Η αγάπη μας για την παράδοση μας ώθησε να πάρουμε συνέντευξη από τον Σύλλογο Σαρακατσάνων του δήμου μας » Σταυραετός». Πρόκειται για τον Σύλλογο που είμαστε μέλη στο μεσαίο χορευτικό και συμμετέχουμε σε διάφορες χορευτικές εκδηλώσεις.
Στην αποτύπωση των πληροφοριών μας βοήθησαν μερικά από τα πιο ενεργά μέλη του συλλόγου μας:
Γεωργίου Θεόδωρος (Πρόεδρος του συλλόγου)
Ζουγρής Γεώργιος (Υπεύθυνος φορεσιών)
Και το πιο ενεργό μέλος μας:
Καπούλα Ελευθερία (χοροδιδασκάλα του μικτού χορευτικού)
Και ένα μέλος από το μεσαίο μας χορευτικό :
Γεωργίου Ραφαηλία
1. Πότε ιδρύθηκε ο σύλλογος Σταυραετός στο Ελευθέριο – Κορδελιό;
Η πρώτη εγκατάσταση Σαρακατσαναίων στον Δήμο μας έγινε στα έτη 1964-1967. Ήταν επαναπατρισθέντες από την Γιουγκοσλαβία, οι οποίοι μετά την οριστική χάραξη των συνόρων, παρέμειναν εγκλωβισμένοι εκεί. Αργότερα, με το κύμα αστυφιλίας ήρθαν και άλλοι Σαρακατσάνοι απ’ όλη τη Βόρεια Ελλάδα και έτσι ο δήμος αποτελεί την πυκνότερη συγκέντρωση Σαρακατσαναίων σε όλο τον Ελλαδικό χώρο. (πάνω από 7.000). Μετά την εγκατάσταση τους οι Σαρακατσάνοι του Ελευθερίου-Κορδελιού προχώρησαν στην ίδρυση ενός συλλόγου που θα αποτελεί τον ενωτικό δεσμο των Σαρακατσάνων κατοίκων της περιοχής. Ο Σύλλογος Σαρακατσάνων Ελευθερίου-Κορδελιού «Ο Σταυραετός» ιδρύθηκε το 1980 από τον Κωνσταντίνο Κώτσο, ο οποίος απεβίωσε το 2006
2. Πείτε μας λίγα λόγια για τους Σαρακατσάνους.
Οι Σαρακατσάνοι κατοικούν σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα, καθώς και σε άλλες βαλκανικές χώρες, κυρίως της Βουλγαρίας και της Β. Μακεδονίας.
Οι Σαρακατσάνοι στα παλιά χρόνια ζούσαν σαν νομάδες κτηνοτρόφοι. Η ζωή τους ήταν ένα ταξίδι, αφού το καλοκαίρι ήταν στα βουνά και το χειμώνα στα χειμάδια. Η ζωή των Σαρακατσάνων ήταν τα κοπάδια τους που ήταν και η μοναδική τους περιουσία. Νομάδες από πανάρχαια μήτρα κτηνοτρόφων, τσελιγκάδες, τσομπάνοι, προβαταραίοι, χωρίς δική τους γη και μόνιμη κατοικία.
Κοιτίδα των Σαρακατσαναίων, αποτέλεσε η περιοχή των Αγράφων και ο ευρύτερος ορεινός όγκος της Πίνδου, από όπου και διασκορπίστηκαν κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Το γλωσσικό τους ιδίωμα, οι παραστάσεις και τα σχέδια στις φορεσιές και τα υφαντά, οι δοξασίες τους, οι προλήψεις τους και βέβαια το περικεντρικό ορθό καλύβι παραπέμπουν στην αρχαιότητα
Σήμερα οι Σαρακατσάνοι αποτελούν ένα ζωντανό κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Μετά την κτηνοτροφία ασχολήθηκαν και με τη γεωργία και τα τελευταία χρόνια με το εμπόριο και τις επιστήμες. Η ανάγκη διατήρησης της παράδοσης, τους ώθησε στη δημιουργία Συλλόγων, που είναι οι θεματοφύλακες της πολιτιστικής τους ταυτότητας. Σήμερα στον Ελλαδικό χώρο υπάρχουν 43 Σαρακατσάνικοι Σύλλογοι που έχουν δημιουργήσει την Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Σαρακατσάνων.
