Φρανκενστάιν της Μαίρης Σέλλεϋ
της Νάντιας Ξυθάλη
Η συγγραφέας
Η Μαίρη Σέλλεϋ γεννήθηκε το 1797 στην Αγγλία. Οι γονείς της είναι ο προοδευτικός φιλόσοφος William Godwin και η φεμινίστρια συγγραφέας Mary Wollstonecraft. Το 1816 παντρεύτηκε τον ήδη διάσημο ρομαντικό ποιητή Percy Shelley. Πέθανε το 1851 από όγκο στον εγκέφαλο στην ηλικία των 53.
Με μια φεμινίστρια μητέρα, έναν αναρχικό πατέρα, και έναν άθεο σύζυγο τον 19ο αιώνα, δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι έζησε περιτριγυρισμένη από άτομα πολύ μπροστά από την εποχή τους .
Το «Φράνκενσταϊν» είναι το αριστούργημά της γραμμένο το 1816. Εκδόθηκε πρώτη φορά το 1818.
Η ιστορία πίσω από το έργο
Το «Φρανκενστάιν» έχει δύο εισαγωγές. Η πρώτη είναι της ίδιας της συγγραφέα, την οποία δημοσίευσε με την ευκαιρία της δεύτερης έκδοσης του βιβλίου το 1831. Σε αυτήν, η Μαίρη Σέλλεϋ απαντάει στην πιο συχνή της ερώτηση: Πώς μπόρεσε μια κοπέλα μόλις 18 χρονών να γράψει μια ιστορία τόσο φρικιαστική όσο αυτή;
Η συγγραφέας εξηγεί ότι το έργο γεννήθηκε μέσα από ένα παιχνίδι στο σπίτι του ποιητή και φιλέλληνα Λόρδου Βύρωνα. Είχε καλέσει το ζευγάρι Σέλλεϋ, καθώς και τον ποιητή John Polidori. Στα χέρια τους έπεσαν μερικοί τόμοι με ιστορίες φαντασμάτων. Ο Λόρδος Βύρωνας είχε την ιδέα να γράψει ο καθένας από μια τρομακτική ιστορία. Η Μαίρη Σέλλεϋ έγραψε μια περιληπτική εκδοχή της νουβέλας που αργότερα θα έμενε στην ιστορία για πάντα. Η ίδια παραδέχεται ότι δεν σκόπευε να αναπτύξει την ιδέα της, και στην πραγματικότητα ο άντρας της ήταν αυτός που την ενθάρρυνε να την επεκτείνει. Από τις 4 ιστορίες που γράφτηκαν, το «Φρανκενστάιν» είναι η μοναδική που ολοκληρώθηκε.
Προσωπικά πιστεύω ότι η Μαίρη Σέλλεϋ έχει βάλει πολλά κομμάτια του εαυτού της στον πρωταγωνιστή Βίκτωρ. Ένας νέος με δίψα για γνώση, κοντά σε σπουδαίους ανθρώπους στους οποίους θέλει να αποδείξει την αξία του. Το βιβλίο είναι μια προειδοποίηση που έγραψε η Μαίρη Σέλλεϋ στον εαυτό της. Είναι μια συμβουλή για τους όλους τους νέους κάθε εποχής.
Ο «Φρανκενστάιν» σήμερα
Σήμερα το τέρας του Φρανκενστάιν είναι αδιαμφισβήτητα ένα από τα πιο διάσημα τέρατα στην pop κουλτούρα. Το γεγονός ότι το τέρας του Φρανκενστάιν έρχεται από μία και μόνο ιστορία μας κάνει εμφανή το πόσο η γοτθική αυτή νουβέλα έχει επηρεάσει τους ανθρώπους, και συνεχίζει να το κάνει, πάνω από 200 χρόνια αφότου γράφτηκε. Επίσης, είναι μία από τις πρώτες ιστορίες επιστημονικής φαντασίας. Μερικοί υποστηρίζουν ότι ήταν η πρώτη, εφόσον επικεντρώνεται τόσο πολύ στην επιστήμη και την εξέλιξή της.
Πλοκή & ερμηνεία
Το μεγαλύτερο τμήμα του βιβλίου είναι δοσμένο από την οπτική του επιστήμονα Βίκτωρ Φρανκενστάιν αφού έχουν συμβεί όλα. Ουσιαστικά ο Βίκτωρ αφηγείται την ιστορία της ζωής του στον καπετάνιο Ρόμπερτ Γουάλτον, ο οποίος τον βρήκε μόνο και ετοιμοθάνατο σε ένα παγόβουνο κοντά στον Βόρειο Πόλο.
