Η ΑΦΘΑΡΣΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΦΘΟΡΑ
Ο πυρήνας του νοήματος
Κι όσο μιλάω ακούγοντας
μια γλώσσα ξένη όλο γυαλιά
θρυμματισμένα, σκέφτομαι
ποιο μπορεί να’ ταν το κρυμμένο νόημα
του ακέραιου πυρήνα
ή μήπως η έκρηξη
να’ ταν εκείνη μόνη απ’ την αρχή
ο αληθινός πυρήνας
όλων των νοημάτων.
Μ’ άλλες μορφές περιπλανιούνται
τώρα κάπου τα πρωτόνια
που έπλασαν τα χείλη του Ομήρου
Αλλού τα quarks από τα
δάχτυλα του Μπαχ
Κι ίσως στο μήλο που δαγκώνεις λαίμαργα
να ’χει απομείνει κάτι από το μήλο του Αδάμ
κάτι από του Νεύτωνα
κάτι από εκείνο του Γουλιέλμου Τέλου
Και ποιος ποτέ νομίζεις θα νοιαστεί
τι πάει στο χώμα, στα νερά, στον άνεμο
Τα πάντα χάνονται για πάντα
μες στο Σύμπαν.
Ξέχνα τα.
Αντώνης Φωστιέρης, Θάνατος ο Δεύτερος
Στο προηγούμενο άρθρο μας* η Ποίηση «συνομιλούσε» με την Επιστήμη και, πιο συγκεκριμένα, με τη Χημεία. Με «πυξίδα» το ποίημα του Αντώνη Φωστιέρη «Ο πυρήνας του νοήματος» από την ποιητική του συλλογή «Θάνατος ο Δεύτερος» θα ταξιδέψουμε αυτή τη φορά νοερά στον ωκεανό της Φυσικής, ελπίζοντας να εντοπίσουμε κάποια σημεία φωτεινά, καθώς περιπλανιόμαστε στις σκοτεινές και αρχέγονες σπηλιές του χρόνου…
Η μεγάλη έκρηξη (Big Bang) είναι η κοσμολογική θεωρία σύμφωνα με την οποία το Σύμπαν δημιουργήθηκε από μια υπερβολικά θερμή και πυκνή κατάσταση, πριν από 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια περίπου…
«ή μήπως η έκρηξη/ να’ ταν εκείνη μόνη απ’ την αρχή/ ο αληθινός πυρήνας/ όλων των νοημάτων»
Τη στιγμή της μεγάλης έκρηξης δημιουργήθηκε ο χώρος, ο χρόνος, η ύλη και η ακτινοβολία. Αυτή η θεωρία είναι σήμερα η πιο διαδεδομένη στην επιστημονική κοινότητα. Εκείνη τη στιγμή, όλη η ύλη που παρατηρούμε σήμερα βρισκόταν σε έναν χώρο μικρότερο από ένα πορτοκάλι! Επικρατούσαν άγνωστοι φυσικοί νόμοι.
- Στα 10-43 sec το σύμπαν είχε θερμοκρασία 1032 βαθμούς. Οι τέσσερις δυνάμεις της φύσης που υπάρχουν σήμερα (η ισχυρή πυρηνική, η ασθενής πυρηνική, η ηλεκτρομαγνητική και η βαρυτική) ήταν ενωμένες σε μια υπερδύναμη.
- Στα 10-32 sec ο κόσμος είναι μια ταραγμένη καυτή σούπα ηλεκτρονίων, quarks και antiquarks.
- Στα 10-10 sec σχηματίζονται τα πρωτόνια και τα νετρόνια. Τα quarks «φυλακίζονται» μέσα σε αυτά. Είναι η εποχή των αδρονίων.
- Στα 100 sec σχηματίζονται οι πρώτοι πυρήνες υδρογόνου, ηλίου, λιθίου. Η θερμοκρασία έχει πέσει στους 1010 βαθμούς.
- Στα 380.000 έτη τα ηλεκτρόνια συνδέονται με τους πυρήνες και σχηματίζονται τα πρώτα άτομα υδρογόνου, ηλίου, λιθίου.
- Στο 1 δις έτη σχηματίζονται οι πρώτοι γαλαξίες. Ο δικός μας γαλαξίας έχει ηλικία μεταξύ 10,7 και 12,1 δις έτη και εξελίσσεται διαρκώς.