3. Ποιος είναι ο σκοπός του δικού σας συλλόγου;
Στις μέρες μας η νέα γενιά δεν στηρίζει, ούτε ακολουθεί τις παραδόσεις. Από την άλλη, υπάρχουν και εξαιρέσεις νέων που τις στηρίζουν και θέλουν να ακολουθήσουν τον δρόμο των παραδόσεων. Εμείς, επειδή πιστεύουμε ότι η παράδοση αναπτύσσεται από γενιά σε γενιά, θέλουμε να την περάσουμε στους νέους.
Ο «Σταυραετός» καθημερινά προσπαθεί για το καλύτερο σχετικά με την παράδοση και θέλει να φέρει τα παιδιά κοντά της. Ο σκοπός του συλλόγου είναι να δημιουργήσει ένα σύνολο ατόμων που θα χορεύουν και θα τραγουδούν όλοι μαζί παρέα. Τα χορευτικά του ξεκινούν από τις πολύ μικρές ηλικίες και φτάνουν μέχρι τους μεγάλους.
Στο σύλλογο μας διδάσκονται όλοι οι Σαρακατσανέικοι χοροί γνήσιοι και με την αρχέγονη τους μορφή.
Τα χορευτικά του συλλόγου μας χωρίζονται σε τέσσερα επίπεδα :
Α) Μικρά Χορευτικά : Τα τμήματα αυτού του επιπέδου αποτελούνται κυρίως από μαθητές δημοτικού που διδάσκονται ακόμη τους χορούς
Β) Μεσαία Χορευτικά : Τα τμήματα αυτού του επιπέδου κυρίως από μαθητές γυμνασίου που έχουν ολοκληρώσει τη μαθητεία τους στους χορούς
Γ) Μεγάλα Χορευτικά : Τα τμήματα εδώ τα αποτελούν μαθητές λυκείου και φοιτητές και βρίσκονται σε πλήρη ωριμότητα. Συνεχώς τελειοποιούνται και αποτελούνται από νέους που έχουν πολλά κοινά μεταξύ τους, νιώθουν σα μέλη μιας μεγάλης οικογένειας
Δ) Χορευτικά Ενηλίκων : Αποτελείται από ένα μεγάλο τμήμα ενηλίκων που πολλοί από αυτούς είναι γονείς των παιδιών και παλιά μέλη των χορευτικών. Παρουσιάζουν χορούς με τον παραδοσιακό τρόπο, τραγουδώντας με το στόμα χωρίς την βοήθεια μουσικών οργάνων. Μερικοί από αυτούς στην παιδική τους ηλικία έζησαν την νομαδική ζωή.
Κάθε Κυριακή πραγματοποιείται η χορευτική πρόβα για όλα τα τμήματα, όπου όλο το 3όροφο κτίριο του συλλόγου είναι ενεργό.
Επίσης, κάθε χρόνο ο σύλλογος διοργανώνει ετήσιο χορό και κατά τη διάρκεια του χρόνου διάφορα γλέντια που είναι ευπρόσδεκτοι Σαρακατσάνοι και μη.
4. Πείτε μας κάποια σημαντικά ήθη και έθιμα.
