Στη διάρκεια της εκπαιδευτικής μας εκδρομής στη Βουδαπέστη, η καθηγήτριά μας συνάντησε τυχαία στο παραδουνάβιο χωριό Αγ. Ανδρέας, δύο αδερφές, που μιλούσαν ελληνικά. Καθώς της εξήγησαν ότι κατάγονται από οικογένεια πολιτικών προσφύγων κι ότι ο πατέρας τους συμμετείχε στο αντάρτικο, ήρθε σε επικοινωνία μαζί του και δέχτηκε να μας παραχωρήσει συνέντευξη, όταν θα πηγαίναμε μια μονοήμερη εκδρομή στη Θεσσαλονίκη, όπου ζει μετά τον επαναπατρισμό του.

Επειδή οι ζωντανές μαρτυρίες των ανθρώπων που ζουν είναι παρα πολύ λίγες πλέον, λόγω του μεγάλου χρονικού διαστήματος που έχει μεσολαβήσει από τα γεγονότα του εμφυλίου ως σήμερα, κι επειδή πάντα οι αφηγήσεις των συμμετεχόντων σ’ αυτά είναι πιο ζωηρές κι ενδιαφέρουσες, αποφασίσαμε να αποδελτιώσουμε ένα μέρος της συνέντευξης, ώστε να κάνουμε τους αναγνώστες του περιοδικού μας κοινωνούς σ’ αυτή τη σπουδαία μας εμπειρία.

Σας αφήνουμε, λοιπόν  να βγάλετε τα συμπεράσματά σας…

ΕΡ: Σε ποια ηλικία εισχωρήσατε στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού;

ΑΠ: Μόλις πάτησα τα 19. Από νωρίτερα, στο τέλος του ’46-’47, παρακαλούσα τους Διοικητές να με πάρουν και δεν μας παίρναν. Όμως δεν μπορούσα να μείνω και στο χωριό. Στο βουνό, είχαμε πολλές δυσκολίες: χιόνια, πείνα, κυνηγητό, πόλεμος. Φυσικά μας είχαν εξηγήσει ότι θα περάσουμε δύσκολα. Έπρεπε, μας είπαν, να το σκεφτούμε πρώτα και μετά να μπούμε στο αντάρτικο. Θα κοιμόμαστε πάνω σε πέτρες, στα χιόνια…

ΕΡ: Ήταν κάποιος συγγενής σας/δικός σας στο αντίπαλο στρατόπεδο;

ΑΠ: Στο αντίπαλο δεν ήταν… Ο μεγαλύτερος αδερφός μου ήταν στον ΕΛΑΣ. Το Δεκέμβρη του ‘47 σκοτώθηκε. Το χωριό είχε γύρω στις 45 οικογένειες. Απ’ αυτές ας ήταν 5-6 που τις λέγαμε «βασιλικές». Δεν υπήρχαν τότε άλλα κόμματα. Μόνο βασιλικοί κι αυτοί που είχαν παραταχτεί με τους Γερμανούς.  Σ’ όλη την Ελλάδα αυτοί ήταν πολύ λίγοι. Το 85% ήταν αριστεροί. Μετά την κατάσταση όμως, ο κόσμος αναγκάστηκε να ….

ΕΡ: Πήγατε με τη θέλησή σας;

ΑΠ: Τρία χρόνια ήμουν στο Δημοκρατικό Στρατό. Τέλειωσα μια Στρατιωτική Σχολή στην Πρέσπα για αξιωματικούς από το Δεκέμβρη του ’48 ως τον Φλεβάρη/Μάρτη του’49. Τελειώσαμε, μας δώσανε τους βαθμούς και μετά πήγαμε στα τμήματα κι αναλάβαμε διμοιρίες.

