Στο συγκεκριμένο άρθρο θα ήθελα να μιλήσω για ένα από τα πιο αγαπημένα μου θεατρικά έργα: «Το Κουκλόσπιτο» του θεατρικού συγγραφέα Χένρικ Ίψεν, χάρη στο οποίο αναγνωρίστηκε ως πρωτόπορος και αναμορφωτής του Θεάτρου στο τέλος του 19ου αιώνα. Αφορμή ήταν η εισαγωγή μου σε μία θεατρική ομάδα αλλά και η πολυαγαπημένη μου δασκάλα που με μύησε στο χώρο του θεάτρου, χαρίζοντάς μου αυτό το βιβλίο! Έτσι, αποφάσισα να μοιραστώ μαζί σας τη μαγεία που ένιωσα διαβάζοντας το πρώτη φορά…
Πρόκειται για ένα έργο που προκάλεσε διεθνή σάλο στην εποχή του (1879) με πρωταγωνίστρια τη Νόρα Χέλμερ, μια υπάκουη σύζυγο και μητέρα η οποία αποφασίζει να κάνει την προσωπική της επανάσταση απέναντι στα κοινωνικά στερεότυπα και να αλλάξει ριζικά τον τρόπο σκέψης της και στη συνέχεια τον τρόπο ζωής της, γεγονός που για εκείνη την εποχή θεωρούνταν αδιανόητο να κάνει μια γυναίκα. Ο Iψεν άρχισε να γράφει το έργο γύρω στο Μάιο του 1878, έχοντας σκεφτεί πρώτα τα θέματα και τους χαρακτήρες (φαντάστηκε, για παράδειγμα, την πρωταγωνίστριά του, Νόρα, καθώς τον πλησίασε μια μέρα φορώντας ένα «μπλε μάλλινο φόρεμα»). Περιέγραψε την αντίληψή του για το έργο ως «σύγχρονη τραγωδία» σε σημείωμα που γράφτηκε στη Ρώμη, στις 19 Οκτωβρίου 1878. «Μια γυναίκα δεν μπορεί να είναι ο εαυτός της στη σύγχρονη κοινωνία», υποστηρίζει, «δεδομένου ότι είναι μια αποκλειστικά ανδρική κοινωνία, με νόμους φτιαγμένους από άνδρες και με εισαγγελείς και δικαστές που αξιολογούν τη γυναικεία συμπεριφορά από αρσενική άποψη!».
Τα πρόσωπα του έργου:
- Νόρα Χέλμερ – η σύζυγος του Tόρβαλντ, μητέρα τριών παιδιών
- Tόρβαλντ Χέλμερ – σύζυγος της Νόρας, δικηγόρος
- Δρ. Ρανκ – πλούσιος οικογενειακός φίλος και ανίατα άρρωστος
- Κρίστινε Λίντε – παλιά φίλη της Νόρας από το σχολείο, χήρα, αναζητά εργασία. Ήταν σε σχέση με τον Κρόγκσταντ, πριν από την εποχή του έργου.
- Nιλς Κρόγκσταντ – υπάλληλος στην τράπεζα του Tόρβαλντ, πατέρας χωρίς σύζυγο, ωθείται στην απελπισία. Υποτιθέμενος απατεώνας, αποκαλύπτεται ότι υπήρξε παλιός εραστής της Κριστίνε.
- Τα Παιδιά – Παιδιά της Νόρας και του Tόρβαλντ
- Aνε Μαρίε – Γκουβερνάντα στους Χέλμερ
- Ελένα – υπηρέτρια των Χέλμερ
- Ένας μεταφορέας
Το έργο είναι χωρισμένο σε τρεις πράξεις:
ΠΡΩΤΗ ΠΡΑΞΗ: Διαδραματίζεται στο σπίτι των Χέλμερ, παρακολουθώντας τη ζωή της Νόρα, η οποία φαίνεται να επιπλήττεται χαριτωμένα από τον Τόρβαλντ για τα λεφτά που ξόδεψε για χριστουγεννιάτικα δώρα. Έπειτα, στη σκηνή βλέπουμε την Κριστίνε, η οποία έρχεται να ζητήσει θέση εργασίας, και τον Κρογκσταντ, ο οποίος δεν έρχεται για καλό, καθώς εκεί βρισκεταί και ο Δρ. Ράνκ. Τέλος, εμφανίζονται τα παιδιά με τα οποία παίζει η Νόρα.
ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΑΞΗ: Ο ίδιος χώρος, όπου εμφανίζεται ξανά η Κριστίνε για να βοηθήσει τη Νόρα, ο Δρ Ράνκ στον οποίο ζητάει χάρη η Νόρα, ο Κρογκστάντ απολυμένος πλέον από τον Τόρβαλντ, ο οποίος έρχεται να παραλάβει την αλληλογραφία του.
ΤΡΙΤΗ ΠΡΑΞΗ: Στο ίδιο σκηνικό βλέπουμε την Κριστίνε, τον Κρογκστάντ και τον Δρ Ράνκ. Έπειτα, εμφανίζεται το ζευγάρι με τον μονόλογο της Νόρα και την προσωπική της επανάσταση για πρώτη φορά απέναντι στον άντρα της!
