ΟΙ ΕΠΤΑ ΣΟΦΟΙ (Γιάννης Κριαράκης)

ΟΙ ΕΠΤΑ ΣΟΦΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΟΣ

    Οι αναφερόμενοι από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς ως «Επτά Σοφοί» ήταν ιστορικά πρόσωπα που έζησαν από τον 7ο αιώνα π.Χ. κι έπειτα. Διέπρεψαν ως νομοθέτες, άρχοντες ή πολιτικοί. Οι επικρατέστεροι θεωρούμενοι επτά σοφοί της αρχαιότητας -κατά γενικότερη ομολογία των περισσοτέρων συγγραφέων- ήταν οι παρακάτω:

• Βίας ο Πριηνεύς

• Θαλής ο Μιλήσιος

• Κλεόβουλος ο Ρόδιος

• Περίανδρος ο Κορίνθιος

• Πιττακός ο Μυτιληναίος

• Σόλων ο Αθηναίος

• Χίλων ο Λακεδαιμόνιος

    Ο αριθμός «Επτά» ήταν ο ιερός αριθμός του Απόλλωνα. Γενικότερα, στην αρχαία ελληνική μυθολογία συναντάται επανειλημμένα ως ο αριθμός των μελών διαφόρων ομάδων θεοτήτων, όπως λόγου χάρη οι 7 Πλειάδες και οι 7 Εσπερίδες. Επίσης, η Νιόβη είχε με τον Αμφίονα 7 γιούς και 7 κόρες. Τη Θήβα πολιόρκησαν πρώτα Επτά άρχοντες κι αργότερα οι γιοί τους, οι επίσης επτά Επίγονοι.

    Είναι τόσος ο θαυμασμός των αρχαίων  Ελλήνων για τους σοφούς αυτούς άνδρες, ώστε ὁ Πίνδαρος, ο μέγιστος λυρικός ποιητής της αρχαιότητας (522 π.Χ.) δεν τους θεωρεί γέννημα ανθρώπων, αλλά τους δέχεται ως γιούς του Ήλιου, που με την ίδια με αυτόν ακτινοβολία φώτισαν την ανθρωπότητα και την καθοδήγησαν στην οδό του καθήκοντος και της αρετής!

    Τα υπέροχα γνωμικά τους, τα οποία ο Παυσανίας ονομάζει «ωφελήματα» για τον ανθρώπινο βίο, οι αρχαίοι μας πρόγονοι τα ανέγραψαν στο τέμενος του Απόλλωνα στους Δελφούς, για να παραμείνουν εκεί για πάντα, ως μόνιμα και αιώνια σύμβολα ενός διαχρονικού «κώδικα ηθικής δεοντολογίας» όπως θα λέγαμε σήμερα.

    Παρακάτω αναφέρονται λίγα λόγια για τη ζωή τους, καθώς και τα σημαντικότερα  αποφθέγματα που κληροδότησαν στις επόμενες γενιές.

1. Βίας ο Πριηνεύς

    O Βίας ήταν ποιητής από την Πριήνη της Ιωνίας (6ος αι. π.Χ.). Έγινε ξακουστός για τη δικαιοσύνη του και τη ρητορική του δεινότητα. Σήμερα σώζονται ορισμένα ηθικά αποφθέγματά του, αλλά κι ένα απόσπασμα λυρικού ποιήματός του.

• Άκουγε πολλά, μίλα την ώρα που πρέπει.

• Άνθρωπο που δεν αξίζει, μη τον εγκωμιάζεις επειδή είναι πλούσιος.

• Να επιχειρείς κάτι έπειτα από ώριμη σκέψη, ώστε, όταν το ξεκινάς, να το συνεχίζεις με σιγουριά.

• Να μαθαίνεις και ύστερα να ενεργείς.

• Άριστη δημοκρατία υπάρχει εκεί όπου οι πάντες φοβούνται τον νόμο σαν νά ΄ταν τύραννος.