ΕΡ: Ποιος χρηματοδοτούσε αυτές τις Σχολές; Το Κ.Κ;

ΑΠ: Βεβαίως. Όλο αυτό το κίνημα και τον ΕΑΜ -ΕΛΑΣ το Κ.Κ τα οργάνωσε, γιατί, όταν μπήκαν οι Γερμανοί, οι άλλοι είχαν φύγει. Βασιλιάδες, Κυβέρνηση-ξέρω ‘γω- όλοι αυτοί ήταν στην άλλη παράταξη κι έφυγαν. Το Κ.Κ είχε οργανώσει την Αντίσταση. Αργότερα, όταν ήρθαν οι Εγγλέζοι στην Αθήνα, χωρίς να υπάρχουν Γερμανοί, ( σημ: μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς) κατέλαβαν την Αθήνα κι όλη την Ελλάδα.

ΕΡ: Πώς αποφασίσατε να συμμετάσχετε με αυτή την παράταξη;

ΑΠ: Κοιτάξτε..Ο πατέρας μου κι ο αδερφός μου ο μεγάλος είχαν οργανωθεί στο κίνημα ενάντια στους Γερμανούς. Η άλλη παράταξη ουσιαστικά δεν υπήρχε. Μόνο κάτι μικρές δυνάμεις….Όλοι ήμαστε σ’ αυτό το κίνημα. Ο πατέρας μου γύριζε με τους αντάρτες. Όταν χτύπησαν το Διδυμότειχο, αυτοί ήταν στον ΕΛΑΣ. Εγώ πού να πήγαινα; Δεν υπήρχε τίποτε άλλο. Αλλά αυτό ήταν και το σωστό. Πού να πηγαίναμε; Αυτοί στα δύσκολα την εγκατέλειψαν την Ελλάδα. Πού να πηγαίναμε;

Ύστερα (σημ: μετά την απελευθέρωση) τρώγαμε το ξύλο κάθε μέρα κι αναγκαστήκαμε να δημιουργήσουμε το αντάρτικο ξανά. Αργότερα,  άρχισαν να επιστρατεύουν για το Δημοκρατικό Στρατό. Εμένα δεν με επιστράτευσαν. Πήγα οικειοθελώς. Αφού έρχονταν κάθε μέρα και με ρωτούσαν: «Πού είναι ο αδερφός σου; Πες του να παραδοθεί. Δεν θα τον πειράξουμε….» Και ξύλο, ξύλο κάθε μέρα… Ήταν τρομοκράτες. Όλα τα χωριά τους τρέμαν….

ΕΡ:  Υποστήκατε κάποιον τραυματισμό; Τι είδους ιατρική περίθαλψη δεχτήκατε;

ΑΠ: Στις 23 Ιουλίου του ’49 πάνω στα βουνά στην Καβάλα. Το τραύμα ήταν σοβαρό. Μπήκε η σφαίρα δίπλα στη σπονδυλική στήλη και βγήκε εδώ, (δείχνει) δίπλα στο χέρι. Αυτό το χέρι έχει διαλυθεί, δεν υπάρχει. Με πήγαν στον Α΄ Σταθμό, από κει στη Μεραρχία στο γιατρό, μου έκανε αντιτετανικό ορό και  με στείλαν στη Βουλγαρία. Δεν ξέρω τι ώρα έφτασα. Δε είχαμε ρολόγια. Νύχτα… Ήρθαν γιατροί, δυο νοσοκόμες. Έγινε χειρουργείο στο νοσοκομείο. Κάθισα  2-3μήνες. Αφού θεραπεύτηκα, πήγα σε στρατόπεδο, όπου παντρεύτηκα την Αποστολιά, που τη γνώρισα πάνω στο βουνό. (Δείχνει τη γαμήλια φωτογραφία κι εξηγεί)

ΕΡ:   Υπήρξε κάποια απώλεια στην οικογένειά σας;

