η τέχνη της μεταλλουργίας. Χρησιμοποιούνταν χαλκός, σίδηρος, κασσίτερος, χρυσός και άργυρος. Οι μεταλλουργοί, εκτός από τεχνίτες ήταν και καλλιτέχνες, αφού φιλοτεχνούσαν ανάγλυφες παραστάσεις πάνω στο μέταλλο με διάφορα διακοσμητικά θέματα.
Διακρίνεται επίσης η πλούσια κοινωνική ζωή των ανθρώπων. Υπάρχει το έθιμο του γάμου και άρα ο θεσμός της οικογένειας, ο θεσμός της δικαιοσύνης με δημόσιες δίκες, οι χοροί από νέους και νέες (κυκλικοί ή αντικριστοί) με τη συνοδεία μουσικών οργάνων και το τραγούδι (στον γάμο, τον τρύγο κ.λπ).
Η πολεμική τέχνη περιλάμβανε πολιορκίες, πολεμικά συμβούλια, τακτική της ενέδρας και την παραλλαγή, χρήση όπλων και σκύλευση του νεκρού εχθρού.
Καταγράφεται η αγροτική και η ποιμενική ζωή που δείχνει γνώση καλλιεργητικών μεθόδων και κατάλληλων εργαλείων. Επίσης αναφέρεται η παρασκευή ψωμιού από αλεύρι, η αμπελουργία, τα κοπάδια από πρόβατα και βοοειδή, οι στάνες και οι βοσκοί.
Καταγράφεται η οικοτεχνία και η βιοτεχνία, καθώς αναφέρονται λινά ρούχα και χιτώνες, που δείχνουν κατεργασία λιναριού, υφαντική και ραπτική. Επίσης, κατασκευάζονταν μουσικά όργανα (αυλοί, κιθάρες και φλογέρες) και χρησιμοποιείται ο τροχός στη αγγειοπλαστική.
Στα θέματα του κόσμου και του σύμπαντος φαίνεται ότι υπήρχαν αρκετές γνώσεις αστρονομίας για τις θέσεις και τα ονόματα των άστρων. Φαντάζονταν τον Ωκεανό σαν ένα μεγάλο ποτάμι που περιβάλλει τη γη και είναι το όριο του κόσμου.
Η ασπίδα δεν είναι απλώς η περιγραφή ενός όπλου αλλά ένας ολόκληρος συμβολισμός. Δείχνει τις αντιθέσεις της απλής καθημερινής ζωής με τη βία και τη σκληρότητα του Τρωικού Πολέμου.
Αναστάσης Τσολάκης
Η Ασπίδα του Αχιλλέα: Ο Όμηρος ζωγραφίζει τον κόσμο
Η περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα στην Ιλιάδα (ραψωδία Σ) αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά και πολυσυζητημένα αποσπάσματα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας. Ο θεός Ήφαιστος, κατ’ εντολή της Θέτιδας, κατασκευάζει για τον Αχιλλέα μια νέα ασπίδα – όχι ένα απλό όπλο πολέμου, αλλά ένα έργο τέχνης που πάνω του αποτυπώνεται ολόκληρος ο αρχαίος κόσμος.
Πάνω στην ασπίδα, σε πέντε ομόκεντρους κύκλους, υπήρχαν πολλές περίτεχνες παραστάσεις με στοιχεία από όλο το σύμπαν.
Στον πρώτο κύκλο σχεδίασε όλα τα στοιχεία του σύμπαντος.
Στον δεύτερο κύκλο δύο πόλεις θνητών ανθρώπων, μια ειρηνική και μια εμπόλεμη.
Στον τρίτο κύκλο μια περιγραφή της αγροτικής ζωής και στον τέταρτο τον ποιμενικό βίο.
Ο πέμπτος και τελευταίος κύκλος περιλαμβάνει τον Ωκεανό ο οποίος αγκαλιάζει τη γη.
«Τον ποταμόν Ωκεανόν και δυνατόν και μέγαν,
γύρω στου κύκλου έθεσεν της στερεής ασπίδος».
Οι σκηνές της Ασπίδας
Στην ασπίδα χαράζονται εικόνες από δύο πόλεις: μία σε ειρήνη και μία σε πόλεμο. Στην πόλη της ειρήνης βλέπουμε έναν γάμο, μια δίκη και ανθρώπους να ασχολούνται με τη γεωργία, τον θερισμό και τον τρύγο.
