Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΟΥ
Έρευνα-παρουσίαση: Αλβανίδου Γεωργία, Φιλόλογος Γελ Κορώνειας
Οι Απόκριες έχουν προέλευση από την Αρχαία Ελλάδα, και μάλιστα από τη Θράκη. Πιο συγκεκριμένα, αποτελούσαν γιορτή λατρείας του θεού Διονύσου. Ο Διόνυσος είχε ως ακόλουθους τους Σάτυρους και του Σελινούς, οι οποίοι έβαζαν στα κεφάλια τους στεφάνι κισσού, φορούσαν μάσκες και ντύνονταν από δέρματα ζώων. Έπιναν κρασί και χόρευαν. Οι πιστοί του Διονύσου αναπαριστούσαν τους Σάτυρους στις τελετές του Διονύσου, γνωστές και ως Διονυσιακές τελετές. Μάλιστα, η κωμωδία και η σάτιρα αναπτύχθηκαν στις τελετές αυτές.
Οι Διονυσιακές τελετές συμβόλιζαν το τέλος του χειμώνα, την έναρξη της άνοιξης, την εποχή που η γη σταματά την χειμερία νάρκη και αναγγεννάται. Επιπλέον, η χρήση της μάσκας σχετιζόταν και με τις ψυχές.
Διονυσιακές τελετές και Ανθεστήρια
Σταδιακά, οι θρακικές αυτές τελετές επεκτάθηκαν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, ακόμη και στην Αθήνα. Έτσι, τον 7ο με 6ο π.Χ. αιώνα, αναμίχθηκαν οι τελετές αυτές με τη γιορτή του Διονύσου. Πραγματοποιούνταν τον δικό μας Φεβρουάριο μήνα και χωρίζονταν σε τρεις ημέρες:
- Πιθοιγία: Αποτελούσαν σπονδές στον Διόνυσο, με μείγμα κρασιού, με την ευχή το νέο κρασί να είναι ποιοτικό.
- Χόες: Ιερός γάμος του Διονύσου. Ο Διόνυσος αντιπροσωπευόταν από τον άρχοντα Βασιλιά, ο οποίος φορούσε μάσκα και ένα στεφάνι με φύλλα. Στη συνέχεια, ακολουθούσαν αγώνες οινοποσίας. Επιπλέον, τη μέρα αυτή θεωρούσαν ότι άνοιγαν οι πύλες του Άδη και οι θεοί ανέβαιναν στον επάνω κόσμο.
- Ανθεστήρια: Ημέρα αφιερωμένη στους νεκρούς. Πραγματοποιούνταν θυσίες, και προσέφεραν “πανσπερμία” στον θεό Ερμή, παρασκεύασμα από σπόρους δημητριακών και οσπρίων, αλλά και στους νεκρούς. Η αναπαράσταση των νεκρών γινόταν με χρήση μάσκας και έξαλλους χορούς. Η γιορτή τελείωνε με τη φράση “Φευγάτε ψυχές των νεκρών, τα ανθεστήρια τελείωσαν”.
Το έθιμο αυτό, αν και πολεμήθηκε ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των επόμενων αιώνων, κατάφερε να διασωθεί και να ενσωματωθεί ακόμη και στις γιορτές του σήμερα. Έτσι, το καρναβάλι αποτελεί μια γιορτή με μεγάλους συμβολισμούς, όπως το τέλος του χειμώνα και την έναρξη της άνοιξης.
Πηγή:
ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΒΡΟ ΩΣ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ
Οι αποκριάτικες εκδηλώσεις που οργανώνονται σε ολόκληρη την Ελλάδα δεν έχουν τέλος, καθώς κάθε πόλη έχει τον δικό της ξεχωριστό τρόπο για να γιορτάσει το καρναβάλι. «Πρωταγωνίστριες» πόλεις της ξέφρενης αυτής γιορτής είναι η Πάτρα, η Ξάνθη, η Κοζάνη και το Ρέθυμνο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι στις άλλες πόλεις δεν υπάρχει κάτι ξεχωριστό να δούμε.
Άμφισσα. Το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς αναβιώνει ο θρύλος του “Στοιχειού”. Λέγεται πώς τα «στοιχειά» αποτελούν ψυχές σκοτωμένων ανθρώπων ή ζώων που τριγυρίζουν στην περιοχή. Η αναπαράσταση της «Νύχτας των στοιχειών» γίνεται κάθε χρόνο από το 1995 στην πόλη των Οζολών και η ιστορία του εθίμου αναφέρεται στην ελληνική εκδοχή του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας.
Άρτα. Εδώ λαμβάνει χώρα το Καρναβάλι των Γυναικών -αποκλειστικά από ομάδες γυναικών.
Γαλαξίδι. Την Καθαρά Δευτέρα είθισται το άναμμα φωτιάς σε πλατείες και δρόμους, με μουσική, φαγητό και χορό. Άλλο έθιμο είναι ο “αλευροπόλεμος”, που έχει τις ρίζες του στην τουρκοκρατία. Αρχικά έβαφαν το πρόσωπό τους με κάρβουνο, αλλά στη συνέχεια προστέθηκε και το αλεύρι για να γίνει το έθιμο πιο… φαντασμαγορικό!
