του Δημήτρη Σταμπουλή
Η πνευματική ιδιοκτησία, ευρέως γνωστή ως Copyright, είναι ουσιαστικά τα αποκλειστικά δικαιώματα των πνευματικών δημιουργών στο πρωτότυπο έργο τους. Τα δικαιώματα αυτά προστατεύονται για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα από τον νόμο (συγκεκριμένα τον Nόμο 2121/1993). Αυτός ο νόμος δημιουργήθηκε με σκοπό αρχικά ηθικό, δηλαδή για να προστατεύσει τον προσωπικό δεσμό του δημιουργού του με αυτό, καθώς και για κερδοσκοπικό σκοπό, δηλαδή για να μη μπορούν να εκμεταλλεύονται τρίτοι τα έργα δημιουργού χωρίς την άδειά του, για προσωπικό τους κέρδος εις βάρος αυτού. Παραβάτες αυτού του νόμου μπορεί να καταδικαστούν σε πρόστιμο, το οποίο διαφέρει από χώρα σε χώρα. Σε ορισμένες συνθήκες γίνεται λόγος για τεράστιο ποσό. Για παράδειγμα, στις Η.Π.Α. μπορεί κανείς να καταδικαστεί σε πρόστιμο έως και $250.000.
Αυτός ο νόμος έχει ισχύ και στο διαδίκτυο. Ασκείται όπως στην πραγματική ζωή. Οποιοδήποτε πρωτότυπο ψηφιακό αρχείο, όπως αυτό το άρθρο που διαβάζετε αυτή τη στιγμή, προστατεύεται υπό τον νόμο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ωστόσο, η αστυνόμευση είναι πιο δύσκολη στο διαδίκτυο, διότι υπάρχουν συνολικά περίπου 15 τρισεκατομμύρια ψηφιακά αρχεία αποθηκευμένα στον παγκόσμιο ιστό. Έχουν κατασκευαστεί διάφορα λογισμικά με σκοπό να εντοπίσουν περιπτώσεις παράβασης του Copyright, όμως αυτά υπάρχουν σε ορισμένο αριθμό ιστοσελίδων. Για παράδειγμα, για το YouTube υπάρχει το Content ID, το οποίο βοηθάει τους δημιουργούς να ταυτοποιήσουν το έργο τους και να το χειριστούν. Όταν εντοπιστεί παράνομη χρήση αυτού του έργου, τότε, σύμφωνα με τις ρυθμίσεις του δημιουργού του έργου, εκείνο το βίντεο μπορεί να κατέβει ή να στερηθεί την ικανότητα να δώσει έσοδα στον δημιουργό εκείνου του βίντεο (demonetize). Παρόμοια λογισμικά είναι το Turnitin, που χρησιμοποιείται για την εντόπιση λογοκλοπής σε διάφορους τύπους περιεχομένου. Παρομοίως λειτουργούν τα BrandShield και Red Points. Ωστόσο, είναι αδύνατο να ελεγχθούν τα αρχεία που βρίσκονται στον Η/Υ του καθενός. Επομένως, υπάρχουν αρκετές παραβάσεις αυτού του νόμου στο διαδίκτυο.
Αυτό βάζει όχι μόνο τους δημιουργούς, αλλά και τους παραβάτες σε δύσκολη θέση. Οι δημιουργοί, όπως προαναφέρθηκε, έχουν απώλειες εισοδήματος λόγω της εκμετάλλευσης των έργων τους από τρίτους και δεν αποτυπώνεται η προσωπική τους σχέση με το έργο τους. Οι δε παραβάτες, αν αναρτήσουν το έργο που έχουν «κλέψει» στον παγκόσμιο ιστό, είναι αρκετές οι πιθανότητες να εντοπιστεί η παράβαση και να τιμωρηθούν με πρόστιμο, φυλάκιση και άλλες έμμεσες κυρώσεις, όπως την στέρηση ευκαιριών για συνεργασίες, επαγγελματικές ευκαιρίες και την κακή φήμη, καθώς το ότι διέπραξαν αυτό το έγκλημα θα φαίνεται στο αρχείο τους.
Για την αποφυγή αυτού του φαινομένου, υπάρχει συγκεκριμένο υλικό στο διαδίκτυο, το οποίο έχει συμφωνηθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποτεδήποτε, οπουδήποτε και από οποιονδήποτε χωρίς αυτό να αποτελεί παραβίαση του νόμου. Υπεύθυνη γι’ αυτό είναι η εταιρία Creative Commons (CC). Όμως επειδή τέτοιο υλικό μπορεί να είναι αρκετά περιορισμένο ανάλογα με το τι αναζητά ο κάθε χρήστης, μπορεί κανείς άμα είναι εφικτό να πάρει έγγραφη άδεια από τον δημιουργό ή τον κάτοχο δικαιωμάτων ενός έργου, ώστε να χρησιμοποιήσει νόμιμα υλικό που δεν έχει άδεια CC. Ωστόσο συνήθως είναι δύσκολη η απόκτηση έγγραφης άδειας από τον δημιουργό, οπότε είναι πιο εύκολο -και εξίσου νόμιμο- να χρησιμοποιήσει κανείς υλικό που δεν του ανήκει απλώς παραθέτοντας τον τίτλο του (αν έχει) και το όνομα ή ψευδώνυμο του δημιουργού.
Με λίγα λόγια, η πνευματική ιδιοκτησία στο διαδίκτυο έχει περίπου τα ίδια γνωρίσματα με την πνευματική ιδιοκτησία γενικότερα. Ωστόσο, η δυσκολότερη αστυνόμευσή της έχει ως αποτέλεσμα, συχνά, να γίνεται παράνομη χρήση ψηφιακού υλικού. Για την αποφυγή των παραβάσεων και των επιπτώσεών τους, οι χρήστες πρέπει να χρησιμοποιήσουν υλικό: της CC, με έγγραφη άδεια ή παραθέτοντας τα στοιχεία του και το όνομα του δημιουργού. Αν και η εξάλειψη αυτού του προβλήματος αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις, μπορεί κανείς να εντοπίσει μεγαλύτερη κινητοποίηση και ευαισθητοποίηση σχετικά με αυτό. Όπως σεβόμαστε τους νόμους της πόλης ως πολίτες της, έτσι πρέπει να σεβόμαστε και τους νόμους του διαδικτύου ως χρήστες του!
Πηγές
Creative Commons (χ.χ.). About CC Licenses. Creative Commons. Διαθέσιμο στο https://creativecommons.org/licenses/by/2.0/deed.en. Προσπέλαση 18/11/2023.
Harvard University (2023). Digital Millennium Copyright Act. University Advisory on Compliance with Copyright Law and DMCA. Διαθέσιμο στο https://dmca.harvard.edu/. Προσπέλαση 18/11/2023.
Lang, C. (2023). October 2023. Roundup of Copyright News. Copyright Alliance. Διαθέσιμο στο https://copyrightalliance.org/copyright-news-october-roundup-2023/. Προσπέλαση 18/11/2023.
ΟΣΔΕΛ (2019). Πρόγραμμα Anti-piracy. Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου. Διαθέσιμο εδώ. Προσπέλαση 18/11/2023.
