Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας.Για τους περισσότερους χριστιανούς είναι η σημαντικότερη γιορτή, για την εκκλησία ο θεμέλιος λίθος της πίστης στην αιώνια ζωή, για τους ερευνητές η βάση γύρω από την οποία πλέκονται όλες οι γιορτές του χρόνου. Γεγονός πάντως είναι ότι το Πάσχα είναι η πιο ελπιδοφόρα ημέρα του χρόνου.Γιορτάζεται με λαμπρότητα σε όλη την ελληνική επικράτεια και στα έθιμά του συμμετέχουν όλοι οι Έλληνες. Ωστόσο, τα έθιμα αυτά διαφοροποιούνται από περιοχή σε περιοχή, δίνοντας το δικό τους χρώμα και ύφος στον εορτασμό της Ανάστασης του Κυρίου. Ας ταξιδέψουμε, λοιπόν, ανά την Ελλάδα και ας γίνουμε νοερά κοινωνοί αυτών των ιδιαίτερων εθίμων για ένα διαφορετικό Πάσχα.

Πάσχα στην Κεντρική Μακεδονία

Στη Νέα Μεσημβρία Θεσσαλονίκης, τη Μεγάλη Παρασκευή, οι δύο Επιτάφιοι των ενοριών, μετά την περιφορά τους στους δρόμους, συναντώνται λίγο μετά τις 9 το βράδυ στα νεκροταφεία. Εκεί, οι κάτοικοι ανάβουν κεριά στα αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν φύγει από τη ζωή και «η νύχτα γίνεται μέρα» από το φως των κεριών.
Στις Σέρρες, τη Μεγάλη Παρασκευή, κατά την περιφορά του Επιταφίου αναβιώνει στη συνοικία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, το έθιμο «Αδώνια». Σύμφωνα με το τελετουργικό του εθίμου, όταν ο Επιτάφιος πλησιάζει, κάθε νοικοκυρά τοποθετεί στο κατώφλι του σπιτιού της ένα τραπεζάκι, πάνω στο οποίο έχει τοποθετήσει θυμίαμα και την εικόνα του Εσταυρωμένου, πλαισιωμένη από πασχαλιές και άλλα άνθη.
Επιπλέον, ετοιμάζεται ένα πιάτο με κριθάρι ή φακή, έθιμο που παραπέμπει στους «Αδώνιδος Κήπους». Οι «Αδώνιδος Κήποι» σύμφωνα με τη λαογραφική μας παράδοση, συμβολίζουν τη νιότη που χάνεται γρήγορα και άδικα, όπως και ο Άδωνις που πέθανε από δάγκωμα κάπρου. Έτσι, οι νοικοκυρές τοποθετούν τα όσπρια και το κριθάρι για να έχουν ευημερία, πλούσιες σοδειές και γεμάτο οικογενειακό τραπέζι.
Την Κυριακή του Πάσχα αναβιώνει στην Καστανούσα Κερκίνης  το πασχαλινό έθιμο «αυγομαχίες». Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον Πόντο και συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό. Βασικός κανόνας του εθίμου είναι η χρησιμοποίηση μόνο αυγών κότας.
Στην παραλία της Συκιάς, στη Χαλκιδική, διοργανώνονται την τρίτη ημέρα του Πάσχα Αλογοδρομίες στο δημοτικό κάμπινγκ «μύλοι», ένα έθιμο που έχει βαθιά τις ρίζες του στο χρόνο και αναβιώνει με επιτυχία τα τελευταία χρόνια.
Μετά την καθιερωμένη λειτουργία στο παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου, παραδίδεται η εικόνα μαζί με ευχές από τον ιερέα στους ιππείς, οι οποίοι αναλαμβάνουν ένα είδος λιτανείας, μεταφέροντας την εικόνα από το παρεκκλήσι στο χώρο διεξαγωγής των Αλογοδρομιών.

