Διεθνής Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη καθιερώθηκε η 11η Φεβρουαρίου, έπειτα από απόφαση της συνέλευσης του ΟΗΕ στις 22 Φεβρουαρίου 2015. «Η σημερινή ημέρα αποτελεί ευκαιρία να πάρουμε θέση, να σπάσουμε τα στερεότυπα, να διατρανώσουμε ότι ο κόσμος χρειάζεται την επιστήμη και η επιστήμη τις γυναίκες. Πρέπει να ενθαρρύνουμε και να υποστηρίζουμε τα κορίτσια και τις γυναίκες να αξιοποιούν πλήρως το δυναμικό τους ως επιστημονικοί ερευνητές και καινοτόμοι» αναφέρει σε μήνυμα του ο διεθνής οργανισμός.
Η Παγκόσμια αυτή Ημέρα επιδιώκει να κάνει ορατή τη διαχρονική υπο-εκπροσώπηση των γυναικών στην επιστήμη. Βέβαια, θα μπορούσε να πει κανείς ότι από τον 17ο αιώνα, οπότε η επιστήμη αποκτά τη νεωτερική της έννοια, ‘‘πολύ νερό έχει κυλήσει στο αυλάκι’’. Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, η προηγούμενη εικόνα της ολοκληρωτικής απουσίας των γυναικών από τους επιστημονικούς κλάδους σταδιακά άρχισε να ανατρέπεται.
Σε αυτή την κατεύθυνση σημαντική ήταν και η συμβολή της πολωνής φυσικού Μαρί Σκλοντόφσκα-Κιουρί, της πρώτης επιστημόνισσας που βραβεύτηκε με Νόμπελ Φυσικής το 1903 και Νόμπελ Χημείας το 1911. Πρόκειται για τον πρώτο άνθρωπο που πήρε δύο Νόμπελ και τον μοναδικό που έχει Νόμπελ σε διαφορετικές επιστήμες. Η επιστημονική της πορεία, μάλιστα, αποτέλεσε έμπνευση για πολλές γυναίκες και επιστήμονες στην Ευρώπη. Ας μιλήσουμε λίγο για την ιστορία της.
Η Μαρία Σαλώμη Σκουοντόφσκα-Κιουρί, γεννήθηκε το 1867 στη Βαρσοβία και ήταν Πολωνή φυσικός και χημικός. Το 1891, σε ηλικία 24 ετών, μετακόμισε στο σπίτι της μεγαλύτερης αδελφής της στο Παρίσι, προκειμένου να παρακολουθήσει μαθήματα στη σχολή Θετικών επιστημών του πανεπιστημίου της Σορβόνης. Τα φοιτητικά της χρόνια ήταν δύσκολα, λόγω των οικονομικών δυσκολιών που αντιμετώπιζε. Η καθημερινή της ζωή περιελάμβανε διάβασμα και λίγες ώρες ύπνου, ενώ απέφευγε να κάνει παρέα με Γάλλους και διατηρούσε επαφές με λιγοστούς Πολωνούς φοιτητές και επιστήμονες. Εν τέλει, η Μαντάμ Κιουρί, όπως ήταν γνωστή, αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο της Σορβόνης με πτυχία των μαθηματικών, της χημείας και της φυσικής.
Τον Φεβρουάριο του 1894, συνάντησε για πρώτη φορά τον Πιερ Κιουρί. Ο αμοιβαίος, όμως, αλληλοσεβασμός που αναπτύχθηκε στην αρχή της γνωριμίας του δεν άργησε να εξελιχθεί σε βαθύτερο αίσθημα, αφού τον ίδιο κι όλας χρόνο, ο Πιερ της έκανε πρόταση γάμου. Το 1895 παντρεύτηκαν με πολιτικό γάμο στο δημαρχείο του Παρισιού. Απέκτησαν μαζί δύο κορίτσια, την Εύα και την Ιρέν Κιουρί.
