Διακόσια χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης, από το σημαντικότερο και εναρκτήριο γεγονός της νεότερης ελληνικής ιστορίας, επέτειος την οποία καλούμαστε να γιορτάσουμε υπό ιδιαίτερες και πρωτόγνωρες συνθήκες. Νιώθουμε την υποχρέωση να τιμήσουμε τους προγόνους μας εκείνους, οι οποίοι μετά από τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς, διατηρώντας την εθνική τους ταυτότητα αλώβητη, διεκδίκησαν την εθνική μας ανεξαρτησία και μια θέση ισότιμη δίπλα στα υπόλοιπα έθνη της εποχής. Τι προηγήθηκε όμως του γεγονότος κήρυξης της επανάστασης και ποιες υπήρξαν κάποιες από τις προϋποθέσεις της επιτυχίας της;
Η προετοιμασία για την εξέγερση και την αλλαγή των υπαρχουσών κοινωνικών δομών, είχε ξεκινήσει από τα μέσα του 
προηγούμενου αιώνα (18ου). Έλληνες διανοούμενοι, όπως ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Ιώσηπος Μοισιόδακας, ο Δημήτριος Καταρτζής και οι Αδαμάντιος Κοραής και Ρήγας Βελεστινλής, αν και οι περισσότεροι από αυτούς ζούσαν μια άνετη ζωή, με αξιώματα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και υλικό πλούτο, θεώρησαν ηθική υποχρέωσή τους να συμβάλλουν καθοριστικά στην προετοιμασία του Αγώνα, μεταλαμπαδεύοντας στους ομοεθνείς τους γνώσεις, αξίες και ιδανικά, απαραίτητα για την πνευματική και ηθική προετοιμασία του Γένους. Είναι λοιπόν σαφές ότι η Παιδεία του λαού θεωρήθηκε από εκείνους, απαραίτητο στοιχείο της συνειδησιακής προετοιμασίας των υπόδουλων Ελλήνων, ώστε να διεκδικήσουν στη συνέχεια ένοπλα και με επιτυχία την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού.
Ας φανταστούμε λοιπόν, τι αποτέλεσμα θα μπορούσε να είχε μια επανάσταση, όπου οι επαναστατημένοι θα αγνοούσαν την ιστορία τους, τη γλώσσα και τη θρησκεία τους, στοιχεία διαφοροποιητικά του έθνους μας σε σχέση με τον δυνάστη! Για τον λόγο αυτό, σε συνεργασία με πλούσιους Έλληνες εμπόρους και πλοιοκτήτες, ιδρύονται παντού στον ελλαδικό χώρο σχολεία, το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, για να κινητοποιήσουν τη σκέψη των υπόδουλων Ελλήνων και για να διδάξουν τις ανακαλύψεις του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, κυρίως στον τομέα των φυσικών επιστημών. Άρα, η Παιδεία, η οποία καλλιεργείται σε βάθος χρόνου, επιβεβαιώνεται ότι αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα προόδου και ευημερίας ενός έθνους!
Όμως υπήρξε και άλλη μια βασική προϋπόθεση επιτυχίας του Αγώνα, η οποία προκύπτει και από τα παραπάνω. Αυτή δεν είναι άλλη από το πρόταγμα του συλλογικού συμφέροντος σε σχέση με το ατομικό, 
ή καλύτερα, η ταύτιση και η πίστη ότι το ατομικό καλό επιτυγχάνεται μέσα από τη συλλογική προσπάθεια και ευημερία. Οι παραπάνω διανοητές, όπως και όσοι συμμετείχαν ένοπλα στον Αγώνα και ιδιαίτερα οι πλούσιοι έμποροι και πλοιοκτήτες ενστερνίστηκαν την άποψη αυτή. Όλοι για παράδειγμα γνωρίζουμε τη μετατροπή των ελληνικών εμπορικών πλοίων της εποχής σε πολεμικά, την παραχώρησή τους αφιλοκερδώς στο επαναστατημένο έθνος και τη συνεπαγόμενη απώλεια της περιουσίας των ιδιοκτητών τους, όπως για παράδειγμα της Μπουμπουλίνας.
Όμως η ιδέα ότι το έθνος είναι σημαντικότερο από το άτομο, η αλληλεγγύη και η αλληλοβοήθεια μεταξύ των επαναστατημένων, η αμφισβήτηση της υπάρχουσας κατάστασης που ίσχυε για τέσσερις αιώνες και η ακλόνητη πίστη ότι κάτι μπορεί να αλλάξει συλλογικά προς το καλύτερο με κοινή δράση και αγώνα, οδήγησαν σε αυτό που εμείς καλούμαστε σήμερα να γιορτάσουμε, υπό τις παρούσες δυσμενείς συνθήκες της πανδημίας. Ας αναλογιστούμε ότι τις λίγες ευτυχώς φορές, που οι πρόγονοί μας έθεσαν το ατομικό ή το τοπικιστικό συμφέρον υπεράνω του εθνικού και συλλογικού, οδηγηθήκαμε στους εμφυλίους πολέμους (1823-1824, 1824-1825) και η επανάσταση κινδύνευσε να «σβήσει».
Κλείνοντας λοιπόν, ας αναστοχαστούμε ποιες από τις παραπάνω προϋποθέσεις συνέχισαν να χαρακτηρίζουν τον ελληνικό λαό τα διακόσια χρόνια που πέρασαν και πώς συνέβαλαν στην εξέλιξη του ελληνικού κράτους! Άραγε τι θα σκέφτονταν όλοι αυτοί οι πρόγονοί μας, οι οποίοι πέτυχαν τότε αυτό που για πολλούς έμοιαζε ακατόρθωτο, αν με κάποιον μεταφυσικό τρόπο μπορούσαν να δουν τη σημερινή εξέλιξη των απογόνων τους…
Βασίλης Σταυρόπουλος