Πάσχα στο Άγιον Όρος

Ο ήχος από το τάλαντο στην Αθωνική Πολιτεία, το Άγιο Όρος, καλεί μοναχούς και προσκυνητές στο Καθολικό για τις ακολουθίες της Μεγάλης εβδομάδας. Κάτω από το φως των κεριών, που δημιουργεί κατανυκτική ατμόσφαιρα, οι χοροί των ψαλτών και το τελετουργικό, που παραμένει αμετάβλητο αιώνες τώρα, ωθούν τον προσκυνητή να έρθει σε κοινωνία με τον Κύριο, να μετάσχει στο Θείο Δράμα, να έρθει κοντά στο μυστήριο του θανάτου, της Ανάστασης, της αιώνιας ζωής.
Το Πάσχα στο Άγιο Όρος είναι βαθιά μυστηριακό. Εδώ η Ανάσταση είναι ο θεμέλιος λίθος της μοναστηριακής ζωής.
Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής μοναχοί και προσκυνητές γονατίζουν μπροστά στον Εσταυρωμένο και κατεβάζουν τον νεκρό σώμα του Ιησού από το σταυρό. Το πορφυρό πανί με το σώμα του μεταφέρεται από τους μοναχούς στο τραπέζι, που συμβολίζει τον Άγιο Τάφο. Η ατμόσφαιρα είναι επιβλητική, καθώς το σκοτάδι μέσα στο Καθολικό σπάει μόνο από το λιγοστό φως των κεριών.
Ο Επιτάφιος εδώ  είναι απλός, μόνο ένα χρυσοκέντητο πορφυρό πανί.
Μετά το τέλος της ακολουθίας οι μοναχοί στολίζουν με λουλούδια Επιτάφιο, σαν τους μαθητές του Χριστού.
Λίγες ώρες αργότερα, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής επιστρέφουν στο Καθολικό και ψέλνουν τα εγκώμια της μέρα γύρω από το νεκρό σώμα του Χριστού.
Έξι μοναχοί παίρνουν στα χέρια τους τον Επιτάφιο, το χρυσοκέντητο, δηλαδή, πορφυρό πανί. Βγαίνουν από το Καθολικό για την περιφορά γύρω από τον ναό. Πριν ο Επιτάφιος επιστρέψει στο ναό οι μοναχοί τον κρατούν πάνω από την κύρια είσοδο. Ένας ένας οι μοναχοί και οι προσκυνητές περνούν από κάτω σαν να κατεβαίνουν μαζί με τον Ιησού στον Άδη. Ο θρήνος, όμως, κρατά λίγες ώρες.
Το χαρμόσυνο μήνυμα της Αναστάσεως έρχεται το πρωί το Μεγάλου Σαββάτου. Οι ιερείς φορούν ήδη λευκά άμφια, καθώς ο λίθος από τον τάφο του Ιησού έχει κυλιστεί. Η λειτουργία της πρώτης Αναστάσεως είναι χαρμόσυνη και ο ναός γεμίζει με βάγια και δάφνες που πετά ο ηγούμενος σε μοναχούς και προσκυνητές.
Η μέρα κυλά ήσυχα, ώσπου το σκότος να γίνει φως από το Αναστάσιμο φως που έρχεται και στο Όρος από τον Πανάγιο Τάφο.
Ο ηγούμενος μοιράζει σε όλους το φως μόλις ακούγεται το «δεύτε λάβετε φως».
Το» Χριστός Ανέστη» ψέλνεται έξω από το Καθολικό υπό τους ήχους των ταλάντων που ηχούν χαρμόσυνα.
Επιστρέφουν στο Καθολικό για να ολοκληρωθεί η λειτουργία. Το φιλί της αγάπης, που ανταλλάσσουν, φιλώντας ο καθένας έναν σταυρό και μια εικόνα στα χέρια του άλλου, δίνει τον νόημα της ενότητας της εκκλησίας.
Μετά την Ακολουθία της Αναστάσεως μοναχοί και προσκυνητές μετακινούνται την τράπεζα της μονής για το πρώτο μη νηστίσιμο γεύμα μετά από νηστεία σαράντα ημερών.
Ψάρι, χόρτα, κρασί και κόκκινα αυγά βρίσκονται ήδη στα τραπέζια. Αμέσως μετά το πασχαλινό γεύμα οι μοναχοί και οι προσκυνητές επιστρέφουν στον ναό.
Στο τέλος της πρωινής Λειτουργίας παίρνουν από τα χέρια του ηγούμενου ευλογία, ένα γλυκό και ένα κόκκινο αυγό.
Αν πάρει κανείς αυτές τις ημέρες το καραβάκι από την Ουρανούπολη για τη Δάφνη, θα ζήσει ένα Πάσχα εντελώς διαφορετικό. Το Περιβόλι της Παναγίας δεν έχει φολκλόρ, αλλά προσευχή σιωπηρή για τη σωτηρία του ανθρώπου.

