Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα πολύ σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα, το οποίο, αν και δεν αποτελεί καινούριο φαινόμενο, τις τελευταίες δεκαετίες βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων, καθώς τα ποσοστά του έχουν αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό. Ο όρος που χρησιμοποιείται διεθνώς για να περιγράψει το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι το «bullying». Προέρχεται από το ρήμα «bully» που σημαίνει «πληγώνω ή τρομοκρατώ ή υποχρεώνω κάποιον με τη βία να κάνει κάτι που δεν θέλει».
Στον ορισμό για τον εκφοβισμό αναφέρονται ως βασικά χαρακτηριστικά του ότι:
(α) είναι εκούσιος, δηλαδή γίνεται με τη θέληση του θύτη,
(β) είναι επαναλαμβανόμενος και δεν αποτελεί μια μεμονωμένη συμπεριφορά και
(γ) ασκείται όταν υπάρχει μια διαφορά δυνάμεων μεταξύ του θύματος και του θύτη.
Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να πάρει διάφορες μορφές που μπορεί να είναι τόσο άμεσες, δηλαδή συμπεριφορές που περιλαμβάνουν διαπροσωπική επαφή θύματος και δράστη πρόσωπο με πρόσωπο, όσο και έμμεσες, δηλαδή χωρίς κάποια προσωπική αντιπαράθεση, αλλά με τη διάδοση μιας φήμης ή τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων. Οι συνηθισμένες μορφές εκφοβισμού είναι ο λεκτικός, ο σωματικός και αυτός που γίνεται μέσω χειρονομιών.
Σχετικά με τον λεκτικό εκφοβισμό, οι άμεσες μορφές είναι προσβλητικά λόγια, παρατσούκλια, εξευτελισμός, σκληρά πειράγματα ή χλευασμός και οι έμμεσες περιλαμβάνουν την παρακίνηση τρίτου προσώπου να προσβάλει ή να εκμεταλλευτεί κάποιον και τη διάδοση άσχημων φημών, ανώνυμα τηλεφωνήματα, προσβλητικά κείμενα, επιστολές και μηνύματα.
Οι άμεσες μορφές σωματικού εκφοβισμού περιλαμβάνουν επιθέσεις, κλωτσιές, φτύσιμο, ρίψη αντικειμένων και οι έμμεσες άδικο ή εσκεμμένο αποκλεισμό, αρπαγή και κρύψιμο προσωπικών αντικειμένων.
Οι άμεσες μορφές του εκφοβισμού μέσω χειρονομιών περιλαμβάνουν απειλητικές κινήσεις και χειρονομίες και επίμονο κοίταγμα/ματιές και οι έμμεσες επανειλημμένη αποστροφή του προσώπου ή του βλέμματος με τρόπο τέτοιο ώστε να φανερωθεί ότι κάποιος είναι ανεπιθύμητος.
Τα τελευταία χρόνια έχει εμφανιστεί και ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyberbullying), ο οποίος είναι ένας τύπος εκφοβισμού που λαμβάνει χώρα με τη χρήση οποιασδήποτε ηλεκτρονικής τεχνολογίας. Υπάρχουν διάφοροι τύποι διαδικτυακού εκφοβισμού που μπορούν να εκδηλωθούν μέσω του διαδικτύου με τη χρήση υπολογιστή, κινητού τηλεφώνου ή οποιασδήποτε άλλης ηλεκτρονικής συσκευής. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός περιλαμβάνει οποιαδήποτε μορφή άσχημων λέξεων ή εικόνων που εμφανίζονται στο διαδίκτυο για να τις δουν άλλα άτομα. Επίσης, περιλαμβάνει τη διάδοση ψεμάτων για το θύμα ή με οποιονδήποτε τρόπο προσβολή του θύματος στο διαδίκτυο.
Στις κυριότερες αιτίες του σχολικού εκφοβισμού συμπεριλαμβάνονται:
α) Παράμετροι που αφορούν τη οικογένεια, όπως έλλειψη φροντίδας, υποστήριξης και ενθάρρυνσης των παιδιών, οικογενειακές συγκρούσεις και άλλα προβλήματα.
β) Χαμηλή αυτοεκτίμηση του παιδιού, το οποίο καταφεύγει σε αρνητικές συμπεριφορές.
γ) Έλλειψη συμμετοχής του παιδιού σε σχολικές ή άλλες ομαδικές δραστηριότητες για την εκτόνωση του άγχους.
δ) Φαινόμενα ρατσισμού, όταν οι εκφοβιστικές συμπεριφορές εκδηλώνονται προς παιδιά άλλων εθνικοτήτων.
Ο εκφοβισμός έχει σημαντικές αρνητικές συνέπειες, τόσο στο θύμα, όσο και στον θύτη. Αρχικά, τo bullying μπορεί να έχει αντίκτυπο στο κοινωνικό περιβάλλον ενός σχολείου δημιουργώντας κλίμα φόβου μεταξύ των μαθητών, εμποδίζοντας την ικανότητά τους να μάθουν και οδηγώντας σε αντικοινωνικές συμπεριφορές. Ακόμα, θύματα μα και θύτες του bullying αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα όπως μοναξιά, δυσκολία στο να κάνουν φίλους, μαθησιακές δυσκολίες ή αποτυχία στο σχολείο και πολλές φορές υιοθετούν προβληματικές συμπεριφορές (π.χ. κάπνισμα, αλκοολισμό). Πολλές φορές, οι θύτες μπορεί να διατηρήσουν τη συμπεριφορά αυτή και κατά την ενηλικίωσή τους. Αυτό θα επηρεάσει αρνητικά την ικανότητά τους να αναπτύξουν και να διατηρήσουν εποικοδομητικές σχέσεις και ομαλή κοινωνική ζωή.
