Ερώτηση: όταν ακούτε τη λέξη δουλεία, ποιο είναι το πρώτο πράγμα που σας έρχεται στο μυαλό; Ό,τι κι αν είναι, σίγουρα βρίσκεται στο παρελθόν, γραμμένο σε κάποιο σχολικό βιβλίο ιστορίας. Όχι, αυτό που συμβαίνει σήμερα, μπορεί να είναι πολύ, πολύ χειρότερο. Η αλήθεια είναι πως η δουλεία ξεπερνά τους αλυσοδεμένους, φτωχούς ανθρώπους σε κάποια υπανάπτυκτη χώρα της Αφρικής.
Στο παρελθόν, η περιγραφή του περιεχομένου της δουλείας, δεν αποτελούσε δύσκολη υπόθεση. Όταν αναφερόμαστε στην σχετικά σύγχρονη ιστορία, για τους άντρες η κυρίαρχη μορφή δουλείας ήταν η εξαναγκαστική εργασία, ενώ για τις γυναίκες, η σεξουαλική εκμετάλλευση. Στην σύγχρονη εποχή, τα πράγματα έχουν γίνει πολύ πιο πολύπλοκα και, ειλικρινά, τρομακτικά.
Σύμφωνα με την iefimerida.gr, «η δουλεία ορίζεται ως η «κατοχή» ή η «άσκηση ελέγχου» σε ανθρώπους κατά τρόπο που τους στερεί την ελευθερία τους με σκοπό την εκμετάλλευσή τους για αποκόμιση οφέλους ή για σεξ, συνήθως δια της βίας, με καταναγκασμό ή μέσω εξαπάτησης». Έχοντας ως βάση τον ορισμό αυτόν, δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς πως η δουλεία δεν αποτελεί απλά πρόβλημα του παρελθόντος, αλλά και ένα καίριο ζήτημα της σύγχρονης εποχής.
Αυτή η νέα, εξελιγμένη θα λέγαμε μορφή της δουλείας, έχει καταφέρει θαυμάσια να προσαρμοστεί- και να ευδοκιμήσει- στις συνθήκες που της προσφέρει ο σύγχρονος κόσμος.
Ποιες είναι λοιπόν οι σύγχρονες μορφές δουλείας;
Αρχικά, η κυριότερη μορφή δουλείας, και ίσως η πιο προφανής, είναι το δουλεμπόριο ανθρώπων (human trafficking), το οποίο αποφέρει κέρδη που ξεπερνούν τα 32 εκατομμύρια δολάρια ετησίως. Εκατομμύρια άνδρες, γυναίκες και παιδιά εξαναγκάζονται λόγω διαφόρων παραγόντων ή εξαπατώνται με την υπόσχεση μιας καλύτερης ζωής, να ακολουθήσουν δουλεμπόρους οι οποίοι τους μεταφέρουν συχνά εκτός χώρας, ώστε να εργαστούν σε καταναγκαστικά έργα υπό τερατώδεις, απάνθρωπες συνθήκες, ή να προωθηθούν στην πορνεία. Όσον αφορά στην καταναγκαστική εργασία, πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο υπολογίζεται ότι αποφέρει κέρδη του ύψους των 31,6 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Οι άνθρωποι αυτοί αναγκάζονται να εργαστούν με μηδαμινή ή και καθόλου πληρωμή, συχνά υπό την απειλή άσκησης βίας προς τους ίδιους ή τις οικογένειές τους. Σε παγκόσμια κλίμακα, περισσότερα από τα μισά θύματα εργάζονται σε τέτοιες συνθήκες υπό απειλές, εξαναγκασμό, εκφοβισμό, ενάντια στη θέλησή τους.
Ακόμα η εξώθηση των γυναικών στην πορνεία, εκτός από το γεγονός ότι αποτελεί μια πρωτοφανή απαξίωση της ανθρώπινης ύπαρξης, δημιουργεί ψυχικά και σωματικά τραύματα που τις συνοδεύουν στο υπόλοιπο της ζωής τους.