Πάσχα στη Θεσσαλία

Η Λαμπρή είναι η γιορτή της ζωής για τους ανθρώπους του κάμπου, τους Καραγκούνηδες. Γι” αυτό αποτελούσε ξεχωριστή χαρά για εκείνον, που θα χτυπούσε πρώτος αναστάσιμα την καμπάνα, τα χαράματα.
Όπως αναφέρει σε σχετική, βραβευμένη με Α’ έπαινο από την Ακαδημία Αθηνών, εργασία του ο εκπαιδευτικός Ζήσης Τζιαμούρτας, το χτύπημα της καμπάνας λαμπριάτικα θα έφερνε γούρι για το σπίτι, τα ζώα, τα σπαρτά. Γύρω στις τρεις τα χαράματα, όλος ο κόσμος έτρεχε στην εκκλησία. Με το «δεύτε λάβετε φως» του παπά στην Ωραία Πύλη, έτρεχαν οι άνδρες για να πάρουν πρώτοι το φως, κάτι που θεωρούσαν καλό για την οικογένειά τους, καθώς θα είχαν πάντα την ευλογία του Αναστάντος Χριστού.
Έκαιγαν δε με το ίδιο φως την ουρά των ζώων, για να μην τα πιάνει οίστρος. Στη συνέχεια άρχιζαν οι ετοιμασίες για το ψήσιμο των αρνιών. Έβαζαν τα δεμάτια από κληματόβεργες στοίβα και τις άναβαν. Συνήθως δυο – τρία σπίτια έψηναν μαζί τ” αρνιά ρίχνοντας ντουφεκιές.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας ξαναπήγαιναν πάλι στην εκκλησία, για να παρακολουθήσουν την ακολουθία της Αγάπης. Μετά το τέλος της, όλοι πήγαιναν στο σεργιάνι, όπου παρακολουθούσαν τους πασχαλιάτικους χορούς, που χόρευαν οι Καραγκούνες, χαρωπά.
Όλα τα παραπάνω έθιμα ευνοούν την ευημερία της οικογένειας, όπως το αυγό ως πηγή της ζωής.
Πάσχα στις Κυκλάδες
Στην Ίο, τη Μεγάλη Παρασκευή, μετά την Αποκαθήλωση, οι νέοι του νησιού παίζουν τις “μπάλες”, ένα παιχνίδι με μικρές, σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες. Κατά την περιφορά των Επιταφίων των δύο Ενοριών του νησιού τα εγκώμια ψάλλονται από χορωδίες γυναικών και κοριτσιών.
Την Κυριακή του Πάσχα, ο Δήμος Ιητών διοργανώνει γλέντι με αρνιά και κρασί, όπου όλοι – ντόπιοι κι επισκέπτες – είναι καλοδεχούμενοι, ενώ τη δεύτερη ημέρα ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ίου (Η Φοινίκη) αναβιώνει το παραδοσιακό έθιμο της Κούνιας. Νεαρά κορίτσια του νησιού, ντυμένα με παραδοσιακές στολές, στήνουν κούνιες στο κέντρο της Χώρας και τα παλικάρια τις κουνούν, ενώ οι κοπέλες τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια αγάπης.
Στη Φολέγανδρο, το Μεγάλο Σάββατο όλα τα σπίτια του νησιού είναι ανοιχτά για να δεχτούν την ευλογία της Παναγίας, της οποίας η περιφορά διαρκεί τρεις ημέρες. Την Κυριακή του Πάσχα, η εικόνα μεταφέρεται στη Χώρα και τα στενά του Κάστρου, με ομοβροντίες βεγγαλικών. Τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα, η εικόνα ευλογεί και τα σκάφη που βρίσκονται στο λιμάνι και αργά το βράδυ επιστρέφει στο μοναστήρι της Παναγίας, όπου παραμένει μέχρι το επόμενο Πάσχα.