• Στα νιάτα σου να αποκτήσεις καλή οικονομική κατάσταση και στα γηρατειά σου σοφία.

• Μήτε να είσαι υπερβολικά απονήρευτος μήτε δόλιος.

• Να μη σου αρέσει να παίρνεις βιαστικά το λόγο, μήπως πέσεις σε λάθη και τότε δυσάρεστο επακόλουθο θα είναι η μεταμέλεια.

• Αυτό που κάνεις, να το έχεις σοβαρά στο νου σου.

• Πάρε με την πειθώ, όχι χρησιμοποιώντας βία.

2. Θαλής ο Μιλήσιος

  

    Ο Θαλής ο Μιλήσιος (640 ή 624 π.Χ. – 546 π.Χ.) είναι ο αρχαιότερος προσωκρατικός φιλόσοφος, ο πρώτος εκ των επτά σοφών της αρχαιότητας, μαθηματικός, φυσικός, αστρονόμος, μηχανικός, μετεωρολόγος και ιδρυτής της Ιωνικής Σχολής της Φυσικής Φιλοσοφίας στη Μίλητο. Ο Θαλής υπήρξε ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει με τη λογική τα φυσικά φαινόμενα. Χαρακτηριστική ήταν η προσπάθειά του να εξηγήσει το φαινόμενο των σεισμών. Σύμφωνα με τον Θαλή, η Γη επιπλέει στο νερό και οι σεισμοί προκαλούνται όταν η Γη κλυδωνίζεται από κύματα του νερού. Ο Θαλής αναφέρεται και ως σπουδαίος γεωμέτρης. Κέρδισε μάλιστα τον θαυμασμό των Αιγυπτίων μετρώντας το ύψος των Πυραμίδων, βασιζόμενος στο μήκος της σκιάς τους και της σκιάς μιας ράβδου που έμπηγε στο έδαφος. Ο Θαλής πίστευε πως ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς (Πάντα πλήρη θεών) και ότι η ψυχή είναι κάτι το κινητικό. Ο Θαλής ο Μιλήσιος ανακάλυψε τις τροπές (ηλιοστάσια), το ετερόφωτο της Σελήνης, καθώς και τον ηλεκτρισμό και τον μαγνητισμό, από τις ελκτικές ιδιότητες του ορυκτού μαγνητίτη και του ηλέκτρου.

• Η έλλειψη απασχόλησης φέρνει την πλήξη.

• Να μην είσαι αργόσχολος, ακόμα κι αν έχεις πλούτη.

• Βαρύ φορτίο η αμορφωσιά.

• “Εγγυήθηκες; Η συμφορά σε παραμονεύει.

• Είναι πολύ μεγάλη χαρά να αποκτήσεις ό,τι λαχταράει η ψυχή σου.

• Ό,τι κακό συμβαίνει στο σπίτι σου μη το κοινολογείς.

• Μη βαριέσαι να λες έναν καλό λόγο στους γονείς σου.

• Άριστη δημοκρατία είναι εκείνη που δεν έχει ούτε πολύ πλούσιους πολίτες ούτε πολύ φτωχούς.

• Να ρυθμίζεις τις πράξεις σου σύμφωνα με το μέτρο.

• Μην έχεις εμπιστοσύνη σε όλους.

• Μη μιμείσαι τα ελαττώματα του πατέρα σου.

• Μην αποχτάς τα πλούτη σου με ανέντιμον τρόπον.

• Μη στολίζεις την εξωτερική σου εμφάνιση, αλλά να έχεις ωραίες ενασχολήσεις.

• Όποιες περιποιήσεις θα προσφέρεις στους γονείς σου, να περιμένεις ότι παρόμοιες θα δεχτείς κι εσύ από τα παιδιά σου στα γηρατειά σου.

• Καλύτερα να σε φθονούν παρά να σε λυπούνται.

• Τους φίλους σου να τους θυμάσαι όχι μόνον όταν είναι κοντά σου, αλλά κι όταν είναι μακριά.

• Δύσκολο να αποκτήσει ο άνθρωπος αυτογνωσία.