Απόσπασμα από το έργο:
-Να σε βοηθήσω αν χρειαστείς κάτι;
-Όχι. Δεν δέχομαι τίποτα από ξένους.
-Δηλαδή δεν θα μπορέσω ποτέ να γίνω για σένα κάτι περισσότερο από ξένος;
-Αχ, τότε θα έπρεπε να γίνει το θαύμα των θαυμάτων…
Το Κουκλόσπιτο, εξερράγη σαν βόμβα στην εποχή του, καθώς με τολμηρό τρόπο πραγματεύεται –ανάμεσα σε άλλα– την τραγική υποκρισία που μπορεί να διαποτίζει έναν γάμο, τα κίβδηλα ιδεώδη, τις συνέπειες της επιπολαιότητας (ακόμη και της αθώας), τα ζωτικά μας ψεύδη, την Αλήθεια που, όπως έχει πει ο Όσκαρ Ουάιλντ, «είναι σπάνια καθαρή και ποτέ απλή»…
Σ΄ ένα όμορφο σπιτικό περιβάλλον, χωρίς προβλήματα και άγχη -τουλάχιστον φαινομενικά- έστησε ο συγγραφέας το σκηνικό, μέσα στο οποίο θα καταρρεύσει ο γάμος της Νόρας και του Χέλμερ, όταν η αποκάλυψη ενός ψέματος θα άρει κάθε βεβαιότητα, θα φανερώσει την παντελή έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ τους και τις πραγματικές διαστάσεις της σχέσης τους, οδηγώντας τους στο τέλος της αθωότητας. Ποινικά κολάσιμες πράξεις, ωμοί εκβιασμοί, φόβοι, αγωνίες, αυτοκτονικές σκέψεις, εναλλάσσονται με την αγάπη, την ελπίδα, το φλερτ, τη χαρά, τα ιδεώδη της τέλειας οικογένειας, της κοινωνικής ανόδου και της οικονομικής ευμάρειας – όλα αυτά μέχρι την τελική αναμέτρηση με την Αλήθεια, η οποία θα σαρώσει τα πάντα χωρίς οίκτο για κανέναν από τους δύο πρωταγωνιστές. Είναι αυτή η Αλήθεια που θα οδηγήσει τη Νόρα στην επείγουσα διατύπωση του αμλετικού αιτήματος για την αναζήτηση του Εγώ. Είναι αυτή η Αλήθεια που δυσκολεύεται να μεταδοθεί – πολύ περισσότερο σήμερα, στα χρόνια της ακραίας διασύνδεσης…
Το έργο που διαχρονικά θεωρείται ένα φεμινιστικό μανιφέστο είναι πολλά περισσότερα από αυτό, αφού οι ήρωες που ο Ίψεν έπλασε περίπου ενάμιση αιώνα πριν, μοιάζουν να μην έχουν χάσει ούτε σταγόνα από τη ζωντάνια και τον επαναστατικό τους οίστρο, ενώ τα πάθη τους συνεχίζουν να συνταράζουν τους σημερινούς θεατές, μιας και σε αυτά αναγνωρίζουμε κάτι από τον εαυτό μας…
Προτείνω ανεπιφύλακτα τόσο να το διαβάσετε όσο και να το δείτε.
[Φέτος ανέβηκε στο Θέατρο Πορεία, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου, με μεγάλη επιτυχία].
Δύο απόψεις για «Το Κουκλόσπιτο»:
Το Κουκλόσπιτο μέσα από τη ματιά του σκηνοθέτη Γιώργου Σκευά:
Ο Ήρκος Ρ. Αποστολίδης μιλάει για το «Κουκλόσπιτο» (Ίψεν VS Στρίντμπεργκ):
Συμφωνώ Βάλια και επαυξάνω! Φέτος έτυχε να δω Το Κουκλόσπιτο στο Θέατρο Πορεία, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου. Ενώ στην αρχή μου φάνηκε ένα έργο αφελές και απλοϊκό, στο τέλος με συγκλόνισε… Το θεωρώ άκρως επίκαιρο, καθώς βλέπω γύρω μου πολλές γυναίκες σαν τη Νόρα εγκλωβισμένες στην οικογενειακή θαλπωρή, έτοιμες να εκραγούν! Θέλω όμως και να το διαβάσω κι εσύ με έπεισες γι΄ αυτό! Χάρηκα πολύ που ασχολείσαι με την τέχνη της υποκριτικής, γιατί το θέατρο είναι πρωτίστως κατ΄ εμέ «διδασκαλία» και «παιδεία». Έχει τη δύναμη να βγάζει την αλήθεια που βρίσκεται μέσα σε όλους μας κάπου χαντακωμένη… Σου έυχομαι να συνεχίσεις να ασχολείσαι και να σε θαυμάσουμε κάποια στιγμή πάνω στη σκηνή, αν το θέλεις βέβαια κι εσύ.