Κανένας δεν ξέρει τι υπήρχε πριν την μεγάλη έκρηξη, τι την τροφοδότησε και με τι έμοιαζε ο κόσμος πριν από αυτήν. Η Ελληνική Γλώσσα αποτυπώνει στις λέξεις «πυρ – πυρήνας» την πρώτη αυτή έκρηξη φωτιάς, όταν άρχισαν να δημιουργούνται «τα πάντα» από «το έν». Το πυρ, ήδη μέσα στη σκέψη των προσωκρατικών φυσικών φιλοσόφων** γίνεται η πύλη, η αφετηρία απ΄ όπου αρχίζει ο χρόνος να «μετράει» και το ζέον ύδωρ να ρέει σχηματίζοντας ένα νοήμον σύμπαν που κατακερματίζεται αδιάκοπα.
«Τα πάντα χάνονται για πάντα/ μες στο Σύμπαν./ Ξέχνα τα.»
Ο άνθρωπος που κοιτάει με τα μάτια του και αντιλαμβάνεται τον κόσμο με τις αισθήσεις του, μπορεί μόνο στιγμιότυπα να αντικρίσει ∙ στιγμές φθοράς των πάντων, που όμως συντελούν στην αφθαρσία του παντός. Η Ποίηση, η μεγάλη και η πρώτη, είναι η ίδια η Δημιουργία του Κόσμου. Μόνο μέσα από τον εαυτό της μπορεί να αναγνωριστεί νοερά, δηλαδή από την Ποίηση, τη μικρή, τη διαλεκτική του Ανθρώπου, που έρχεται με τις λέξεις απλώς να φωτογραφίσει (σαν διαστημικό τηλεσκόπιο) τη γέννηση και τη φθορά. Εκεί διαπιστώνεται πάλι, ωστόσο, η αδυναμία της σύνθεσης του ενός και μοναδικού Νου, καθώς αυτός κρύβεται πίσω από τον Χρόνο και τον Χώρο… Ο Ποιητής είναι εκεί. Ο ποιητής Αντώνης Φωστιέρης καταλήγει σαρκαστικά «Ξέχνα τα», κλείνοντας το μάτι στη λήθη, καταυγάζοντας όμως συνάμα την αλήθεια…
«Μ’ άλλες μορφές περιπλανιούνται/ τώρα κάπου τα πρωτόνια/ που έπλασαν τα χείλη του Ομήρου/ Αλλού τα quarks από τα/ δάχτυλα του Μπαχ/ Κι ίσως στο μήλο που δαγκώνεις λαίμαργα/ να ’χει απομείνει κάτι από το μήλο του Αδάμ…»
Τα πρωτόνια έχουν απροσδιόριστα μεγάλο χρόνο ζωής (υπολογίζεται γύρω στα 16×1033 έτη). Επομένως, αυτά που σχηματίστηκαν στα 10-10 sec συνεχίζουν να υπάρχουν μέχρι και σήμερα κρυμμένα στα σώματα που υπάρχουν στο σημερινό κόσμο. Γύρω μας δημιουργούνται και καταστρέφονται συνεχώς σώματα. Βαθιά κάπου μέσα σε αυτά, κάποια στοιχειώδη σωματίδια μεταφέρονται άφθαρτα από το ένα στο άλλο.
«Και ποιος ποτέ νομίζεις θα νοιαστεί/ τι πάει στο χώμα, στα νερά, στον άνεμο»
Κατά τον Εμπεδοκλή, τα στοιχεία της φύσης (η γη, το πυρ, το ύδωρ, ο αήρ κι ο αιθήρ) άφθαρτα, αιώνια και αναλλοίωτα μέσα από τις μίξεις και προσμίξεις τους, μαζί με τις δύο κινητήριες δυνάμεις του κόσμου που είναι η Φιλότης και το Νείκος (η φιλία και η έχθρα δηλαδή) και με τις μεταξύ τους διακυμάνσεις να επενεργούν σε αυτά τα στοιχεία, διαμορφώνουν τον κόσμο.