Διδυμότειχο. Αναβιώνει το έθιμο του “Μπέη”.
Δράμα. Στην Καλή Βρύση οι “Μπαμπούγεροι” κρατάνε σακίδια με στάχτη. Όταν το κέφι ανάβει, σακίδια και περιεχόμενο εκτοξεύονται στους περαστικούς.
Θήβα. Την Καθαρά Δευτέρα γίνεται αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου, έθιμο που φτάνει στις μέρες μας από το 1830.
Ιωάννινα. Ανάβουν οι “Τζαμάλες”, δηλαδή μεγάλες φωτιές και γύρω τους οι μεταμφιεσμένοι χορεύουν. Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων, με το περίφημο γαϊτανάκι.
Καλαμάτα: Το γαϊτανάκι και η αναπαράσταση του βλάχικου γάμου.
Kάρπαθος. Λειτουργεί το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων. Mετά τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια, ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
Καστοριά. Την τελευταία Κυριακή, οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές που ονομάζονται “μπουμπούνες”.
Κέρκυρα. Με ενετικές αλλά και αρχαιοελληνικές επιρροές, τα αποκριάτικα έθιμα στο νησί της Κέρκυρας, έχουν τη δική τους ξεχωριστή φυσιογνωμία. Αναμεσά τους οι Γκιόστρες (ιπποτικοί αγώνες), που σύμφωνα με μια εκδοχή, η προέλευσή τους φαίνεται να έχει ρίζες ρωμαϊκές.
Κοζάνη: Το γλέντι του Φανού. Οι κάτοικοι χορεύουν υπό τους ήχους των χάλκινων πνευστών και τραγουδούν τα «Ξιανέντραπα» αλλά και τραγούδια κλέφτικα, της αγάπης και της ξενιτιάς. Oι καρναβαλικές εκδηλώσεις στην Κοζάνη ξεχειλίζουν από θετική ενέργεια και ενθουσιασμό, καθώς κάθε χρόνο αυξάνεται η συμμετοχή της νεολαίας.
Λιβαδειά. Την τελευταία Κυριακή, η ομάδα πολιτών “Φίλοι του Καρναβαλιού της Λιβαδειάς” διοργανώνει το μεγάλο γαϊτανάκι.
Μεθώνη: Του Κουτρούλη ο γάμος- με δύο γαμπρούς και… καμία νύφη
Νάξος. Το έθιμο με τους “Kουδουνάτους” αναβιώνει κάθε χρόνο. Φορούν κάπα και κουκούλα, γυρνούν το χωριό κάνοντας θόρυβο και προκαλούν με άσεμνες εκφράσεις. Μαζί τους μπλέκονται ο “Γέρος”, η “Γριά” και η “Αρκούδα”.
Nάουσα. Αναβιώνει το έθιμο της “Mπούλας” και του “Γενίτσαρου”.
Ξάνθη: Το κάψιμο του Τζάρου, όπως είναι η τοπική ονομασία του βασιλιά καρνάβαλου. Το έθιμο λέγεται ότι έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού.
Πάτρα. Το Καρναβάλι της είναι ξακουστό. Το βράδυ στο λιμάνι, η καύση του βασιλιά Καρνάβαλου είναι φαντασμαγορική.
Ρέθυμνο. Οι κανταδόροι με τις κιθάρες και τα μαντολίνα μάς μεταφέρουν με τις μελωδίες και τα τραγούδια τους στον παλιό καλό καιρό.
Σέρρες. Στο νομό Σερρών, στην Αγία Ελένη, την Kαθαρά Δευτέρα συναντάμε το έθιμο του “Kαλόγερου”. Τη γιορτή αυτή αρχίζουν οι Αναστενάρηδες και συνεχίζουν οι μίμοι.
Σκύρος. Οι Γέροι, οι Κορέλες και οι Φράγκοι. Η έναρξη του τριωδίου στη Σκύρο είναι πρωτότυπη, καθώς στα σοκάκια του νησιού κυκλοφορούν οι ομάδες των μεταμφιεσμένων κατοίκων, με κορυφαίο τον γέρο, που είναι φορτωμένος με 50 κουδούνια και προχωρεί με ρυθμικούς βηματισμούς. Όταν συναντηθούν δύο ή περισσότεροι γέροι συναγωνίζονται στο περίφημο «λιλίρισμα», σείοντας τα κουδούνια τους μέχρι… τελικής πτώσεως. Εκτός από αυτό το έθιμο, στο νησί συνηθίζεται η απαγγελία έμμετρης σάτιρας, όπου παρουσιάζονται τα γεγονότα της περασμένης χρονιάς.
Τύρναβος. Την Καθαρά Δευτέρα οι ντόπιοι παρασκευάζουν το “Μπουρανί” (χορτόσουπα χωρίς λάδι). Γύρω από την προετοιμασία στήνονται παιχνίδια με τολμηρά πειράγματα από τους “μπουρανίδες”.
Πηγές:
