ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΣ ΕΘΙΣΜΟΣ: ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΑΣΤΙΓΑ (Έλλη Τζαφάλια και Ελένη Κωνσταντινίδη)

Οι επιπτώσεις της υπέρμετρης χρήσης του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων

Βρισκόμαστε σε μια εποχή που αναμφίβολα κυριαρχεί η τεχνολογία. Ολοένα και περισσότερα τεχνολογικά μέσα αναδύονται, ενώ παράλληλα οδηγούμαστε στον κόσμο του ψηφιακού πολιτισμού. Την πρωτοκαθεδρία σ΄ αυτήν την τεχνολογική επανάσταση κατέχει το διαδίκτυο. Το διαδίκτυο αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής μας ζωής. Τα νέα παιδιά σήμερα χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο όχι μόνο για την ενημέρωσή μας πάνω σε ποικίλα θέματα, αλλά κυρίως για να επικοινωνήσουμε με φίλους και γενικότερα με άλλους ανθρώπους. Τις περισσότερες φορές η επικοινωνία γίνεται μέσω των κοινωνικών δικτύων και των εφαρμογών επικοινωνίας που προσφέρουν οι υπολογιστές και τα κινητά τηλέφωνα.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ψηφιακές πλατφόρμες που επιτρέπουν στους χρήστες να δημιουργούν προφίλ και να μοιράζονται το προσωπικό τους περιεχόμενο. Οι ιστοσελίδες αυτές παρέχουν τεράστιες δυνατότητες στους χρήστες τους, όπως για παράδειγμα να εντοπίζουν άτομα από κάθε γωνιά του πλανήτη και να μπορούν να ενημερώνουν τους άλλους οποιαδήποτε στιγμή για την κατάσταση και την τοποθεσία τους. Η χρήση του διαδικτύου, η εξέλιξη των μέσων κοινωνική δικτύωσης και των ποικίλων εφαρμογών είναι αναμφισβήτητα καλοδεχούμενη κι ευεργετική για τον άνθρωπο σε πολλές πτυχές της ζωής του. Η επικοινωνία μας έχει βελτιωθεί και η καθημερινότητά μας έχει γίνει ευκολότερη. Φανταστείτε, για παράδειγμα, να μην είχαμε κινητά τηλέφωνα καθόλου. Δεν απορείτε πώς θα επικοινωνούσαμε και πώς θα μπορούσαμε να συνεννοηθούμε στους σύγχρονους ρυθμούς ζωής; Φανταστείτε να μην υπήρχε καν ο παγκόσμιος ιστός. Αλήθεια, πριν μερικά χρόνια, αν ήθελαν να βρουν μια πληροφορία οι άνθρωποι, τι έκαναν και πόσο περισσότερο μοχθούσαν;

Βεβαίως, λοιπόν, η εξέλιξη της τεχνολογίας -και η χρήση όλων των ψηφιακών μέσων που είναι διαθέσιμα- είναι σημαντική και συμβάλλει στην εξέλιξη της κοινωνίας, του πολιτισμού, στην ευκολότερη επικοινωνία, στην επιστήμη. Το διαδίκτυο έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την αλληλεπίδραση μεταξύ των ατόμων και να ενισχύσει τις κοινωνικές ομάδες, δημιουργώντας παράλληλα πιο ενεργούς πολίτες. Κάθε τεχνολογική εξέλιξη είναι σημαντική και χρήσιμη στον άνθρωπο και την κοινωνία. Ωστόσο, αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο χρήσης της. Δεν πρέπει λόγου χάρη να ξεχνάμε ότι η προσωπική επικοινωνία των ανθρώπων δεν μπορεί να αντικατασταθεί από μια ψηφιακή.

Αυτό λοιπόν που παρατηρείται στις μέρες μας είναι ότι η καθημερινή χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εθίζει σταδιακά τους χρήστες σε μια συνεχή αναβάθμιση του προφίλ τους. Επικεντρώνονται στον αριθμό των «like» που θα πάρουν από τους υπόλοιπους χρήστες και σταματούν να συζητούν τις σκέψεις και τα προβλήματά τους με τους κοντινούς τους ανθρώπους, οδηγούμενοι στην απομόνωση. Η διαδικτυακές «φιλίες» σε πολλές περιπτώσεις τείνουν να αντικαταστήσουν τις πραγματικές και τα νεαρά άτομα χάνουν τη μεταξύ τους πραγματική κοινωνική επαφή. Απόρροια όλων αυτών είναι η υιοθέτηση  από μέρους των χρηστών μιας συμπεριφοράς που τους ωθεί σε έναν τρόπο ζωής πιο αντικοινωνικό και απόμακρο. Επίσης, η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δημιουργεί μια νέα γενιά καταναλωτή, αυτή του κοινωνικού καταναλωτή, του οποίου οι αγοραστικές αποφάσεις κατευθύνονται  από την online κοινωνική επιρροή. Διαβάζοντας αυτές τις γραμμές, αναλογιστείτε πόσες φορές επιθυμείτε να αγοράσετε κάτι επειδή το είδατε από έναν ή μια influencer ή από κάποια άλλη πηγή στη διαδικτυακή κοινότητα, χωρίς ωστόσο να το έχετε αληθινά ανάγκη…

Μελέτες έχουν δείξει ότι η υπέρμετρη χρήση του διαδικτύου μπορεί να προκαλέσει εθισμό και κατ΄ επέκταση, προβλήματα σε όλα τα επίπεδα της ζωής του ατόμου, κατά τον ίδιο τρόπο που συμβαίνει και με τους υπόλοιπους εθισμούς (για παράδειγμα τον αλκοολισμό). Η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) υποστηρίζει πως υπάρχουν ακόμα και ακραίες περιπτώσεις εθισμού σε εφήβους, με αποτέλεσμα αυτοί να σταματούν το σχολείο, να είναι επιθετικοί με τους γονείς τους, να απομακρύνονται από την οικογένειά τους και τους φίλους τους, να περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους σ΄ ένα δωμάτιο προσηλωμένοι σε μια οθόνη, ενώ πολλές φορές παραμελούν τον ίδιο τους τον εαυτό, σταματώντας να τρώνε, να γυμνάζονται, ακόμη και να μη κοιμούνται για συνεχόμενα εικοσιτετράωρα!

Σύμφωνα με το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Δικτύου η υπερβολική ενασχόληση με το διαδίκτυο μπορεί να επηρεάσει αρχικά τη συναισθηματική κι επακόλουθα την κοινωνική ζωή του ατόμου. Φαινόμενα που παρατηρούνται συχνά είναι τα παρακάτω:

• Αδυναμία του ατόμου να σταματήσει τη διαδικτυακή δραστηριότητα ή ανεπιτυχείς προσπάθειες να ελαττώσει τον χρόνο ενασχόλησης με το διαδίκτυο.

• Επιθυμία να περνά συνεχώς και περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο.

• Εμμονικές σκέψεις για προηγούμενες online δραστηριότητες ή αναμονή επόμενης δραστηριότητας.

• Απομόνωση από την οικογένεια και τους φίλους, διακινδύνευση απώλειας σημαντικών σχέσεων.

• Συναισθηματικό κενό, ανησυχία, άσχημη διάθεση κι επιθετικότητα, όταν δεν είναι online.

Το internetsafety.com είναι μια ιστοσελίδα για την ασφάλεια στο διαδίκτυο και μας πληροφορεί ότι ένα άτομο είναι εθισμένο όταν εμφανίζει τουλάχιστον τρία από τα παρακάτω συμπτώματα:

• Χρήση του Διαδικτύου για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από το προτιθέμενο.

• Κατανάλωση υπερβολικού χρόνου ή/και χρήματος σε δραστηριότητες σχετικές με το Διαδίκτυο (λ.χ. στοιχηματικές ιστοσελίδες).

• Συμπτώματα Συνδρόμου Απόσυρσης, όπως για παράδειγμα άγχος, έμμονη σκέψη για το Διαδίκτυο, όνειρα για το Διαδίκτυο.

• Χρήση Διαδικτύου προκειμένου να αποφευχθούν συμπτώματα απόσυρσης.

• Μείωση λειτουργικότητας του ατόμου. Συνήθως παραμελούν τη φυσική τους κατάσταση, γευματίζουν ανθυγιεινά, σταματούν τα αγαπημένα τους ενδιαφέροντα, εγκαταλείπουν το σχολείο, συγκρούονται έντονα στο σπίτι με τους γονείς τους, έχουν μεγάλη ένταση και θυμό που οδηγούν ακόμα και στη βία (Chakraborty, 2010).

• Συνέχιση χρήσης του Διαδικτύου παρά την επίγνωση της παραπάνω δυσλειτουργίας.

Ο ίδιος επίσημος φορέας στην ιστοσελίδα του μας ενημερώνει ότι προκειμένου να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο, ακολουθούμε τα παρακάτω βήματα:

• Ευαισθητοποιούμαστε και ενημερωνόμαστε για το φαινόμενο του διαδικτυακού εθισμού.

• Χρησιμοποιούμε το Διαδίκτυο με μέτρο, συμπεριλαμβάνοντας στο πρόγραμμά μας εναλλακτικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν ενασχόληση με ομαδικά αθλήματα, χορωδίες, κι εν γένει κάθε ενεργητική δραστηριότητα που συμβάλλει παράλληλα σε μια ομαλή κοινωνικοποίηση.

• Καλλιεργούμε ορθές στάσεις αξιοποίησης του Διαδικτύου από μικρές ηλικίες. 

• Εάν παρατηρήσουμε υπερβολική χρήση ή/και συμπεριφορές εθισμού, αναζητούμε βοήθεια στη Γραμμή Βοήθειας «Help Line 210 600 7686″.

Από όλα τα παραπάνω εξάγεται το συμπέρασμα ότι η χρήση του διαδικτύου και των εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης είναι ωφέλιμη, μόνο όταν γίνεται λελογισμένα και με μέτρο, αποφεύγοντας την κατάχρηση. Η τεχνολογία είναι και θα συνεχίσει να είναι αρωγός στη ζωή μας, αλλά δεν θα πρέπει να είναι αυτή που την καθορίζει. Επικοινωνώ, δικτυώνομαι, αλλά έχω τον έλεγχο του εαυτού μου και της επικοινωνίας!

Γραμμή Βοήθειας:

http://www.help-line.gr/

Λαυρέντης Μαχαιρίτσας-Νίκος Πορτοκάλογλου : Κι όλο σερφάρω…