Παρ’ όλα αυτά, η Μαρί Κιουρί δεν σταμάτησε τις επιστημονικές της έρευνες. Έγινε γνωστή για την ανακάλυψη του ραδίου και τις μελέτες για τη ραδιενέργεια. Διαπίστωσε ότι η εκπομπή των ακτίνων δεν επηρεαζόταν από τις εξωτερικές μεταβολές, καθώς και ότι, εκτός από το ουράνιο, κάποιες ενώσεις του στοιχείου του θορίου εξέπεμπαν, επίσης, ακτινοβολία. Ύστερα από αυτές τις πρώτες ανακαλύψεις, η ίδια πρότεινε την αλλαγή του ονόματος από “ακτίνες ουρανίου” σε “ραδιενέργεια”, η οποία περιγράφει γενικά την ιδιότητα της εκπομπής ακτινοβολιών.
Η πιο σημαντική, όμως, παρατήρηση, ήταν ότι μερικά ορυκτά ουρανίου παρουσίαζαν πολύ πιο ισχυρή ραδιενέργεια από το ουράνιο. Η συγκεκριμένη παρατήρηση συνάρπασε τον Πιερ Κιουρί, ο οποίος αποφάσισε να εγκαταλείψει τις έρευνές του στους κρυστάλλους για να βοηθήσει τη Μαρία στο δύσκολο έργο της.
Στις 18 Ιουλίου του 1898, οι Κιουρί ανακοινώνουν στην επιστημονική κοινότητα την ανακάλυψη ενός νέου στοιχείου, του πολωνίου, που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της πατρίδας της Μαρίας Κιουρί, ενώ στις 26 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους αναγγέλλεται από το ζεύγος Κιουρί η ανακάλυψη του ραδίου.
Το 1903 η Μαρία Κιουρί έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Σορβόνης με βαθμό Άριστα. Τον ίδιο χρόνο το ζεύγος Κιουρί βραβεύτηκε με το Νομπέλ Φυσικής, το οποίο μοιράστηκαν με τον Ανρί Μπεκερέλ. Επίσης, το 1903 βραβεύθηκαν από τη Βασιλική Εταιρεία του Λονδίνου με το βραβείο Ντέιβι. Τον επόμενο χρόνο έλαβαν το βραβείο Ματεούτσι. Το 1906 η Μαρία Κιουρί γινόταν η πρώτη γυναίκα στη Γαλλία που της δινόταν έδρα πανεπιστημίου, ενώ ήταν επίσης η πρώτη γυναίκα που έδωσε διάλεξη στο πανεπιστήμιο της Σορβόνης. Το 1911 βραβεύτηκε με το Νομπέλ Χημείας από τη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών, παρ” όλο που λίγους μήνες νωρίτερα η Ακαδημία Επιστημών της Γαλλίας είχε αρνηθεί να τη δεχτεί ως μέλος της.
Είναι η πρώτη γυναίκα που κέρδισε βραβείο Νόμπελ, ο πρώτος άνθρωπος που κέρδισε δύο βραβεία Νόμπελ, και ο πρώτος άνθρωπος που κέρδισε βραβεία Νόμπελ σε δύο διαφορετικές επιστήμες. Το 1921 επισκέφθηκε τις Η.Π.Α. και προσκλήθηκε σε επίσημο δείπνο από τον πρόεδρο των Η.Π.Α. Ουόρεν Χάρντινγκ, που της δώρισε ένα γραμμάριο ραδίου αξίας 200.000 δολαρίων, το οποίο με τη σειρά της δώρισε στο Ινστιτούτο Ραδίου του Παρισιού.
Τον ίδιο χρόνο αναγορεύεται επίτιμη διδάκτωρ σχεδόν σε όλα τα πανεπιστήμια των Η.Π.Α., ενώ γίνεται και επίτιμη δημότης της Νέας Υόρκης. Τον Φεβρουάριο του 1922 η Μαρία Κιουρί εκλέγεται από την Ιατρική Ακαδημία του Παρισιού «ελεύθερος εταίρος» της. Μερικούς μήνες αργότερα εκλέγεται από το συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών μέλος της διεθνούς επιτροπής πνευματικής συνεργασίας. Το 1929 ξαναεπισκέφθηκε τον Λευκό Οίκο, προσκεκλημένη του προέδρου των Η.Π.Α. Χέρμπερτ Χούβερ.
Πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Ινστιτούτου Ραδίου στη Βαρσοβία, το οποίο εγκαινίασε το 1932, παρουσία του προέδρου της Πολωνικής Δημοκρατίας. Το 1944 ονομάστηκε προς τιμήν της το Πολωνικό πανεπιστήμιο Μαρία Σκλοντόφσκα-Κιουρί. Τέλος, η επιστημονική κοινότητα, σε ένδειξη σεβασμού προς τη Μαρία Κιουρί, έδωσε το όνομά της σε μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας (το κιουρί ή Ci) και στο τεχνητό χημικό στοιχείο με ατομικό αριθμό 96 (το κιούριο). Επίσης, η Μαρία Κιουρί απεικονιζόταν σε χαρτονομίσματα στη Γαλλία (σε χαρτονόμισμα 500 φράγκων) και στην Πολωνία (σε χαρτονόμισμα 20.000 ζουότι, το 1989).
Η Κιουρί επισκέφτηκε την Πολωνία για τελευταία φορά στις αρχές του 1934. Λίγους μήνες αργότερα, στις 4 Ιουλίου 1934, πέθανε στο σανατόριο στο Πασί, στην Άνω Σαβοΐα, από απλαστική αναιμία που πιστευόταν ότι είχε προκληθεί από τη μακρόχρονη έκθεσή της στην ακτινοβολία.
Οι βλαβερές επιπτώσεις της ιονίζουσας ακτινοβολίας ήταν άγνωστες την περίοδο της εργασίας της, η οποία διεξαγόταν χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι παράμετροι ασφάλειας που αναπτύχθηκαν αργότερα. Συχνά μετέφερε δοκιμαστικούς σωλήνες που περιείχαν ισότοπα στην τσέπη της και τους αποθήκευε στο συρτάρι του γραφείου της, παρατηρώντας στο αχνό φως ό,τι εκλυόταν από τις ουσίες στο σκοτάδι. Η Κιουρί επιπλέον ήταν εκτεθειμένη σε ακτίνες Χ χωρίς προστατευτικό εξοπλισμό ενόσω υπηρετούσε ως ακτινολόγος σε διάφορα νοσοκομεία στη διάρκεια του πολέμου. Παρ” όλο που βρισκόταν σε συνεχή έκθεση για δεκαετίες στην ακτινοβολία, ποτέ της δεν συνειδητοποίησε τα προβλήματα υγείας που θα μπορούσε να είχε από την έκθεσή της στην ακτινοβολία.
Η Μαρί Κιουρί, ήταν μία από τις γυναίκες επιστημόνισσες που άλλαξαν τον κόσμο με τις εφευρέσεις, αλλά και τις μελέτες τους στον τομέα της επιστήμης. Μάλιστα, σε ανάρτησή της στο Twitter, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει πως «η Μαρί Σκλοντόφσκα-Κιουρί αποτέλεσε έμπνευση για πολλές γυναίκες και επιστήμονες στην Ευρώπη. Μέχρι στιγμής, πάνω από 100.000 ερευνητές έχουν λάβει τη χρηματοδότηση από τη δράση Marie Sklodowska – Curie (MSCA)».
Γυναίκες όπως η Μαρί Κιουρί, ωθούν γυναίκες και κορίτσια στη σημερινή εποχή, να ασχοληθούν με την επιστήμη και την έρευνα. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε χώρες της δυτικής Ευρώπης για λογαριασμό του ιδρύματος L’Oreal, δύο στους τρεις ερωτηθέντες θεωρούσαν ότι οι γυναίκες δεν διαθέτουν τα απαιτούμενα προσόντα για να γίνουν επιστήμονες πρώτης γραμμής. Στην ιστορία των Νόμπελ, οι γυναίκες έχουν λάβει μόνο το 3% των βραβείων στις επιστημονικές κατηγορίες. Μόλις επτά γυναίκες κέρδισαν νόμπελ Χημείας, εκ των οποίων οι τέσσερις την τελευταία δεκαετία, και 12 νόμπελ ιατρικής, εκ των οποίων οι μισές μετά το 2000.
Είμαστε, λοιπόν, ευγνώμονες για αυτές τις γυναίκες-πρότυπα, οι οποίες βοήθησαν να αλλάξει ο κόσμος της επιστήμης και έδωσαν θάρρος στα κορίτσια και τις γυναίκες να ακολουθήσουν τα όνειρά τους στους επιστημονικούς και ερευνητικούς τομείς.
