Του Χρήστου Τζώτζη, μαθητή της Α” τάξης

Στην ορεινή κοινότητα των Προμάχων Πέλλας δεσπόζει η Ιερά Μονή του Αγίου Ιλαρίωνα, την οποία επισκέπτονται χιλιάδες ορθόδοξοι προσκυνητές από κάθε άκρη της Ελλάδας αλλά και από το εξωτερικό. Στο κείμενο που ακολουθεί συγκέντρωσα πληροφορίες για τον βίο του Αγίου Ιλαρίωνα, τα θαύματά του καθώς και την ιστορία της Μονής του Αγίου που σήμερα βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. Οι πληροφορίες προέρχονται κυρίως από τους δικτυακούς τόπους: promaxi.gr, promahi-nea.blogspot.gr και romfea.gr.

Ο ΑΓΙΟΣ ΙΛΑΡΙΩΝΑΣ

Ο Άγιος Ιλαρίωνας γεννήθηκε γύρω στα 1080-1090 μ.Χ. στην περιφέρεια Μογλενών, όπως ονομάζονταν παλαιότερα η μητρόπολη της Αλμωπίας, που είχε έδρα πιθανόν το χωριό Χρυσή και  που  τα όριά της έφταναν πιο πάνω από τα σύνορα της σημερινής επικράτειάς της. Κοιμήθηκε ειρηνικά το 1164 και ενταφιάστηκε στη μονή του. Οι γονείς του υπήρξαν πολύ ευσεβείς, ήταν αρχοντικής καταγωγής, μάλλον Βυζαντινής. Μετά από επανειλημμένες παρακλήσεις της άτεκνης μητέρας του προς την Παναγία, αυτή παρουσιάστηκε στον ύπνο της και της είπε ότι ο γιος που θα γεννήσει θα απομακρύνει πολλούς ανθρώπους από την πλάνη  και θα τους οδηγήσει στο φως της θεογνωσίας.

Όταν συμπλήρωσε τα δεκαοχτώ του χρόνια ο Ιλαρίων έγινε μοναχός σε μοναστήρι της περιοχής και πολύ σύντομα διαδέχθηκε τον Γέροντά του στην ηγουμενία.  Έκανε πολλά θαύματα με αποτέλεσμα να αποκτήσει μεγάλη φήμη. Ο Αρχιεπίσκοπος Αχρίδας Ευστάθιος χειροτονεί τον Ιλαρίωνα Επίσκοπο Μογλενών μετά από προτροπή της Παναγίας. Ως μοναχός και ως επίσκοπος  ο Άγιος Ιλαρίωνας διακρίθηκε τόσο για το ήθος του όσο και για τη λιτότητα του βίου του,  για την ευγένειά του, για τα ηγετικά του προσόντα και για τα κηρύγματά του.

Θα πρέπει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι η δυναστεία των Κομνηνών αντιμετώπισε την περιοχή των Μογλενών σαν τόπο εξορίας  των αιρετικών και κυρίως των μονοφυσιτών αιρετικών, Αρμενίων και Βογόμιλων. Ο Ιλαρίωνας όμως με το κήρυγμα του έκανε επίμονο αγώνα  για να οδηγήσει πολλούς αιρετικούς στην Ορθόδοξη πίστη. Αυτό έκανε  τον Μιχαήλ Κομνηνό (1143-1180) να στείλει στον Ιλαρίωνα συγχαρητήρια επιστολή.

Στα πλαίσια του αγώνα του για την εξάλειψη των αιρέσεων ο Μιχαήλ Κομνηνός ίδρυσε τη Μονή των Αγίων Αποστόλων. Λέγεται ότι η θέση της μονής βρίσκεται στους Προμάχους. Δεν διευκρινίζεται όμως  αν πρόκειται για τους 12 Αποστόλους ή για τους κορυφαίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Απάντηση μπορούμε να πάρουμε  ίσως από βυζαντινά επιγράμματα του 13^ου αιώνα, που συγκεντρώθηκαν από λογίους της εποχής και βρίσκονται σήμερα κωδικοποιημένα στον Μαρκιανό Κώδικα 524.

Τα λείψανα του Αγίου, τα οποία περιπλανήθηκαν σε πολλά μέρη, μεταφέρθηκαν το 1204 στο ναό των Αγίων Τεσσαράκοντα  στο Τύρνοβο από τον Βούλγαρο Τσάρο Ιωάννη ΄Ασάνη. Το 1230 το λείψανο του Αγίου κατατέθηκε στο ναό των Αγίων 40 μαρτύρων. Μετά την τουρκική κατάκτηση το λείψανό του παραμελήθηκε και μεταφέρθηκε τελικά στην Κωνσταντινούπολη, όπου και χάθηκε.