Ο Βίκτωρ εξηγεί ότι όλα άρχισαν από την εμμονή του με την απόκτηση γνώσης. Από παιδί είχε μεγάλο ενδιαφέρον στις θετικές επιστήμες. Αυτή η δίψα για γνώση έφυγε εκτός ελέγχου όταν πήγε στο κολέγιο. Αξίζει να αναφερθεί ότι μετά τον πρώτο χρόνο του εκεί, ο Βίκτωρ δεν πάταγε καν στα μαθήματα. Είχε κλειστεί στον εαυτό του και άρχισε να αναρωτιέται πώς θα ήταν δυνατόν να δημιουργήσει ζωή. Η παρατραβηγμένη μελέτη του είχε εξαιρετικά αρνητικά αποτελέσματα στην υγεία του, όμως δεν τον απασχολούσε καθόλου. Στο σημείο αυτό, η Μαίρη Σέλλεϋ κριτικάρει τον εαυτό της και τους νέους, σατιρίζοντας το πάθος για το “κάτι παραπάνω” και το πώς παραβλέπονται οι συνέπειες σε αυτή τη διαδικασία. Αυτό είναι το πιο συχνά επαναλαμβανόμενο θέμα στο βιβλίο.
Κάποια στιγμή ο Βίκτωρ ανακαλύπτει το τρικ στην ανάσταση νεκρών (το οποίο δεν μας λέει ποτέ, οι ταινίες το σκέφτηκαν αυτό με το κεραυνό από μόνες τους) και αποφασίζει να φτιάξει και να ζωντανέψει έναν άντρα. Είναι τόσο απορροφημένος από τη δουλειά του που διαμορφώνει το δωμάτιό του σε στούντιο συναρμολόγησης πτωμάτων -που έκλεψε από νεκροταφεία- και λιποθυμά πολλαπλές φορές από την παραμέληση της υγείας του. Έφτανε σε σημείο να μην κοιμάται και να μην τρώει.
Ο Βίκτωρ ενώ κατασκευάζει το τέρας
Ο Βίκτωρ παθαίνει κρίση πανικού όταν το πείραμά του πέτυχε και εγκατέλειψε το δημιούργημά του 5 λεπτά μετά την ολοκλήρωσή του, επειδή τα μάτια του παραήταν τρομακτικά. Εδώ αρχίζει να διακρίνεται ο εγωισμός και η ανευθυνότητα του Βίκτωρ. Αυτό επιβεβαιώνεται αμέσως μετά, όταν τον επισκέπτεται ο παιδικός του φίλος Κλερβάλ, ο οποίος ήρθε να δει αν είναι εντάξει, εφόσον έχει να επικοινωνήσει με την οικογένειά του 3 χρόνια.
Το ότι ο Βίκτωρ είναι απαίσιος άνθρωπος είναι κάτι ξεκάθαρα παρουσιασμένο απότις πράξεις και τις σκέψεις του στο βιβλίο. Αυτό είναι τρομερά ενδιαφέρον, επειδή η ιστορία εξιστορείται από τη δική του προοπτική. Ποτέ δεν δικαιολογεί ακριβώς τις πράξεις του, αλλά ούτε απολογείται για αυτές. Έχει αποδεχτεί τα συμβάντα και τα παρουσιάζει αντικειμενικά ως γεγονότα. Γνωρίζει ότι πήρε το μάθημά του, αλλά είναι ήδη πολύ αργά.
Προσωπικά, πιστεύω ότι το σημείο που ο Βίκτωρ μεταβάλλεται από εγώ-μανιακός, χωρίς ενδιαφέρον για τις πιθανές συνέπειες, σε ανίκανο να διορθωθεί είναι όταν το τέρας σκοτώνει τον αδελφό του. Ο Βίκτωρ είναι ο μόνος που ξέρει για την ύπαρξη του τέρατος, άρα και τον πραγματικό δολοφόνο. Πιστεύει, όμως, ότι το να πει σε κάποιον την αλήθεια θα τον κάνει να φανεί τρελός, ή ακόμα χειρότερα, ένοχος. Οπότε αφήνει την 14χρονη υπηρέτρια να κατηγορηθεί, και δεν λέει τίποτα ούτε κατά τη διάρκεια της δίκης, ούτε όταν την εκτέλεσαν δημόσια.
Το μακράν πιο ανατριχιαστικό απόσπασμα του βιβλίου είναι όταν το τέρας γνωρίζει τον δημιουργό του για πρώτη φορά.
