Κάστρο, μια λέξη που φέρνει στο μυαλό του καθενός από εμάς διαφορετικές σκέψεις, για παράδειγμα, ένα παιδάκι θα φανταστεί πρίγκιπες και πριγκίπισσες, ένας οικοδόμος θα σκεφτεί “ Ε, ρε σκαλωσιά που έχει πέσει!”, ένας αρχαιολόγος θα σκεφτεί τον πλούτο που θα αντικρίσει σ’ ένα φαινομενικά ερειπωμένο κάστρο. Αν αναρωτιέστε κι εσείς, τι στο κάλο πλούτο μπορεί να κρύβει ένα μισογκρεμισμένο κάστρο, θα σας πω εγώ. Θα σας πω την ιστορία του δικού μου κάστρου. Πριν από πολλά χρόνια χτίστηκε σε έναν απόκρυμνο λόφο, στην αγροτική περιοχή της Αγιασσού, το Κάστρο του Απαλίρου. Δέχεται το αλμυρό αεράκι από την παραλία της Αγιασσού και ατενίζει τον κάμπο του Σαγκρίου της Νάξου. Σχετικά με την ονομασία του η επικρατέστερη άποψη είναι ότι προέρχεται από το φυτό “απαλιριά” που ευδοκιμεί στην περιοχή. Αν και δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την χρονολογία κατασκευής του, το τοποθετούμε γύρω στον 7ο αιώνα.
Ο ρόλος του ήταν κυρίως αμυντικός, λόγω της θέσης του. Παρόλα αυτά κατάφερε να αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό και να γεμίσει ζωή. Στην πραγματικότητα ήταν μια καστρόπολη, αφού μιλάμε για περίπου 2.000 ανθρώπινες ζωές. Ο Knut Odegaard, ο οποίος διατέλεσε Διευθυντής του Νορβηγικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αθήνας από το 2003 – 2007 και σήμερα είναι καθηγητής Αρχαιολογίας και Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Όσλο, τον Νοέμβριο του 2012 δεν κρύφτηκε, λέγοντας ότι «Είναι ξεκάθαρο ότι παρά το γεγονός ότι χτίστηκε ψηλά στο βουνό το Κάστρο ή Φρούριο δεν ήταν μόνο για αμυντικούς σκοπούς, αλλά ήταν μία ζωντανή πόλη με μεγάλο πληθυσμό. Οι οχυρώσεις, μια εκκλησία και πολλές στέρνες είναι ορατές σε όποιον ανέβει εκεί ψηλά.
Δεν έχουμε αποτυπώσει μόνο αυτές τις κατασκευές, έχουμε βρει επίσης έναν μεγάλο αριθμό κατοικιών (περίπου 250), και φέτος καταφέραμε να εντοπίσουμε πολλούς από τους δρόμους και τις σκάλες που αποτελούσαν την υποδομή της πόλης. Οι δρόμοι- πλάτους ακόμη και πέντε μέτρων- διασχίζουν την πόλη, και τα διάφορα επίπεδα ενώνονται από σκάλες, συνήθως ανάμεσα στα σπίτια. Η όψη της πόλης μπορεί να είχε ομοιότητες με την γνωστή πόλη του Μυστρά, όμως το Κάστρο του Απαλίρου είναι πολύ παλαιότερο από τον Μυστρά. Φέτος αποτυπώσαμε και άλλη μία δίκλιτη εκκλησία, κοντά στη κορυφή του βουνού, που δείχνει ότι υπήρχε μια ζωντανή παροικία με ανάγκες εκκλησιασμού, που δεν κάλυπτε η μεγάλη εκκλησία (σ. σ. του Αγίου Γεωργίου) που βρίσκεται πιο χαμηλά.
Διαπιστώσαμε και την ύπαρξη ελαιοτριβείου που αποδεικνύει ότι υπήρχαν ενεργοί αγρότες που έφερναν την παραγωγή τους στην πόλη και έβγαζαν ελαιόλαδο. Σήμερα βρήκαμε και έναν φούρνο, ενώ με την ανακάλυψη οστρακοειδών (σ. σ. πεταλίδες) καταλαβαίνουμε ότι ακολουθούσαν ένα αυστηρό πρόγραμμα της βυζαντινής καθημερινότητας».
Οι ιστορίες κατοίκων, οι οποίοι ζουν στις γύρω περιοχές, διηγούνται ιστορίες με ανθρώπους που έφταναν σε ύψος έως τα 2 μέτρα και κατοικούσαν στο κάστρο. Ο 13ος αιώνας, βρίσκει το κάστρο ως πρωτεύουσα του νησιού. Επειδή όμως όλα τα νομίσματα έχουν δυο όψεις, μπορεί να έγινε πρωτεύουσα, αλλά επίσης καταλήφθηκε από Γενοβέζους πειρατές, οι οποίοι οχυρωμένοι μέσα σ’ αυτό κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τον σταυροφόρο Μάρκο Σανούδο, ο οποίος προσπάθησε να πολιορκήσει το κάστρο και να τους διώξει.
Η πολιορκία αυτή είχε διάρκεια πέντε εβδομάδων, γεγονός που εξάντλησε ψυχικά και σωματικά τους άντρες του Σανούδου. Ο ίδιος φοβούμενος μην εγκαταλείψουν την επιχείρηση, προχώρησε στην καύση των ίδιων του των πλοίων, δίνοντας έτσι στους στρατιώτες του δύο ξεκάθαρες επιλογές. Είτε να συνεχίσουν να αγωνίζονται και να νικήσουν, είτε να πεθάνουν. Η κίνηση του αν και ήταν αρκετά τολμηρή, έφερε αποτελέσματα, με τους πειρατές να φεύγουν από το φρούριο. Οι Ενετοί όμως, παρόλο που επικράτησαν φοβήθηκαν μια επόμενη επίθεση πειρατών κι έτσι κατέστρεψαν μεγάλο μέρος ενός τόσο σημαντικού κάστρου, όχι μόνο για εκείνη την εποχή αλλά και για την σύγχρονη ιστορία.
Το κάστρο αν και βρίσκεται σε μια δύσβατη περιοχή αξίζει να το επισκεφτεί ο καθένας μας. Η πόλη που κάποτε έσφυζε από ζωή, ο γρήγορος ρυθμός ανάπτυξης αλλά και η συγκλονιστική θέα που προσφέρει, σε κάνει να νομίζεις πως, η τόσο σπουδαία ιστορία του είναι γραμμένη στο χώμα που πατάς και την νιώθεις να σε διαπερνά.
Αυτή ήταν η ιστορία για το δικό μου κάστρο, αυτό που εγώ σκέφτομαι, όταν ακούω την λέξη κάστρο και ελπίζω από εδώ και στο εξής κι εσείς.
ΛΕΚΑΚΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ (Α1)
