Η ΧΗΜΕΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ (Γιάννης Πουλόπουλος και Άγγελος Τζαλαλής)

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι ο χώρος της Ποίησης είναι ασύμβατος με τον χώρο των Θετικών Επιστημών και ακόμη περισσότερο ότι τον αποστρέφεται, καθώς η Επιστήμη πρεσβεύει τον ορθό λόγο και στηρίζεται στο πείραμα, ενώ η Ποίηση σχετίζεται με τη Φαντασία και βρίσκεται πιο κοντά στο όνειρο και στο ιδεατό. Ωστόσο, σε μεγάλο πλήθος ποιημάτων συναντούμε αποσπάσματα που ξαφνιάζουν όσους ενστερνίζονται την παραπάνω άποψη, διότι διαπιστώνουν την ύπαρξη λέξεων και φράσεων  που συναντούνται στις θεωρίες των Μαθηματικών, της Φυσικής και της Χημείας. Υπήρξε μάλιστα μια περίοδος προς τα τέλη του 19^ου και κυρίως στις αρχές του 20^ου όπου πολλοί ποιητές μελετούσαν τις θετικές επιστήμες που τότε άρχισαν να απογειώνονται (λ.χ. θεωρία σχετικότητας, κβαντική μηχανική). Παρακάτω παρουσιάζουμε τέσσερα ποιήματα προς απόδειξη του ισχυρισμού ότι μερικές φορές η Ποίηση βρήκε στο πρόσωπο της Επιστήμης -και δη της Χημείας και της Φυσικής- μια νέα Μούσα…

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ : ΤΑ ΤΕΤΡΑΣΤΙΧΑ

Κορώνα των επιστημών, θαυματουργή Χημεία

που μέσα από τα σκύβαλα στολίδια βγάζεις και πετράδια

Μπορείς τα τίμια να τα πλάσεις με την ατιμία,

να βρεις παλμούς ερωτικούς και μέσα στην καρδιά την άδεια;

 

Πράγματι, πολλές πρώτες ύλες που φαινομενικά είναι άχρηστες π.χ. τα μεταλλεύματα, αν καθαριστούν και υποστούν κατάλληλη κατεργασία, μας δίνουν χρήσιμα μέταλλα π.χ. χαλκό, σίδηρο, χρυσό, άργυρο.  Ακόμη και τα σκουπίδια μέσω της ανακύκλωσης αποδεικνύονται πολύ χρήσιμα ύστερα από την κατάλληλη κατεργασία. Ο Κωστής Παλαμάς θαυμάζει την επιστήμη της Χημείας, καθώς έχει ανακαλύψει τρόπους  που μετατρέπουν τα σκύβαλα, τις περιττές ουσίες, σε στολίδια, δηλαδή σε όμορφα και χρήσιμα πράγματα. Ωστόσο, θέτει υπό αμφισβήτηση τη δυνατότητα της επιστήμης να εμφυσήσει την αγάπη στον άνθρωπο, θεωρώντας εμμέσως τις ανθρωπιστικές σπουδές καταλληλότερες για τη συναισθηματική καλλιέργεια. Ίσως βέβαια στις μέρες μας, η επιστήμη της Βιοχημείας δεν έχει πει ακόμη την τελευταία της λέξη ως προς τον ηθικό τομέα…

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΘΑΙΟΣ : ΟΣΟ ΚΙ ΑΝ ΖΗΣΕΙ ΤΟ ΓΥΑΛΙ

Όσο κι αν ζήσει το γυαλί δεν λειώνει

ούτε το τρώει ποτέ σαράκι ή έννοια.

Μια μέρα ξάφνου σπάζει και τελειώνει…

Αχ, νάτανε στον κόσμο όλα γυαλένια!

Το γυαλί παρασκευάζεται με πρώτη ύλη τη θαλασσινή άμμο, η οποία αναμειγνύεται με σόδα και ασβεστόλιθο, θερμαίνεται σε πολύ υψηλή θερμοκρασία, ρευστοποιείται και  μετατρέπεται σ΄ ένα πολύ σκληρό και άφθαρτο υλικό. Μολονότι σκληρό και άφθαρτο το γυαλί, είναι δυνατόν σε κατάλληλες συνθήκες π.χ. ένα χτύπημα, να σπάσει και να καταστραφεί μια και καλή. Ο Κ. Καρθαίος, στρατιωτικός και ποιητής στη ζωή του, προφανώς παρατηρώντας τις ανθρώπινες ευαισθησίες που φθείρουν τον ψυχισμό και καταρρακώνουν τον άνθρωπο, εύχεται πολλές φορές ο άνθρωπος να ήταν πιο ανθεκτικός και να «έφευγε» απλά, χωρίς το πλήθος των τραυμάτων που αποκομίζει από τον βίο του. Ίσως όμως να κρύβεται και μια ειρωνεία στα λεγόμενά του σε δεύτερη ανάγνωση. Ένας γυάλινος κόσμος πόσο ανθρώπινος θα μπορούσε να είναι;

ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ ΜΑΓΙΑΚΟΦΣΚΙ : ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΕΡΙ ΠΟΙΗΣΕΩΣ ΜΕ ΕΝΑΝ ΦΟΡΟΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΑ

Η Ποίηση είναι ταξίδι σ΄ άγνωστη χώρα.

Η Ποίηση  είναι ταυτόσημη

με την παραγωγή του ραδίου.

Για μια μόνο λέξη

λειώνεις χιλιάδες τόνους

γλωσσικό μετάλλευμα.

Η αναλογία στο ποίημα αυτό του Β. Μαγιακόφσκι μας βοηθά να αντιληφθούμε πόσο δύσκολη και σπάνια είναι η αληθινή Ποίηση. Όπως απαιτούνται τεράστιες ποσότητες μεταλλεύματος για την παραγωγή μιας μικρής ποσότητας ενός συγκεκριμένου στοιχείου (η συλλογή ενός γραμμαρίου ραδίου απαιτεί κατεργασία 10 τόνων μεταλλεύματος!) έτσι και στις μυριάδες σελίδες της λογοτεχνίας ελάχιστη είναι η ποσότητα των αληθινών θησαυρών που μπορεί κάποιος να εντοπίσει.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ : ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΑΙΜΑΤΑ (ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ)

Της αγάπης αίματα με πορφύρωσαν
Και χαρές ανείδωτες με σκιάσανε
Οξειδώθηκα μες στη νοτιά των ανθρώπων
Μακρινή μητέρα ρόδο μου αμάραντο.

Στον υγρό νότιο αέρα οφείλεται η καταστροφή των υλικών στοιχείων που σκουριάζουν, φθείρονται ανεπανόρθωτα και εν τέλει καταστρέφονται από την οξείδωση. Ο Οδυσσέας Ελύτης νιώθει την οξείδωση αυτή στο σώμα και στην ψυχή του από τη φθοροποιό ανθρώπινη δράση που παρομοιάζεται με τον νοτιά που «κατατρώει» τις επιφάνειες της ύλης, πριν την καταστρέψει ολοσχερώς.

Συμπέρασμα:

Στα παραπάνω ποιήματα εντοπίζεται σε δεσπόζουσα θέση η χρήση επιστημονικών δεδομένων και συμπερασμάτων, γεγονός που φανερώνει περίτρανα πως η Επιστήμη, όχι μόνο δεν είναι «εξόριστη» από τις σελίδες της Λογοτεχνίας, αλλά ενίοτε αξιοποιείται, για να αποδώσει παραστατικά και εμφατικά τα βαθύτερα νοήματα του Λόγου.