Έπειτα, υπάρχει η εκμετάλλευση των παιδιών, η οποία εκτείνεται σε πολλά επίπεδα. Είτε ένα παιδί στερείται την εκπαίδευση επειδή πρέπει να εξασφαλίζει χρήματα για την οικογένειά του, είτε επειδή σκλαβώνεται και αναγκάζεται να δουλεύει για 15 με 20 ώρες καθημερινά υπό άθλιες συνθήκες, με τους «ισχυρούς» να του στερεί την αθωότητα της παιδικής του ηλικίας, η αδικία είναι η ίδια. Γιατί για αδικία πρόκειται. Εξάλλου, σχεδόν ένας στους τέσσερις σκλάβους είναι παιδί.[1]
Από την άλλη, τρεις στους τέσσερις είναι γυναίκες και κορίτσια. Όσον αφορά λοιπόν στο γυναικείο φύλο, η κυριότερη μορφή δουλείας είναι η εξαναγκαστική πορνεία. Γυναίκες συνήθως από φτωχές χώρες, εγκαταλείπουν την πατρίδα τους ελπίζοντας για μια καλύτερη ζωή και πριν το καταλάβουν, χρησιμοποιούνται ως αντικείμενα ικανοποίησης των σεξουαλικών αναγκών άλλων, σε μια απελπισμένη προσπάθεια να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους. Άλλες περιπτώσεις, ωστόσο, βλέπουν γυναίκες του ίδιου οικονομικού υπόβαθρου, να ταξιδεύουν στο εξωτερικό ώστε να εργαστούν ως οικιακές βοηθοί υπό φρικτές συνθήκες, με την στέρηση των βασικών μέσων επιβίωσης, όπως είναι η τροφή, το νερό, ο ύπνος, ακόμα και η απαγόρευση της χρήσης της τουαλέτας. Σαν να μην έφτανε αυτό, τις περισσότερες φορές, τους κρατούν τα ταξιδιωτικά τους έγγραφα, όπως το διαβατήριο και τη βίζα, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να φύγουν από τη χώρα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Sandra στην Αυστραλία.[2]
Αλλά και τα οι νεαρές κοπέλες πέφτουν θύματα αυτής της ανελέητης καταπίεσης. Η πίεση που ασκείται σε ανήλικα κορίτσια να παντρευτούν χωρίς την θέλησή τους, είτε λόγω ορισμένων παραδόσεων διάφορων κοινωνιών ή θρησκειών, είτε ως τρόπο εξασφάλισης οικονομικής ενίσχυσης για την οικογένειά τους, τα μετατρέπει σε σύγχρονες σκλάβες. Πολλές φορές υφίστανται σωματική, καθώς και άλλων ειδών βία, ενώ αδυνατούν να ξεφύγουν από την σκληρή αυτή πραγματικότητα στην οποία έχουν ακούσια οδηγηθεί. Συνολικά, οι καταναγκαστικοί γάμοι αφορούν 15,4 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.[3]
Θα κάνω αναφορά σε μία τελευταία περίπτωση, καθώς ενδέχεται πολλοί να την αγνοούν. Πλήθος ξεπροβάλλουν τα τελευταία χρόνια οι περιπτώσεις ανθρώπων που αδυνατώντας να αποπληρώσουν ένα χρέος, αναγκάζονται να δουλεύουν χωρίς να λαμβάνουν πληρωμή ώστε να το αποπληρώσουν. Ο λόγος; Η στάση ορισμένων πιστωτών, οι οποίοι εκμεταλλεύονται τη δυσμενή κατάσταση στην οποία βρέθηκαν αυτοί οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να αποφύγουν τη φυλάκιση. Πολλές φορές, ενδέχεται και η δεύτερη γενιά να αναγκαστεί να συνεχίσει την εξουθενωτική αυτή την προσπάθεια των γονιών τους. Την ίδια μοίρα μπορεί να ακολουθήσουν και μετανάστες, για παράδειγμα, των οποίων έχει λήξει η βίζα. Σε μια τέτοια περίπτωση, προκειμένου να αποφύγουν την απέλαση, γίνονται σκλάβοι του διακινητή τους και ωθούνται σε μια δύσκολη και σκληρή καθημερινότητα, από την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν.
Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι η δουλεία δεν κάνει διακρίσεις. Απειλεί τον φτωχό, άνεργο άντρα ή γυναίκα που αναζητά καλύτερη εργασία σε μια άλλη χώρα ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που μπορεί να απειλήσει τον καθέναν από εμάς. Το πρόσωπό της είναι σκληρό, και τα κέρδη που αποφέρει (τα οποία αγγίζουν τα 150 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως [4]) είναι αρκετά ώστε να κινητοποιήσουν τους υποστηρικτές της να συνεχίσουν.
Ας μην θεωρήσει κανείς, ωστόσο, ότι η χώρα μας είναι απαλλαγμένη από αυτή τη μάστιγα. Σύμφωνα με στοιχεία του Walk Free Foundation, υπολογίζεται ότι 89.000 άνθρωποι βρίσκονται υποδουλωμένοι στην χώρα μας, μέχρι την στιγμή της συγγραφής αυτού του άρθρου. (Αξίζει να μελετήσει κανείς την κατάσταση και στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου). [5]
Η δουλεία αποτελεί πρωτοφανή περίπτωση κοινωνικής αδικίας, και αδυναμίας των κρατών να προστατέψουν τους πολίτες τους. Όταν όμως ακόμα και οι αρμόδιοι φορείς αδυνατούν να προσεγγίσουν τη λύση του προβλήματος, όταν οι διεθνείς κοινότητες το αγνοούν ή ακόμα και το υποκινούν, όταν η επιθυμία για κέρδος είναι τόσο μεγάλη που παραγκωνίζει την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη, αξίζει να αναρωτηθούμε αν όντως πρέπει να επικροτούμε την πρόοδο που έχει σημειώσει ο κόσμος μας.
Μαρώ Παπανδρικοπούλου
[1] https://www.unseenuk.org/modern-slavery/facts-and-figures
[2] https://www.youtube.com/watch?v=Fx99hzKj4iE
[3] https://www.unseenuk.org/modern-slavery/facts-and-figures
[4] https://news.trust.org/item/20140520074422-2iwl3
[5] https://www.globalslaveryindex.org/2018/data/maps/#prevalence