Αντίθετα, στην πόλη του πολέμου, κυριαρχεί η ένταση της μάχης και η πολιορκία.
Επίσης, απεικονίζονται εικόνες από την αγροτική ζωή (γεωργοί, βόδια στο χωράφι), σκηνές γιορτής και χορού, και τέλος, η ίδια η Γη, ο Ουρανός και η Θάλασσα — μια μικρογραφία του σύμπαντος.
Ο Συμβολισμός
Η ασπίδα του Αχιλλέα δεν είναι μόνο μια ασπίδα. Είναι ένας καθρέφτης του κόσμου. Ο συνδυασμός σκηνών ειρήνης και πολέμου δείχνει την διττή φύση της ζωής: χαρά και λύπη, δημιουργία και καταστροφή.
Ο Όμηρος ίσως ήθελε να τονίσει ότι ο πόλεμος, όσο φοβερός κι αν είναι, είναι μόνο ένα κομμάτι της ανθρώπινης εμπειρία και η ειρήνη, με τις γιορτές, τους χορούς και την αγροτική ζωή, είναι εξίσου και ίσως και σημαντικότερη.
Τι μαθαίνουμε για την Ομηρική Εποχή
Ο πολιτισμός της ομηρικής εποχής εκφράζεται σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας του ανθρώπου. Καθρεφτίζεται η κοινωνική ζωή, η ποιμενική ζωή, η ιδιωτική ζωή, αλλά και η κοσμική ζωή των ανθρώπων.
Φαίνεται πολύ ανεπτυγμένη η τέχνη της μεταλλουργίας. Χρησιμοποιούνταν χαλκός, σίδηρος, κασσίτερος, χρυσός και άργυρος.
Διακρίνεται η πλούσια κοινωνική ζωή των ανθρώπων. Υπάρχει το έθιμο του γάμου και άρα ο θεσμός της οικογένειας, ο θεσμός της δικαιοσύνης με δημόσιες δίκες, οι χοροί από νέους και νέες (κυκλικοί ή αντικριστοί) με τη συνοδεία μουσικών οργάνων και το τραγούδι ( στον γάμο, τον τρύγο κ.λπ).
Καταγράφεται η αγροτική και η ποιμενική ζωή που δείχνει γνώση καλλιεργητικών μεθόδων και κατάλληλων εργαλείων.
Επίσης αναφέρεται η παρασκευή ψωμιού από αλεύρι, η αμπελουργία, τα κοπάδια από πρόβατα και βοοειδή, οι στάνες και οι βοσκοί.
Στα θέματα του κόσμου και του σύμπαντος, φαίνεται ότι υπήρχαν αρκετές γνώσεις αστρονομίας για τις θέσεις και τα ονόματα των άστρων. Φαντάζονταν τον Ωκεανό σαν ένα μεγάλο ποτάμι που περιβάλλει τη γη και είναι το όριο του κόσμου.
Θεωρώ ότι με την αντίθεση ανάμεσα στην ειρηνική και την εμπόλεμη πόλη ίσως ο Όμηρος να ήθελε να μας δείξει δύο πιθανούς δρόμους για την ανθρωπότητα και ίσως να μας προτρέπει να επιλέξουμε σοφά.
Πάνω στην ασπίδα του Αχιλλέα χώρεσε όλος ο κόσμος, το σύμπαν και οι κυριότερες εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής.
Έτσι η ασπίδα δεν είναι μόνο ένα αμυντικό εργαλείο. Είναι ένα μήνυμα για τις αξίες, τις ανησυχίες και τα όνειρα ενός ολόκληρου πολιτισμού.
Μέσα από αυτήν την ασπίδα, ο Όμηρος μάς θυμίζει ότι ακόμα και στη δίνη του πολέμου, η ζωή συνεχίζει να υπάρχει και να αξίζει.