Η μνήμη του Αγίου Ιλαρίωνα τιμάται κάθε χρόνο  την 21^η Οκτωβρίου, ημέρα που τιμάται και η μνήμη του Αγίου Ιλαρίωνα Κύπρου. Η δεύτερη μεγάλη πανήγυρις της μονής τελείται  εξάλλου κατά την γιορτή των κορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Επίσης, την Πέμπτη της Διακαινησίμου τελείται πανήγυρις προς τιμήν της εφεστίου εικόνας της Μονής, που είναι δώρο του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κ.κ. Ιωήλ, εικόνα που χρονολογείται τον 19 αιώνα. Μικρότερη πανήγυρις τελείται στην μνήμη των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Την 1^η Φεβρουαρίου κάθε χρόνου εξάλλου συγκεντρώνονταν γύρω από τη μονή πλήθος από όλη την περιφέρεια και γίνονταν αγιασμός. Είναι όμως ανεξήγητο ποιας λατρευτικής εκδήλωσης κατάλοιπο ήταν η συνήθεια αυτή. Εξάλλου κάθε χρόνο στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου οι κάτοικοι του χωριού μετέβαιναν στην ερειπωμένη μονή μετά τη λειτουργία της Εκκλησίας τους.

ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΛΑΡΙΩΝΑ

Ο ΄Αγιος Ιλαρίωνας είναι γνωστός ως θαυματουργός. Όταν ήταν ακόμη ηγούμενος η περιοχή μαστίζονταν από πείνα και ο κόσμος υπέφερε πολύ, καθώς υπήρχε έλλειψη σιταριού. Τότε ο ΄Αγιος έκανε το θαύμα του και γέμισε με σιτάρι τις αποθήκες του μοναστηριού. Ακόμα θεράπευε ασθενείς, ενώ πολλές γυναίκες με τις ευχές του τεκνοποιούσαν. Μετά το θάνατό του  ο τάφος του περιείχε τα λείψανά του και αργότερα η λειψαναποθήκη του έγινε πηγή ιαμάτων για τους πιστούς του. Χαρακτηριστικές είναι περιπτώσεις ασθενών που -ενώ ο οι γιατροί τους απέκλεισαν κάθε ελπίδα σωτηρίας- επικαλέστηκαν τον Άγιο και έγιναν καλά. Λέγεται εξάλλου ότι από τα μάτια του Αγίου έρρεε ευωδέστατο μύρο, το οποίο θαυματουργούσε σε ολόκληρη τη Μακεδονία.

Ακόμη, σύμφωνα με μαρτυρία κατοίκων πολλοί χωρικοί ήρθαν και πήραν πέτρες και ξύλα, για να τα χρησιμοποιήσουν ως οικοδομικά υλικά  για την επανίδρυση της μονής. Ήταν όμως αδύνατον να ξεφορτώσουν τα υλικά αυτά, γιατί δεν μπορούσαν να τα μετακινήσουν καθόλου. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε θαύμα του Αγίου. Για το  λόγο αυτό επέστρεψαν  οι πιστοί τα υλικά στο χώρο της μονής, όπου τα ξεφόρτωσαν με μεγάλη ευκολία ατή τη φορά. Το έργο του Αγίου ξεπέρασε τον χώρο και το χρόνο και έμεινε αθάνατο.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΛΑΡΙΩΝΟΣ

Η μονή του Άγιου Ιλαρίωνα βρίσκεται  στους  Προμάχους της επαρχίας Αλμωπίας του νομού Πέλλας. Ιδρυτής της ήταν  ο  Άγιος Ιλαρίωνας, ο μεγάλος αυτός  Ιεράρχης της Εκκλησίας μας του 12^ου αιώνα, ο οποίος έδρασε στην περιοχή της Αριδαίας. Ο 12^ος και 13^ος αιώνας αποτελούν την περίοδο ακμής της μονής των Μογλενών, ενώ για τους αιώνες που ακολουθούν δεν έχουμε πολλά στοιχεία για την τύχη της.

Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε την προφορική παράδοση που λέει ότι η μονή είχε αρχικά πολυάριθμη αδερφότητα. Σ’ αυτήν ζούσαν  μέχρι την εποχή της Τουρκοκρατίας 170 μοναχές περίπου  ενώ υπήρχαν περίπου 70 κελιά. Υπάρχουν αναφορές ότι κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας το μοναστήρι πυρπολήθηκε και καταστράφηκε από τους μουσουλμάνους της Αλμωπίας πολλές φορές, ενώ έγινε η σφαγή των μοναχών από τους Τούρκους που εισέβαλαν με δόλο στο μοναστήρι.

Επίσης -σύμφωνα με μία παράδοση που διαδίδεται από στόμα σε στόμα στους Προμάχους- όταν πυρπολήθηκε και καταστράφηκε το μεγάλο μοναστήρι της Οσσιανής (σημερινή Μονή Αρχαγγέλου), οι μοναχοί εγκατέλειψαν την κατεστραμμένη μονή και κατευθύνθηκαν προς τους Προμάχους, μάλλον επειδή η μονή του Αγίου Ιλαρίωνα ήταν θυγατρική μονή, δηλαδή μετόχι της μονής της ΄Οσσιανής. Οι κάτοικοι  του χωριού όμως -τρομοκρατημένοι από τις αγριότητες των Τούρκων- αρνήθηκαν να έρθουν οι μοναχοί κοντά στο χωριό τους. Οργισμένος τότε ο ηγούμενος παρακάλεσε το Θεό  να στείλει φίδια γύρω από το μετόχι και έδωσε ευχή και κατάρα να μην σταματήσει ο δυνατός αέρας που φυσούσε μέχρις ότου ανεγερθεί και πάλι το κοινόβιο.