Πάσχα στην Πελοπόννησο

Μοναδικός είναι ο εορτασμός του Πάσχα στην Τσακωνιά, με το φαντασμαγορικό έθιμο να εκτοξεύονται, με το αναστάσιμο φως, εκατοντάδες πολύχρωμα αερόστατα από τον Τυρό και το Λεωνίδιο και να ταξιδεύουν πάνω από το Μυρτώο πέλαγος, φτάνοντας, όταν ο καιρός το επιτρέπει, ως την Ύδρα και τις Σπέτσες. Στο Λεωνίδιο, η νύκτα της Αναστάσεως είναι η νύκτα των αερόστατων. Με το «Χριστός Ανέστη» παίρνουν φωτιά οι «κολλημάρες» και τα αερόστατα απογειώνονται. Ανεβαίνουν ψηλά και, για 30 με 40 λεπτά, κεντούν τον ουρανό της ανοιξιάτικης αναστάσιμης νύκτας.
Το θέαμα είναι μοναδικό όταν καίγεται κάποιο αερόστατο από υπερβολικά μεγάλη «κολλημάρα» ή από πολύ πετρέλαιο, η αγωνία κορυφώνεται γιατί οι ανταγωνιστές από τις άλλες ενορίες κρατούν λογαριασμό αποτυχιών, για να πυροδοτήσουν τα πειράγματα το πρωί της Κυριακής του Πάσχα.
Την Κυριακή του Πάσχα οι παραδοσιακές σούβλες με τα αρνιά και τα κοκορέτσια παίρνουν θέση στον κήπο του δημαρχείου, όπου γλεντούν μαζί, ντόπιοι κι επισκέπτες. Η ακολουθία της Αγάπης τελείται το απόγευμα, στην πλατεία 25ης Μαρτίου και το Ευαγγέλιο διαβάζεται και στην τσακώνικη διάλεκτο, ενώ αμέσως μετά χορεύουν τον μοναδικό τσακώνικο χορό.
Στον Τυρό, τη Μεγάλη Παρασκευή, η περιφορά των δύο επιτάφιων γίνεται στην παραλία, με τη συνοδεία των ψαροκάικων. Την Ανάσταση, σε όλες τις ενορίες του χωριού οι Τσάκωνες μπουρλοτιέρηδες φωτίζουν τον αναστάσιμο ουρανό με εκατοντάδες πυροτεχνήματα και αερόστατα.
Στην ενορία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στο λιμάνι, θα γίνει το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη θάλασσα από τους Τσάκωνες πυρπολητές, ενώ στην ενορία της Αγίας Μαρίνας θα γίνει το κάψιμο του αφανού.
Την Κυριακή του Πάσχα η τελετή της Αγάπης τελείται στην πλατεία του χωριού και η ανάγνωση του Ευαγγελίου γίνεται και εδώ στην τσακώνικη διάλεκτο. Αμέσως μετά, ξεκινά παραδοσιακό τσακώνικο γλέντι με σούβλες, ντόπιο κρασί και βέβαια χορεύουν τον ιστορικό τσακώνικο χορό.
Την Κυριακή του Πάσχα, αναβιώνει στην Καλαμάτα το έθιμο του σαϊτοπόλεμου.
Πρόκειται για ένα λαοφιλές ξεχωριστό τοπικό έθιμο, του οποίου οι ρίζες βρίσκονται αρκετά πίσω στον χρόνο, στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821.
Οι συμμετέχοντες -αρκετοί από αυτούς ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές- οπλισμένοι, με σαΐτες που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους από χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους μπαρούτι, αρχίζουν την εκτόξευση και «ξεσηκώνουν» το πλήθος που παρακολουθεί.
Τα ‘’μπουλούκια» -όπως ονομάζονται οι ομάδες των σαϊτολόγων- αναβιώνουν το έθιμο που δίνει έμφαση στην εφευρετικότητα των Ελλήνων και θυμίζει τον ηρωισμό τους επί Τουρκοκρατίας.
Σύμφωνα με τον θρύλο, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποίησαν σαΐτες γεμάτες εκρηκτικά και αναχαίτισαν το ιππικό των Τούρκων, αποδεικνύοντας ότι η νίκη σε μια μάχη δεν αποκτιέται μόνο μέσα από την αριθμητική υπεροχή.