Κωνσταντίνος Φασόλης
Ευαγγελία Φιλιππή
Κέλη Φουρίκη
Η Ασπίδα του Αχιλλέα: Ένα ταξίδι στον κόσμο του Ομήρου
Μέσα από την ραψωδία Σ της Ιλιάδας, μπορούμε να μάθουμε για την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα, κατασκευασμένη από τον θεό Ήφαιστο. Η συγκεκριμένη αυτή, όμως, ασπίδα δεν είναι απλώς ένα όπλο, γιατί μέσα από την περιγραφή της βλέπουμε πως πάνω σ’ αυτήν είναι χαραγμένες πολλές σκηνές από την καθημερινότητα των ανθρώπων της εποχής εκείνης.
Στην ασπίδα είναι χαραγμένες διάφορες σκηνές, οι οποίες δείχνουν γάμους, χορούς και τραγούδια, ενώ σε άλλες υπήρχε πόλεμος. Επίσης, μπορούμε να διακρίνουμε και μερικές σκηνές οι οποίες δείχνουν αγρότες που θερίζουν τα χωράφια, αμπέλια με σταφύλια, κοπάδια με πρόβατα και βόδια. Άλλες έδειχναν άγρια θηρία, όπως λιοντάρια και σκηνές φόνων. Επιπλέον, μπορούμε να δούμε νέους να χορεύουν χαρούμενοι και μια σκηνή δικαστηρίου όπου λύνεται μια διαφωνία.
Η παρουσίαση σκηνών πολέμου και ειρήνης στην ίδια ασπίδα δεν φαίνεται να είναι τυχαία. Ο Όμηρος ήθελε να μας δείξει ότι η ζωή έχει δύο όψεις: χαρά και λύπη, ειρήνη και πόλεμο. Ίσως το μήνυμα να είναι πως ό,τι και να γίνεται, ο κόσμος συνεχίζει να ζει και να προχωρά. Έτσι, η ασπίδα μετατρέπεται σε έναν μικρό «κόσμο», σε μια μικρογραφία της ζωής.
Μέσα από την περιγραφή της ασπίδας μαθαίνουμε πολλά για εκείνη την εποχή. Βλέπουμε ότι οι άνθρωποι ασχολούνταν πολύ με την κτηνοτροφία και τη γεωργία. Υπήρχαν και τότε οργανωμένα δικαστήρια, για να λύνονται οι διαφωνίες, κάτι που δείχνει ότι η έννοια της δικαιοσύνης ήταν σημαντική. Οι γιορτές και οι χοροί αποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι ήξεραν να διασκεδάζουν και να χαίρονται τη ζωή τους. Από την άλλη μεριά, η παρουσία πολέμων δείχνει ότι οι συγκρούσεις ήταν συχνό κομμάτι της καθημερινότητας, ειδικά της εποχής εκείνης.
Αυτό που μου τράβηξε πολύ την προσοχή και με εντυπωσίασε ήταν το πόσο πλούσια και ζωντανά περιγράφει όλες αυτές τις σκηνές ο Όμηρος. Μέσα σε μία μόνο ασπίδα κατάφερε να ζωγραφίσει όλη τη ζωή των ανθρώπων! Είναι σαν να βλέπεις έναν ολόκληρο κόσμο μπροστά σου! Ήταν επίσης ωραίο που η περιγραφή δεν μένει μόνο στις μάχες, αλλά δείχνει και την καθημερινότητα και τον μόχθο των ανθρώπων.
Κωνσταντίνος Χαβαριώτης
Ένας ολόκληρος κόσμος πάνω στην Ασπίδα του Αχιλλέα
Στην Ιλιάδα ξεχωρίζει αυτό το αφιέρωμα στην ασπίδα του θρυλικού Αχιλλέα. Όλο τον εξοπλισμό του τον είχε δώσει ο Αχιλλέας στον Πάτροκλο για να πέσει στη μάχη αλλά ο τελευταίος σκοτώθηκε από τον Έκτορα. Και αυτός πήρε σαν λάφυρα τα όπλα του. Ο Αχιλλέας, έτσι, χρειαζόταν νέα πανοπλία και η μητέρα του, η Θέτιδα, ζήτησε από τον θεό Ήφαιστο να σφυρηλατήσει μια καινούργια. Έτσι και έκανε.
Τα μέταλλα που χρησιμοποίησε ο Ήφαιστος για να τη φτιάξει ήταν ο χαλκός, ο κασσίτερος, το χρυσάφι και το ασήμι. Ήταν κυκλική, μεγάλη, στολισμένη με πολλές εικόνες που αποτυπώνονται σε διαδοχικούς κύκλους από το κέντρο προς την περιφέρεια.