ΑΠ:  Ο αδερφός μου σκοτώθηκε, ο Θανάσης, στα βουνά, τη Δράμα. Το τμήμα του ήταν στην Καβάλα κι ήταν να περάσουν τον Νέστο. Δεν μπόρεσαν όμως, έμειναν στο χωριό, αμέλησαν-φαίνεται-  να βγάλουν σκοπιές και το πρωί βρέθηκαν κυκλωμένοι. Μετά από μήνες βρεθήκαμε σε μια ομάδα και ξέρεις, με ρώτησαν, όπως ρωτάμε: «Από πού είσαι; Πώς σε λένε;» Τους είπα. «Τον Θανάση τον ….τι τον έχεις;» «Αδερφό», τους απάντησα. Κοιτάχτηκαν στα μάτια και με ρώτησαν: «Το χωριό Καστανιές το ξέρεις; Εκεί σκοτώθηκε ο αδερφός σου». Και μου είπαν όλη την ιστορία. Άστα να πάνε …22 χρονώ παλικάρι!

ΕΡ:  Δεν είχατε επικοινωνία όσο ήσαστε στο τάγμα του ο καθένας;

ΑΠ: Όχι! Τηλέφωνα, γράμματα δεν υπήρχαν. Από το’48-’49 αρχίσαμε να γράφουμε γράμματα. Τα έπαιρναν, τα έστελναν, αλλά μεταξύ μας….

ΕΡ: Υπήρξαν στιγμές που σκεφτήκατε να εγκαταλείψετε τον πόλεμο;

ΑΠ: Ποτέ! Καμιά φορά δεν μου πέρασε από το μυαλό , ούτε μπήκε στο μυαλό μου ότι θα σκοτωθώ, ούτε κι όταν τραυματίστηκα… Τότε μόνο έφυγα. Αλλιώς ποτέ δεν το σκέφτηκα. Και περάσαμε πολλές δυσκολίες. Κόντεψαν να με σκοτώσουν κι οι δικοί μου..

ΕΡ: Πώς ήταν η  ζωή σας μετά τον πόλεμο;

ΑΠ: Από την Ελλάδα μας στείλαν στο εξωτερικό. Δεν μας ρώτησαν πού θέλαμε. Απλώς μας στείλαν. Εγώ πήγα στην Ουγγαρία. Στην αρχή ήμαστε σε στρατόπεδα. Δεν μας βάλαν αμέσως σε σπίτια. Και γι αυτούς ήταν δύσκολα. Ήταν κι αυτοί κατεστραμμένοι μετά τον πόλεμο. Στην Ουγγαρία μας διάβασαν τα καθήκοντά μας: «Όλοι οι αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού να μορφωθούν και να κατακτήσουν τα κάστρα της τέχνης». Έτσι, άνοιξαν τις Σχολές κι ο καθένας μάθαινε αυτό που ήθελε. Ήταν πολύ μεγάλη βοήθεια. Μας τακτοποίησαν σε εργοστάσια, σε δουλειές. Ήταν δύσκολο να μας  τακτοποιήσουν σε σπίτια.

Μας συγκέντρωσαν στη Βουδαπέστη. Ένα παλιό καπνομάγαζο το χώρισαν σε θαλάμους. Υπήρχαν κοινές τουαλέτες, κοινές κουζίνες για όλους κι ένα δωμάτιο για κάθε οικογένεια. Εκεί μείναμε  15 χρόνια κι αποκτήσαμε και τα τρία μας παιδιά. Μετά μας τακτοποίησαν σε διαμερίσματα με όλες τις ανέσεις.  Στη δουλειά πέρασα πολύ καλά.  Έφτιαχνα πίνακες (σημ: ηλεκτρονικούς, που έχουν στα γήπεδα), αυτό στο Γιοχάνεσμπουργκ (δείχνει τη φωτογραφία),αυτόν στην Οδησσό, αυτόν στην Αθήνα..