Τι μπορούμε να κάνουμε για την αντιμετώπιση αυτής της μάστιγας; Ο πιο σημαντικός τρόπος για αποφυγή του bullying είναι η πρόληψη. Στο σχολικό περιβάλλον αυτό μπορεί να γίνει με την ενημέρωση για το πρόβλημα, τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των μαθητών και τη θέσπιση σαφών κανόνων συμπεριφορών κατά του bullying.
Άλλες δράσεις που μπορούν να γίνουν στα σχολεία για την αντιμετώπιση του φαινομένου είναι η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης των παιδιών-θυμάτων και η βοήθεια-υποστήριξή τους, παραδείγματος χάρη μέσω της σύνδεσής τους με συμμαθητές τους που δεν έχουν προβλήματα και είναι αποδεκτοί από τα άλλα παιδιά. Επιπλέον, προτείνεται η χρήση εναλλακτικών τρόπων προσέγγισης των παιδιών- θυμάτων (θεατρικά παιχνίδια, γραπτή έκφραση ιστοριών, ζωγραφιές) ώστε να εκφράσουν πιο εύκολα τα συναισθήματά τους. Ακόμη, απαιτείται ορισμός κανόνων και χρήση συγκεκριμένων κωδίκων επικοινωνίας μέσα στην τάξη, καθώς επίσης και εκ των προτέρων σαφής οριοθέτηση των αποδεκτών συμπεριφορών, των απαγορεύσεων και των ανάλογων ποινών.
Επίλογος: Είναι σημαντικό οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών να είναι θετικές, φιλικές και να βασίζονται στον αλληλοσεβασμό. Ο καθένας είναι καλό να σκέφτεται ότι δεν θα πρέπει να κάνει στους συμμαθητές τους ό,τι δεν επιθυμεί να του κάνουν εκείνοι. Αν οι μαθητές αντιλαμβάνονται σημάδια εμφάνισης τέτοιων φαινομένων στο σχολείο θα πρέπει να τα συζητούν με τους συμμαθητές και τους καθηγητές τους, ώστε να προλαμβάνονται τα φαινόμενα, πριν επεκταθούν. Το σχολείο είναι ωραίο να είναι ένας χώρος που οι μαθητές αισθάνονται ασφάλεια, οπότε οι εκφοβιστικές συμπεριφορές δεν έχουν θέση σε αυτό.
Κωνσταντινίδη Ελένη, Τζαφάλια Έλλη
Πηγές:
1. School Education Gateway: Καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού και της βίας: καίριες προσεγγίσεις που πρέπει να εξετάσουν τα σχολεία
2. https://eproceedings.epublishing.ekt.gr/index.php/edusc/article/viewFile/411/373
Αν σου έχει συμβεί κάτι παρόμοιο, δεν είσαι μόνος! Δε φταις εσύ! Υπάρχει βοήθεια! Για περισσότερες πληροφορίες και βοήθεια μπορείς να απευθυνθείς:
• Κέντρο Άμεσης Κοινωνικής Βοήθειας, τηλ. 197 ή 210-197, όλο το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα
• Εθνική Γραμμή SOS -Χαμόγελο του Παιδιού, τηλ. 1056, όλο το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα. Δέχεται και ανώνυμες καταγγελίες για παιδική κακοποίηση
• Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, τηλ. 11188, ccu@cybercrimeunit.gov.gr, https://www.cyberkid.gov.gr/
• Συνήγορος του Πολίτη, Κύκλος για τα Δικαιώματα του Παιδιού, τηλ. χωρίς χρέωση για ανηλίκους 800 11 32 000
• Γραμμή Σύνδεσμος για την ψυχοκοινωνική υγεία του παιδιού και του εφήβου, τηλ. 801 801 1177
• Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, τηλ. 2107715791, 2107793648
Ταινία μικρού μήκους ευαισθητοποίησης για το bullying βασισμένη σε αληθινή ιστορία:
«Η κάθε στιγμή που έζησα με οδήγησε εδώ»
Ενώ γενικά η σιωπή είναι χρυσός, νομίζω ότι στην περίπτωση του bullying πρέπει όλοι να ενώσουμε τις φωνές μας και να μη μένει τίποτε θαμμένο στη σιωπή. Η σιωπή είναι ολέθρια. Μπράβο σας κορίτσια για την ευαισθητοποίηση στο θέμα! Όλοι μας είμαστε υπεύθυνοι σε τέτοια θέματα.
Δυστυχώς, η πρόσφατη αυτοκτονία ενός παιδιού δεκατεσσάρων μόλις ετών, που κατά τις πρώτες εκτιμήσεις πιθανώς να οφείλεται και στο φαινόμενο του εκφοβισμού που είχε δεχτεί, καθιστά ακόμη πιο σοβαρό και επίκαιρο το ζήτημα… Δεν είναι πλάκα ούτε ασήμαντο εφηβικό πείραγμα το να προσβάλλεται συστηματικά και βάναυσα η προσωπικότητα ενός παιδιού! Ας το χωνέψουμε κι ας λάβουμε όλοι τα μέτρα μας.