«Ακόμα κι εσύ, δημιουργέ μου, με απεχθάνεσαι και με απορρίπτεις, εμένα, το δημιούργημά σου, με το οποίο είσαι δεμένος με άρρηκτα δεσμά, που μπορούν να λυθούν μόνο με την εξόντωση ενός από τους δυο μας. Προτίθεσαι να με σκοτώσεις. Πώς τολμάς να παίζεις έτσι με τη ζωή;»
«Ω, Φρανκενστάιν, μην είσαι δίκαιος με όλους τους άλλους και ποδοπατήσεις μόνο εμένα, εμένα στον οποίο χρωστάς περισσότερο απ’ όλους όχι απλώς δικαιοσύνη, αλλά επιείκεια και στοργή. Θυμήσου πως είμαι δημιούργημά σου, θα έπρεπε να είμαι ο Αδάμ σου, ενώ δεν είμαι παρά ο πεπτωκώς άγγελος, τον οποίο εσύ αποκλείεις από κάθε χαρά, ενώ δεν έφταιξε. Παντού βλέπω μακαριότητα, από την οποία μόνο εγώ είμαι αμετάκλητα αποκλεισμένος. Ήμουν καλός και αγαθός, η δυστυχία με έκανε δαίμονα. Κάνε με ευτυχισμένο, και θα ξαναγίνω ενάρετος.»
Το κίνητρο εδώ είναι ξεκάθαρο, και ο αναγνώστης αρχίζει να νιώθει συμπόνια για το τέρας. Όλη αυτή η συνάντηση είναι απλά μια τιμωρία για τον Βίκτωρ, που μια ζωή προσπαθεί να αποφύγει την ευθύνη για τις συνέπειες των πράξεών του.
Η συγγραφέας, επίσης, θέλει να κάνει ξεκάθαρο πόσο μοιάζει το τέρας με τον δημιουργό του π.χ. λειτουργούν με επιστημονική μέθοδο: παρατήρηση, υπόθεση, πείραμα, επανάληψη. Ακόμα, το τέρας σπαταλά πολύ χρόνο να λυπάται τον εαυτό του και να ρίχνει το φταίξιμο στους άλλους. Όπως λέει και το ίδιο το τέρας στον Φρανκενστάιν: «Η δική μου μορφή είναι ένα σιχαμερό αντίγραφο της δικής σου».
Ύστερα από μερικές ακόμα βασανιστικές για τον Βίκτωρ εξελίξεις, ο επιστήμονας ολοκληρώνει την εξιστόρησή του, και πεθαίνει στο πλοίο του καπετάνιου Γουάλτον, ο οποίος έχει αντιγράψει ολόκληρη τη νουβέλα σε ένα τετράδιο, και σκοπεύει να το στείλει στην αδελφή του. Ακριβώς εκείνη τη στιγμή, το πλοίο κολλάει ανάμεσα σε δύο παγόβουνα, και ο καπετάνιος παρουσιάζεται με ένα δίλημμα: Να ρισκάρει στον βωμό της γνώσης και να συνεχίσει την εκστρατεία του ή να γυρίσει πίσω. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, επειδή αν δεν είχε γνωρίσει τον Βίκτωρ, θα συνέχιζε ανεπιφύλακτα. Όμως τώρα έχει μόλις πάρει ένα μάθημα για την υπερβολή, και την εξερεύνηση χωρίς όρια. Τώρα είδε πώς εξελίχθηκε για τον Βίκτωρ και γυρνάει πίσω.
Ο καπετάνιος στο τέλος της ιστορίας εξεικονίζει αυτό που ήλπιζε να καταφέρει η Μαίρη Σέλλεϋ με το βιβλίο της στους αναγνώστες.
Αυτό που αγαπάω πολύ σε αυτό το βιβλίο είναι ότι δεν υπάρχει ήρωας και ανταγωνιστής. Όλοι οι πρωταγωνιστές είναι ηθικά πολύπλοκοι, πράγμα που κάνει την ιστορία εξαιρετικά ρεαλιστική, παρά την υπερφυσική πλοκή της. Γενικά τα μηνύματα στον «Φρανκενστάιν» είναι προφανή και δηλώνονται άμεσα. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που διατηρεί την ποιότητά του χωρίς να κουράζει τον αναγνώστη.
Ένας εναλλακτικός τίτλος για την νουβέλα είναι «Ο Μοντέρνος Προμηθέας». Σαν τον πρωταγωνιστή, ο Προμηθέας έφερε κάτι επαναστατικό στους ανθρώπους. Παρά τη γενική αντίληψη ότι η φωτιά ήταν κάτι θετικό (όπως θα ήταν και η ανάσταση των νεκρών, στην περίπτωση του Φρανκενστάιν), ο Προμηθέας βασανιζόταν αιώνια ως τιμωρία, ακριβώς όπως βασανίζεται ο επιστήμονας καθ’ όλη τη διάρκεια του βιβλίου.
Προτείνω τον «Φρανκενστάιν» επειδή είναι κάτι παραπάνω από αυτό που φαίνεται. Είναι κάτι πολύ παραπάνω από αυτό που παρουσιάζει η σύγχρονη pop κουλτούρα. Το κοινό – στόχος εξάλλου είναι οι νέοι, και αξίζει να του δώσουν αναγνωστικά μια ευκαιρία και να κάνουν μια προσπάθεια.