Στην αρχή η προσαρμογή σε μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, σαν τη Βουδαπέστη, ήταν δύσκολη…. Δεν γνώριζα τίποτε άλλο. Μόνο το χωριό μου κι εκεί γύρω… Δεν ξέραμε και τη γλώσσα… Πηγαίναμε να περάσουμε το δρόμο, οι Ούγγροι περίμεναν, εμείς, άντε,  τρέχαμε… Πήραμε πολλά απ’ αυτούς, αλλά πάντα η νοσταλγία για την πατρίδα ήταν μεγάλη…Κάθε χρόνο την Πρωτοχρονιά λέγαμε: «Του χρόνου στην πατρίδα μας!» Κι έγινε κι αυτό. Έζησα μια πολύ ωραία ζωή! Αυτά τα χρόνια δεν θα τα ξεχάσω…

ΕΡ: Νιώσατε ενοχές που υπήρξατε, ίσως , υπεύθυνος για το θάνατο κάποιων ανθρώπων;

ΑΠ: Άνθρωπο δεν έβλεπες εκεί απέναντι, για να πεις: «Αυτόν εγώ τον σκότωσα». Γινόταν μάχη. Μπορεί και να μην είχες σκοτώσει κανέναν.

ΕΡ: Πώς νιώθατε που απέναντί σας αντίπαλοι ήταν Έλληνες κι όχι εχθροί, Γερμανοί, για παράδειγμα;

ΑΠ: Αφού μας ανάγκασαν να το κάνουμε αυτό, ο Έλληνας δεν ήταν Έλληνας, αλλά αντίπαλος. Κι όταν βλέπεις να σκοτώνουν το διπλανό σου… Τι να σου πω; Ειδικά όταν σκότωσαν τον αδερφό μου, θηρίο έγινα…..

ΕΡ: Πώς εξασφαλίζατε τρόφιμα;

ΑΠ: Καταρχήν όταν πηγαίναμε στα χωριά, κοιμόμαστε σε σπίτια, μας δίναν τρόφιμα

ΕΡ:. Γινόταν πλιάτσικο;

ΑΠ: Ήταν παρα πολύ αυστηρά. Μας απαγόρευαν να κάνουμε οποιαδήποτε «αντιλαϊκή πράξη». Δεν λέγαμε «πλιάτσικο», έτσι το λέγαμε. Μετά, όταν μαζέψανε τον κόσμο από τα χωριά, ήταν πιο δύσκολα. Έπρεπε να φας. Ζητούσαμε, παίρναμε ένα αρνί, ένα μοσχαράκι…

ΕΡ:. Ξανασυναντήσατε, όταν ερχόσαστε με άδεια στην Ελλάδα ή όταν επαναπατριστήκατε φιλοβασιλικούς στο χωριό σας;

ΑΠ: Ναι, από την πρώτη φορά, το ’76 που ήρθα με άδεια. Από τότε και μέχρι που πέθανε, δεν μου είπε ούτε «Γεια σου, Καλωσήρθες». Κι ήταν απλώς φιλοβασιλικός, δεν πήρε μέρος στα γεγονότα…

ΕΡ:  Εσείς πώς στους αντιμετωπίζατε; Μετά από χρόνια ανοίγατε συζητήσεις, ανταλλάξατε σκέψεις;

ΑΠ: Όχι, όχι! Δεν κάναμε τέτοιες συζητήσεις. Τις αποφεύγαμε.

ΕΡ: Γενικά τι θα συμβουλεύατε τη νέα γενιά; Πώς να χειριστεί ανάλογες καταστάσεις;

Να μη ζήσει αυτά τα χρόνια που ζήσαμε εμείς… Τι να τους συμβουλεύσω; Έτσι όπως έγιναν τα πράγματα, δεν μπορείς να πεις «Κάνε αυτό ή εκείνο». Βλέπεις τι γίνεται γύρω μας…

ΕΡ: Τελικά πιστεύετε πως άξιζε τον κόπο, ό, τι έγινε;

ΑΠ:  Άξιζε ιδεολογικά. Ο άνθρωπος πρέπει να αγωνίζεται στη ζωή του. Αν δεν είχαμε αγωνιστεί, θα ήμαστε ακόμη κάτω από τους Τούρκους. Αλλά πρέπει να αγωνίζεσαι σωστά. Όχι να σ’ αναγκάζουν να πάρεις τα όπλα.

ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΑΝ ΟΙ ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ της Γ΄ ΤΑΞΗΣ:

Ευθυμιάδου Λίνα

Αργυρίου Εύα