της Ευδοκίας Αϊβαζίδου
«Και που άραγε θα μου χρησιμεύσουν όλα αυτά;»
Αυτή τη στιγμή που διαβάζεις το άρθρο, σε κάποιο μέρος του κόσμου, κάποιος μαθητής τα «ψέλνει» στον μαθηματικό του ο οποίος έκανε το, μοιραίο για τη δημοτικότητά του, σφάλμα να αναθέσει την επίλυση τριάντα ασκήσεων για το Σαββατοκύριακο. Μετά από την κλασική μεμψιμοιρία ακολουθεί η αιώνια απορία: Και που θα μας χρησιμεύσουν όλα αυτά;
Η ερώτηση αυτή, λοιπόν, στάθηκε και η αφορμή του βιβλίου «Πώς να μην κάνεις ποτέ λάθος» του Jordan Ellenberg, καθηγητή μαθηματικών του πανεπιστημίου του Wisconsin, σε μετάφραση του Τεύκρου Μιχαηλίδη και επιμέλεια των εκδόσεων UTOPIA. Μέσω χιουμοριστικών ιστοριών, ερευνητικών σφαλμάτων και διαμαχών μεταξύ μαθηματικών, ο καθηγητής Ellenberg επιχειρεί να αναδείξει την άρρηκτη σύνδεση των μαθηματικών με την καθημερινότητά μας, προβάλλοντας τους συλλογισμούς που μπορούμε να ακολουθήσουμε προκειμένου να σκεφτόμαστε και να πράττουμε με τρόπο περισσότερο ορθολογιστικό.
Ο τίτλος κάθε κεφαλαίου αποτελεί και το «δέλεαρ» του αναγνώστη, το στοιχείο που θα πυροδοτήσει τη σκέψη μας με απορίες αναφορικά με το περιεχόμενο του. Ναι, προφανώς και γνωρίζουμε ότι τα ψόφια ψάρια δεν διαβάζουν τη σκέψη μας, αλλά γιατί, άραγε, ο Ellenberg μας προτρέπει να χάνουμε περισσότερες πτήσεις; Και γιατί ο καρκίνος του πνεύμονα μας κάνει να καπνίζουμε περισσότερα τσιγάρα; Η αφετηρία κάθε συλλογισμού, κάθε μαθηματικής έννοιας περιστρέφεται είτε γύρω από μια τέτοια απορία, είτε, για τους σκανδαλοθήρες της παρέας, γύρω από ένα κουτσομπολιό ερευνητικής -και όχι μόνο- φύσης. Η συνύφανση των ανεπτυγμένων μαθηματικών εννοιών με τις εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες και τις ιστορίες των δημιουργών και εμπνευστών τους, καθιστούν την ανάγνωση απολαυστική και εν τέλει αδιάκοπη.
Ο Ellenberg, με τρόπο διεισδυτικό και ευφυή, επιτυγχάνει να μας εμφυσήσει έναν πολυσύνθετο τρόπο σκέψης, ο οποίος θα βασίζεται στη γόνιμη αμφιβολία και θα επιβεβαιώνεται μέσω λογικών συλλογισμών και εξακριβωμένων στοιχείων. Η γνώση των μαθηματικών, σύμφωνα με τον συγγραφέα, όχι μόνο δεν θεωρείται στείρα, αποκλειστικά προς χρήση σε ακαδημαϊκό επίπεδο, αλλά εφαρμόζεται σε κάθε έκφανση της ζωής μας επιτρέποντάς μας να ξετυλίξουμε τον κόσμο και τις κρυμμένες μαθηματικές διεργασίες του. Η μαγεία του βιβλίου έγκειται ακριβώς στη διαφορετική στόχευση του από τα υπόλοιπα εκλαϊκευμένα αναγνώσματα: δεν προσπαθεί απλώς να μας παρουσιάσει τα κρυμμένα μαθηματικά του κόσμου μας. Επιχειρεί να κάνει τους συλλογισμούς του «τατουάζ» στη σκέψη όλων μας.
Το διακύβευμα, το ρίσκο, του βιβλίου παραμένει, εντούτοις, το διαχρονικό «στοίχημα» της εκλαΐκευσης των επιστημών: με ποιο τρόπο, άραγε, θα παρουσιάσω μια, «απροσπέλαστη» στους κοινούς θνητούς, έννοια με τρόπο εύληπτο; Οι αναγνώστες που επιθυμούν ένα χαλαρό ανάγνωσμα στον καναπέ, δυστυχώς ατύχησαν, διότι ο καθηγητής Ellenberg δεν παρουσιάζει αφ’ υψηλού το μεγαλείο των μαθηματικών, καλώντας μας απλώς να το θαυμάσουμε. Απαιτεί την ενεργητική μας ανάγνωση και τη συμμετοχή μας στην ανάπτυξη της συλλογιστικής του πορείας, προκειμένου ακριβώς να αποκομίσουμε τα μέγιστα από το βιβλίο. Όσοι επιλέξετε να το διαβάσετε, σηκώστε μανίκια, ακονίστε τα μολύβια σας και αφεθείτε στον κόσμο των μαθηματικών! Πού ξέρεις; Ακόμα και αν εσείς και τα μαθηματικά πήρατε διαζύγιο δεκαετίες πριν, ίσως η μαγεία του βιβλίου να σας αλλάξει- έστω και λίγο- τη γνώμη.
Καλή ανάγνωση!
Στοιχεία: Jordan Ellenberg (2020), Πώς να μην κάνετε λάθος. Τα κρυμμένα μαθηματικά της καθημερινότητας, μτφρ. Τεύκρος Μιχαηλίδης, Εκδόσεις Utopia.