3. Κλεόβουλος ο Ρόδιος

    Ο Κλεόβουλος o Ρόδιος ήταν τύραννος της Λίνδου στη Ρόδο κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα. Ο Κλεόβουλος ταξίδεψε και μελέτησε στην Αίγυπτο. Λέγεται ότι αναστήλωσε τον ναό της Αθηνάς που, κατά τον θρύλο, είχε χτίσει ο Δαναός . Τέλος, συνέθετε τραγούδια, έμμετρα επιγράμματα και ρητά, τα οποία αριθμούσαν συνολικά τους 3.000 στίχους.

• Τίποτε να μη κάνεις με καταναγκασμό.

• Παντρέψου γυναίκα της σειράς σου, γιατί, αν πάρεις από αρχοντικό σόι, θα αποχτήσεις αφεντικά, όχι συγγενείς.

• Να έχεις γλώσσα που να εκφράζει αισιοδοξία ή που να ευχαριστεί όποιον σ’΄ακούει.

• Να συγκρατείς τη γλώσσα σου.

• Αν είσαι πλούσιος, να μη μεγαλοπιάνεσαι, κι αν είσαι φτωχός, να μην εξευτελίζεσαι.

• Να διαλύεις τις εχθρότητες.

• Άριστη δημοκρατία υπάρχει εκεί όπου οι πολιτικοί φοβούνται περισσότερο την επίκριση παρά το νόμο.

• Το μέτρο είναι άριστο.

• Μη διασκεδάζεις με κάποιον που κοροϊδεύει άλλους, επειδή θα σε αντιπαθήσουν εκείνοι εις βάρος των οποίων λέγονται τα σκώμματα.

• Τον πατέρα σου πρέπει να τον σέβεσαι.

• Δίνε στους συμπολίτες σου τις καλύτερες συμβουλές.

• Να αποχτήσουμε πολλές γνώσεις, παρά να μείνουμε στην αμάθεια.

• Μάθε να υπομένεις με γενναιότητα τις αντιξοότητες.

• Να μορφώνεις τα παιδιά σου.

• Πρέπει να ακούμε τους άλλους με προσοχή κι όχι να είμαστε πολυλογάδες.

4. Περίανδρος ο Κορίνθιος

    Ο Περίανδρος ο Κορίνθιος (668-584 π.Χ.) ήταν τύραννος της Κορίνθου που διαδέχθηκε τον πατέρα του, Κύψελο. Ήταν περιώνυμος για την κακουργία αλλά και τη μεγαλοπραγμοσύνη και σοφία του. Υπήρξε στην αρχή πολύ ηπιότερος από τον πατέρα του, αλλά αργότερα παρασύρθηκε σε αδικοπραγίες και ωμότητες. Ο Περίανδρος υπήρξε και κοινωνικός αναμορφωτής, νομοθέτησε κατά της ασωτίας και της πολυτέλειας, ενώ μερίμνησε για την εύρεση εργασίας σε φτωχούς κι επέβαλε βαριά φορολογία στους πλουσίους. Προστάτευσε τα γράμματα και τις τέχνες και κατέστησε την αυλή του κέντρο πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Για τη σπάνια θυμοσοφία του κατατάχθηκε μεταξύ των επτά σοφών του αρχαίου κόσμου.

• Οι ηδονές είναι θνητές, οι αρετές αθάνατες.

• Η δημοκρατία είναι καλύτερο πολίτευμα από την τυραννίδα.

• Τον καιρό της ευτυχίας σου να είσαι σεμνός και στις ατυχίες σου να διατηρείς την αξιοπρέπειά σου.

• Τη δυστυχία σου κρύβε την, για να μη δώσεις χαρά στους εχθρούς σου.

• Όσο ζεις, να σε επαινούν, κι όταν πεθάνεις, να σε μακαρίζουν.

• Ωραίο πράγμα η ησυχία.

• Μη κοινολογείς απόρρητες συνομιλίες.