Από ιστορικές μαρτυρίες της περιοχής του 19^ου αιώνα μαθαίνουμε ότι το 1868 ο λόφος όπου βρίσκεται το μοναστήρι ήταν σκεπασμένος με πεταμένες πέτρες και ότι υπήρχε τμήμα του ανατολικού τείχους του  ναού με τρία παράθυρα. Ο τοίχος ήταν κτισμένος με λαξεμένες πέτρες.   Εκείνο που πρέπει να επισημανθεί  είναι ότι -όπως λέει η παράδοση- λειτουργούσε  κοντά στη μονή κρυφό σχολειό, στο οποίο πήγαιναν μαθητές απ’ όλη τη γύρω περιοχή, για να διδαχθούν την ορθόδοξη πίστη και τα ελληνικά γράμματα. 

Επίσης υπάρχουν μαρτυρίες από αρχεία της Εξαρχίας του 19^ου αιώνα, ότι στους Προμάχους υπήρχε κατεστραμμένη Μονή του Αγίου Ιλαρίωνα, και η οποία πυρπολήθηκε το 1600. Είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι ο πρώην προϊστάμενος της εξαρχικής κοινότητας Βοδενών (Εδέσσης) πρότεινε  στους κατοίκους του χωριού  να τους προσφέρει 2.000 γρόσια  για την ανοικοδόμηση της μονής με τον όρο να προσχωρήσουν στην εξαρχία. Οι χωριανοί όμως  έχοντας ιδιαίτερα έντονη την ελληνική συνείδηση απέκρουσαν την πρόταση αυτή.

Ο εξαίρετος Μακεδονομάχος Αρχιερατικός επίτροπος Αριδαίας παπά-Νίκανδρος πρότεινε  το 1911 στην ελληνική κυβέρνηση την ανοικοδόμηση  και επανίδρυση της ερειπωμένης μονής καθώς και τη χρησιμοποίησή της για εθνικούς σκοπούς. Η πρόταση  του  παπα-Νίκανδου δεν εισακούσθηκε όμως, δεδομένου ότι η Αριδαία δεν είχε ακόμη απελευθερωθεί.

ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΣΗΜΕΡΑ – ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΙΛΑΡΙΩΝΑ

 Σήμερα στο χώρο της παλιάς μονής υπάρχει εξωκκλήσι προς τιμήν του Αγίου Ιλαρίωνα. Ακόμη το διώροφο κτίριο που σώθηκε ως τις μέρες μας και που έχει ήδη αναστηλωθεί είναι -όπως λένε οι κάτοικοι της περιοχής- ηλικίας εκατό ως διακοσίων χρόνων. Σ’ αυτό έμεναν προφανώς μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα μοναχοί από τον Αρχάγγελο, οι οποίοι είχαν την επιστασία των κτημάτων της περιοχής. Επίσης στον ίδιο χώρο υπάρχει θαυματουργό αγίασμα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

Ο πνευματικός της Ι.Μ. ιερομόναχος Παΐσιος

Την Κυριακή 17 Ιουνίου 2012, εορτή των Αγιορειτών Αγίων, τελέσθηκαν τα εγκαίνια του νέου Καθολικού της γυναικείας Ιεράς Μονής Αγίου Ιλαρίωνος από τον Μητροπολίτη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κ.κ. Ιωήλ. Ανάμεσα στους κληρικούς που μετείχαν στα ιερά εγκαίνια ήταν και ο ιερομόναχος Παΐσιος, ο οποίος χαρακτηριστικά δήλωσε: «Ο Θεός θέλησε να κτισθεί ο ναός αυτός σε καιρό οικονομικής κρίσης, για να φανεί ότι όντως η δύναμίς του εν ασθενεία τελειούται». Επίσης δήλωσε ότι τη χρηματοδότηση του ναού δεν ανέλαβε κάποιος από τους κρατικούς φορείς, αλλά ο φορέας που λέγεται ευλάβεια, θυσία, ζήλος Θεού. Τέλος τόνισε τον ευεργετικό ρόλο ενός ναού για τη ζωή των ανθρώπων.

Ο Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κ.κ. Ιωήλ

Παρακάτω παρατίθεται το απολυτίκιο του Αγίου  Ιλαρίωνα, που έγραψε ο  Σεβασμιώτατος κ.κ. Ιωήλ, και το οποίο ψάλλεται πανηγυρικά   την ημέρα που τιμάται η μνήμη του Αγίου Ιλαρίωνα:

                       Των Προμάχων προστάτην

                       Μογλενών επίσκοπον

                       και των Ορθοδόξων το κλέος, Ιλαρίωνα Όσιον,

                       τιμήσωμεν ενθέως οι πιστοί,

                       Εν ύμνοις και ωδαίς πνευματικαίς,

                       Μελωδούντες ευφροσύνως την βιοτήν,

                       Αυτού τε και τα θαύματα

                       Δόξα τω ενισχύσαντι Χριστώ.