Στον πρώτο κύκλο σχεδίασε όλα τα στοιχεία του σύμπαντος. Στον δεύτερο κύκλο δύο πόλεις θνητών ανθρώπων, μια ειρηνική και μια εμπόλεμη. Αυτός ο κύκλος μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, διότι σε έναν κύκλο συνυπάρχει η ειρηνική με την εμπόλεμη ζωή. Στον τρίτο κύκλο μια περιγραφή της αγροτικής ζωής και στον τέταρτο τον ποιμενικό βίο. Ο πέμπτος και τελευταίος κύκλος περιλαμβάνει τον Ωκεανό, ο οποίος αγκαλιάζει τη γη.
Δεν ήταν όμως μια απλή ασπίδα αλλά ένας ολόκληρος συμβολισμός. Πάνω στην ασπίδα του Αχιλλέα χώρεσε όλος ο κόσμος, το σύμπαν και οι κυριότερες φάσεις της κοινωνικής ζωής. Καθώς ο Αχιλλέας βαδίζει προς τον θάνατο, θα κρατάει στα χέρια του την απεικόνιση πολλών σκηνών από τη ζωή και τον κόσμο. Έτσι γίνεται πιο ηρωική η απόφασή του. Η συνύπαρξη εικόνων πολέμου και ειρήνης δείχνουν τα βασικά στοιχεία μιας ομαλής ζωής καθώς και στοιχεία πολιτισμού. Πιθανόν να ήθελε να δείξει τις αντιθέσεις της απλής καθημερινής ζωής με τη βία και τη σκληρότητα του Τρωικού Πολέμου.
Από τις σκηνές που απεικονίζονται στην ασπίδα του Αχιλλέα αντλούμε στοιχεία πολιτισμού της ομηρικής εποχής. Από τα υλικά που είναι φτιαγμένη η ασπίδα καταλαβαίνουμε πόσο ανεπτυγμένη ήταν η τέχνη της μεταλλουργίας αυτής της εποχής. Χρησιμοποιούνταν χαλκός, σίδηρος, κασσίτερος, χρυσός και άργυρος. Από τις σκηνές ειρηνικής και πολεμικής ζωής φαίνεται η πολεμική τέχνη που περιελάμβανε πολιορκίες, πολεμικά συμβούλια, τακτική της ενέδρας και την παραλλαγή. Πολλές σκηνές αφορούν και την κοινωνική ζωή των ανθρώπων. Υπάρχει το έθιμο του γάμου και άρα ο θεσμός της οικογένειας, ο θεσμός της δικαιοσύνης, οι χοροί από νέους και νέες (κυκλικοί ή αντικριστοί), με τη συνοδεία μουσικών οργάνων, και το τραγούδι (στον γάμο, τον τρύγο κ.λπ).
Από τις σκηνές της αγροτικής και ποιμενικής ζωής φαίνεται η γνώση καλλιεργητικών μεθόδων και κατάλληλων εργαλείων. Υπάρχουν επίσης σκηνές σχετικές με την αμπελουργία, τα κοπάδια από πρόβατα και βοοειδή, τις στάνες και τους βοσκούς. Απεικονίζονται ακόμα λινά ρούχα και χιτώνες, που δείχνουν κατεργασία λιναριού, υφαντική, η οικοτεχνία και η βιοτεχνία.
Από τις σκηνές του κόσμου και του σύμπαντος, φαίνεται ότι υπήρχαν αρκετές γνώσεις αστρονομίας για τις θέσεις και τα ονόματα των άστρων. Φαντάζονταν τον Ωκεανό σαν ένα μεγάλο ποτάμι που περιβάλλει τη γη και είναι το όριο του κόσμου.
Συνοψίζοντας θα σας αναφέρω ότι αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο είναι με πόση λεπτομέρεια ο Ήφαιστος σκάλισε εικόνες από έναν ολόκληρο κόσμο σε μια ασπίδα, προβάλλοντας, μόνο με εικόνες και καθόλου λόγια, τον τρόπο ζωής και στοιχεία πολιτισμού αυτής της εποχής.
Δημήτρης Χονδρογιάννης
Ερντιόλα Χότζα
Σταύρος Ψιμουλάκης