• Να μελετάς τα πάντα.

• Όχι μόνο να τιμωρείς τους ενόχους, αλλά και να εμποδίζεις εκείνους που πρόκειται να κάνουν κακό.

• Να προετοιμάζεις τον εαυτό σου, ώστε να γίνεις αντάξιος των γονέων σου.

• Για τους φίλους να είσαι πάντα ο ίδιος, είτε ευτυχούν είτε δυστυχούν.

5. Πιττακός ο Μυτιληναίος

  

    Ο Πιττακός ο Μυτιληναίος (περ. 650-570 π.Χ.) ήταν πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης της Μυτιλήνης. Ο Πιττακός διακρίθηκε στη μάχη και απέκτησε την εξουσία όταν εξορίστηκαν από την πόλη οι αριστοκράτες αδερφοί Αλκαίος και Αντιμενίδης. Στη διάρκεια της ηγεμονίας του δεν επιχείρησε να ανατρέψει το πολίτευμα, αλλά επιδόθηκε στη βελτίωση και την αναθεώρηση των νόμων.

• Με την ανάγκη δεν τα βάζουν ούτε οι θεοί.

• Η δίψα τού κέρδους δεν σβήνει.

• Τον κακότυχο μη τον μέμφεσαι, γιατί τέτοιες πράξεις η Θεία Δίκη τις τιμωρεί.

• Ο τρόπος άσκησης της εξουσίας φανερώνει τον χαρακτήρα του ανθρώπου.

• Να ξεχωρίζεις την ευκαιρία.

• Δύσκολο να προβλέψουμε το μέλλον, μόνον ό,τι έγινε είναι βέβαιο.

• Μάθε να διακρίνεις τις ευκαιρίες.

• Το χειρότερο από τα άγρια θηρία είναι ο τύραννος κι από τα ήμερα ο εγκωμιαστής.

• Άριστη είναι η δημοκρατία εκεί όπου δεν υπάρχει η δυνατότητα να καταλαμβάνουν την εξουσία ανέντιμα άτομα.

• Ό,τι σκέπτεσαι να κάνεις, μη το λες, γιατί, αν δεν τα καταφέρεις, θα σε περιγελάνε.

• Όσα προκαλούν την οργή σου όταν τα κάνει ο διπλανός σου, εσύ να μη τα κάνεις.

• Ό,τι σου εμπιστεύτηκαν, δώσ΄ το πίσω.

• Στη στεριά μπορείς να εμπιστεύεσαι, η θάλασσα είναι άπιστη.

• Μη κακολογείς το φίλο σου ούτε να εγκωμιάζεις τον εχθρό σου, γιατί κάτι τέτοια φανερώνουν επιπολαιότητα.

• Δύσκολο να ΄ναι ο άνθρωπος καλός.

6. Σόλων ο Αθηναίος

  

    Ο Σόλων (περ. 639-559 π.Χ.) ήταν σημαντικός Αθηναίος νομοθέτης, φιλόσοφος, κι ελεγειακός ποιητής. Ανήκε σε αριστοκρατική οικογένεια που απέδιδε την καταγωγή της στη γενιά του μυθικού βασιλιά της Αθήνας, Κόδρου. Την εμπιστοσύνη του λαού την κέρδισε πρώτα με το ποιητικό του έργο. Μέσα από τα ποιήματά του έκανε τη διαπίστωση ότι η κακοδαιμονία της πόλης και οι φιλονικίες οφείλονται στον αγώνα των τάξεων, λόγω και του ότι οι Αθηναίοι πολίτες έχαναν την ελευθερία τους εξαιτίας χρεών, και υποσχόταν τη θεραπεία του κακού. Γι΄ αυτό οι Αθηναίοι τον επέλεξαν ως νομοθέτη, για να αποκαταστήσει την ειρήνη με τη μεταβολή των θεσμών. Ο Σόλωνας κατάφερε με τους νόμους του να λύσει τα προβλήματα της πόλης, να ανακουφίσει τους αδικημένους (σεισάχθεια) και να οδηγήσει την Αθήνα στη δημοκρατία.