Σε ένα πρωτεϊκό σύμπαν η μεταμόρφωση δεν είναι άλλο παρά ο αγώνας της ζωής που μεταμφιέζεται συνεχώς «ξεγελώντας» τον θάνατο. Τίποτα δεν χάνεται, παρά μόνο μορφή αλλάζει. Μιλάμε λοιπόν για τον αδιάλειπτο θάνατο των μορφών μες στις ρωγμές του χρόνου, ο οποίος εξασφαλίζει ωστόσο την αέναη ζωή της αληθινής ουσίας…
Γιάννης Πουλόπουλος, Άγγελος Τζαλαλής
*https://schoolpress.sch.gr/periodista/archives/1319 Η Χημεία μέσα από τη ματιά των ποιητών, Γιάννης Πουλόπουλος, Άγγελος Τζαλαλής
**Ο Ηράκλειτος θεωρούσε ότι η δύναμη της φωτιάς είναι αυτή που κινεί τον κόσμο. Η αντίληψη του Ηράκλειτου για τη βίαιη δύναμη της φωτιάς αποτυπώθηκε στην ιδέα ότι τίποτα δεν μένει σταθερό, τα πάντα αλλάζουν, εξ ου και «πάντα ρει».
-Φωτογραφίες από το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb:
-Αντώνης Φωστιέρης:
https://diastixo.gr/kritikes/poihsh/15545-thanatos-deyteros
Βιβλιογραφία – Πηγές – Παραπομπές:
Η Αρχαία Σοφιστική, Τα σωζόμενα αποσπάσματα, Επιμέλεια κειμένων, μετάφραση, σχολιασμός Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, Εκδόσεις «ΓΝΩΣΗ», Αθήνα 1991.
Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ηλίου», Το Αρχαίον Ελληνικόν Πνεύμα
https://www.logiosermis.net/2014/08/blog-post_441.html#.Y7MuGHZBy3A
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/filosofia/page_028.html
https://www.emeis.gr/i-fysi-sti-filosofia-ton-prosokratikon/
https://artviews.gr/ebedoklis-enas-ekkentrikos-filosofos/
Το άρθρο περιέχει -πέραν των επιστημονικών δεδομένων και των ιστορικών στοιχείων- προσωπικές σκέψεις/απόψεις και πεποιθήσεις των αρθρογράφων, οι οποίοι εμπνεόμενοι από ένα ποίημα του Αντώνη Φωστιέρη από τη συλλογή «Θάνατος ο Δεύτερος» συνέγραψαν το παραπάνω κείμενο.
Αντί περαιτέρω σχολιασμού, παραθέτω μια αναφορά που διάβασα πρόσφατα:
Ο οργανικός χημικός Friedrich August Kekulé von Stradonitz διηγείται ότι εμπνεύστηκε την ιδέα της κλειστής (κυκλικής) ανθρακικής αλυσίδας του βενζολίου (αρωματικός δακτύλιος) χάρη σ΄ ένα όνειρο σχετικό με τον ουροβόρο όφι: «Για δες! Τι ήταν αυτό; Ένα από τα φίδια είχε δαγκώσει την ίδια του την ουρά, και αυτή η μορφή στροβίλιζε περιπαικτικά μπροστά στα μάτια μου. Σαν από λάμψη αστραπής ξύπνησα… Όλη την υπόλοιπη νύχτα την πέρασα βγάζοντας τις συνέπειες αυτής της υπόθεσης. Λοιπόν, κύριοι, ας μάθουμε να ονειρευόμαστε και τότε ίσως βρούμε την αλήθεια!».
Πάρα πολύ ενδιαφέρον κι αυτό το άρθρο σας που αναδεικνύει για άλλη μια φορά την αξία της διεπιστημονικότητας στην προσέγγιση της γνώσης, καθώς επίσης και τη συνομιλία τέχνης κι επιστήμης. Τα θεμελιώδη ερωτήματα της ύπαρξης, η φθορά κι η αφθαρσία, κάθε είδους απορίες, προβληματισμοί, πεποιθήσεις, εμπειρίες, σκέψεις και συναισθήματα αποκτούν μοναδική υπόσταση και νοηματοδοτούνται μέσα από την απροσδόκητη ακολουθία των λέξεων ενός ποιήματος. Άλλωστε, η ποίηση είναι μια τέχνη ανοιχτή σε πολλαπλές ερμηνείες που διαπερνά όλες τις πτυχές της ζωής μας…
«Εκεί που αναρωτιέσαι για πράγματα που πρώτη φορά αντικρίζεις
για πράγματα χιλιοειπωμένα που έχουν πια περάσει
για πράγματα που ξαφνιάζουν κι ας γίνονται κάθε μέρα
για πράγματα που έλεγες δεν θα συμβούν ποτέ
και τώρα συμβαίνουν μπρος στα μάτια σου
[...]
Εκεί απάνω σε βρίσκει η ποίηση.»
Τίτος Πατρίκιος