Πάσχα στα «Ιεροσόλυμα του Αιγαίου»

Τα έθιμα που δίνουν στο Πάσχα της Πάτμου τον τόσο ιδιαίτερο χαρακτήρα του αρχίζουν να κορυφώνονται από τη Μ.Πέμπτη, με την τελετή του Νιπτήρα: πρόκειται για αναπαράσταση του μυστικού δείπνου, στη διάρκεια της οποίας ο Ηγούμενος πλένει τα πόδια 12 μοναχών, που κάθονται γύρω από μια εξέδρα, όπως έκανε ο Ιησούς με τους μαθητές του.
Τη Μ. Παρασκευή, στο Μοναστήρι του Αγίου Θεολόγου γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης και, από τη βράδυ της ίδιας ημέρας, οι Επιτάφιοι από τις εκκλησίες του νησιού διασχίζουν τα καλντερίμια και συναντιούνται στις κεντρικές πλατείες. Στα ιδιαίτερα έθιμα του νησιού περιλαμβάνεται και η δεύτερη ανάσταση στο Μοναστήρι της Πάτμου, όπου το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα το Ευαγγέλιο διαβάζεται στα ιταλικά, τα γαλλικά, τα ρώσικα, τα αγγλικά, τα γερμανικά, τα σέρβικα και τα αρχαία ομηρικά ελληνικά. Στην ίδια περιοχή οι πιστοί μπορούν να παρακολουθήσουν τις λειτουργίες σ” ένα ξωκλήσι, χτισμένο στη σπηλιά όπου ασκήτευε ο Ευαγγελιστής Ιωάννης!

Πάσχα στην Χίο

Οι εορταστικές εκδηλώσεις στην Χίο έχουν μια ιδιαίτερη λαμπρότητα, με πιο χαρακτηριστικό το έθιμο του ρουκετοπόλεμου στο χωριό Βροντάδος. Το ετοιμοπόλεμο χωριό εδώ και χρόνια πρωταγωνιστεί στα δρώμενα του νησιού με ένα έθιμο παλιό όσο και η ναυτική παράδοση του νησιού. Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ακόμα κρατάει αυτός ο ιδιότυπος «πόλεμος» μεταξύ των ενοριτών της Παναγίας της Ερειθιανής και του Αγίου Μάρκου. Οι χιλιάδες ρουκέτες που εκτοξεύονται το βράδυ της Ανάστασης κάνουν τη νύχτα μέρα και προσφέρουν ένα εντυπωσιακό θέαμα.
Στόχος είναι ο τρούλος και το έμβλημα του Αγίου Μάρκου από τη μια και το ρολόι της Παναγίας της Ερειθανής από την άλλη. Η προετοιμασία κρατάει μήνες ολόκληρους με τους νεότερους να ετοιμάζουν το εκρηκτικό μείγμα από κάρβουνο, νίτρο και θειάφι. Οι αυτοσχέδιες ρουκέτες στήνονται σε ξύλινες βάσεις και το σφύριγμα μιας κόρνας δίνει το σύνθημα για την έναρξη των «εχθροπραξιών». Ακολουθεί προσωρινή «παύση πυρός», για να προσέλθουν οι πιστοί στην Εκκλησία. Μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη», μια καταιγίδα φωτιάς ξεσπάει ανάμεσα στις ενορίες. Το μοναδικό αυτό θέαμα προσελκύει κάθε χρόνο χιλιάδες ντόπιους και τουρίστες, καθώς είναι μοναδικό σε όλο τον κόσμο.

ΕΡΕΥΝΗΤΡΙΑ: Οικονόμου Ζαννίνα