• Τα κράτη τότε κυβερνώνται πολύ καλά, όταν οι πολίτες πειθαρχούν στους άρχοντες και οι άρχοντες στους νόμους.

• Όταν μάθεις να κυβερνιέσαι, θα ξέρεις να κυβερνάς.

• Να σωπαίνεις κι όταν ξέρεις.

• Όταν αξιώνεις από τους άλλους να αναγνωρίζουν τις ευθύνες τους, να αναλαμβάνεις κι εσύ ο ίδιος τις δικές σου.

• Να αποφεύγεις κάτι ευχάριστο, που αργότερα προξενεί λύπη.

• Μακριά από κάθε υπερβολή.

• Μη συναναστρέφεσαι ανήθικα άτομα.

• Να μη ψευδολογείς, αλλά να λες την αλήθεια.

• Έχε τη λογική οδηγό στη ζωή σου.

• Μη μιλάς για κάτι που δεν το είδες.

• Να δίνεις στους συμπολίτες σου όχι τις πιο ευχάριστες συμβουλές, αλλά τις πιο ορθές.

• Να βγάζεις συμπεράσματα για τα άγνωστα έχοντας υπόψη σου τα γνωστά.

• Να μελετάς όσα αξίζουν.

• Να είσαι μειλίχιος με τους δικούς σου.

• Να τιμάς τους φίλους σου.

• Να μη δημιουργείς γρήγορα φιλίες, αλλά όσους φίλους αποχτήσεις, να μην τους απορρίπτεις σε λίγο.

7. Χίλων ο Λακεδαιμόνιος

  

    Ο Χίλων (ή Χείλων) o Λακεδαιμόνιος ήταν πολιτικός, νομοθέτης, φιλόσοφος και ελεγειακός ποιητής, που έζησε κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα. Ο Χίλων ήταν Ολυμπιονίκης και εξελέγη έφορος. Η θητεία του κρίνεται ιδιαίτερα επιτυχημένη και μάλιστα με μεγάλη σημασία στην ιστορική εξέλιξη του πολιτεύματος της Σπάρτης, αφού κατά τη διάρκειά της εισηγήθηκε -και πέτυχε- τη μεταρρύθμιση του καθεστώτος του Λυκούργου. Η σοφία του φαίνεται κυρίως από κάποιες εκφράσεις και διαλόγους του.

• Η τελετή του γάμου σου να είναι απλή.

• Να αποχτήσεις αυτογνωσία.

• Στα συμπόσια των φίλων σου μη βιάζεσαι να παρευρεθείς, στις ατυχίες τους όμως να τρέχεις αμέσως.

• Να προτιμήσεις μάλλον να υποστείς μια ζημιά παρά να έχεις ανέντιμο κέρδος, γιατί το πρώτο θα σε στενοχωρήσει μία φορά, το άλλο θα είναι πηγή διαρκούς στενοχώριας.

• Η γλώσσα σου να μη προτρέχει του νου σου.

• Να συγκρατείς τον θυμό σου.

• Να μην επιθυμείς αδύνατα πράγματα.

• Μη κακολογείς τους διπλανούς σου, ειδεμή θ΄ ακούσεις πράγματα που θα σε στενοχωρήσουν.

• Να πειθαρχείς στους νόμους.

• Σαν πίνεις, πρόσεχε να μη λες πολλά, επειδή θα σου ξεφύγουν και πράγματα που δεν πρέπει να λέγονται.

• Να σέβεσαι τον μεγαλύτερό σου.

• Άριστο είναι εκείνο το πολίτευμα, όπου οι πολίτες πειθαρχούν υπερβολικά στους νόμους και ελάχιστη σημασία δίνουν σ΄αυτά που τους λένε οι ρήτορες.

• Να αποστρέφεσαι εκείνον που παρακολουθεί με περιέργεια τις ξένες υποθέσεις.

• Τον πεθαμένον να τον καλοτυχίζεις.