Ένα από τα έθιμα μας είναι ο Φλάμπουρας. Σύμβολο και «σήμα κατατεθέν» του Σαρακατσάνικου γάμου είναι ο Φλάμπουρας, ο οποίος θεωρείται εξέλιξη του Βυζαντινού λάβαρου. Αποτελείται από ένα μακρύ ξύλο που χρησιμεύει ως κοντάρι της σημαίας. Στην κορυφή γίνεται ο ξύλινος σταυρός, στις τρεις κορυφές του οποίου τοποθετούνται τρία ολόκληρα μήλα ή ρόδα, σύμβολα υγείας και γονιμότητας,
5. Τι ιδιαίτερο έχει η Σαρακατσάνικη διάλεκτος;
Η Σαρακατσάνικη διάλεκτος είναι μία γλώσσα που έκοβε τα σύμφωνα από τις λέξεις και μιλιόταν σε όλες τις περιοχές, όπου υπήρχαν Σαρακατσάνοι (Σερβία, Βουλγαρία, Β. Μακεδονία).
6. Χοροί και τραγούδια
Το χαρακτηριστικό γνώρισμα των Σαρακατσάνικων χορών είναι ο αργός ρυθμός τους, αφενός διότι δεν είχαν τη συνοδεία μουσικών οργάνων, αφετέρου λόγω του βάρους της φορεσιάς τους που συνοδεύονταν από τα περίφημα κουστέκια (στολίδια). Πολλοί από τους χορούς χαρακτηρίζονται «κλέφτικοι» ,αφού χορεύονταν αποκλειστικά από τους άνδρες. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι στους μικτούς χορούς, οι άνδρες χορεύουν μπροστά και οι γυναίκες ακολουθούν, και μάλιστα, ο τελευταίος στη σειρά πιάνεται με μαντήλι με την πρώτη στη σειρά του χορού γυναίκα.
Οι Σαρακατσάνικοι χοροί είναι οι εξής:
Συρτός χορός
Ο συρτός χορεύονταν από τους Έλληνες της υπόλοιπης Ηπειρωτικής Ελλάδας. Είναι ένας χορός 12 βημάτων με μέτρο 2/4 (σε αντιδιαστολή με τον καλαματιανό που έχει μέτρο 7/8). Είναι μικτός χορός, τον χορεύουν δηλαδή μαζί και άνδρες και γυναίκες σε έναν κύκλο. Οι άνδρες χορεύουν μπροστά και οι γυναίκες πίσω. Ο τελευταίος άνδρας με την πρώτη στη σειρά του χορού γυναίκα πιάνονται με μαντήλι και ποτέ χέρι με χέρι, ενώ έπρεπε να έχουν και συγγένεια.
Κάτσα
Είναι κλέφτικος, ανδρικός χορός. Χορεύονταν, κυρίως, από τους Σαρακατσάνους της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και το κυριότερο χαρακτηριστικό του είναι ένα κάθισμα των χορευτών, που ονομάζεται «Κάτσα». Έχει δύο μέρη, το αργό και το γρήγορο. Το πρώτο μέρος είναι κυρίως τραγουδιστικό με βήματα πολύ αργά. Το δεύτερο μέρος είναι γρήγορο και τα βήματα είναι ζωηρά. Στους Σαρακατσάνους της περιοχής μας η κάτσα ήταν ο επίσημος χορός που χορεύονταν από το γαμπρό την ημέρα του γάμου. Φυσικά, δεν υπήρχε Σαρακατσάνικο γλέντι χωρίς κάτσα.
Κτσάδικος
Επίσης κλέφτικος χορός με ζωηρά, κουτσά βήματα που δίνουν ένα πολύ λεβέντικο και περήφανο ύφος στο χορό αυτό. Αποτελείται και αυτός από δύο μέρη, αργό και γρήγορο. Στο αργό έχουμε περήφανα, αργά βήματα και στο γρήγορο μέρος του χορού έχουμε ζωηρές κάτσες και αναπηδήσεις.
Σταυρωτός
Είναι και αυτός κλέφτικος χορός. Δεν χορεύονταν από γυναίκες. Υπάρχουν δύο παραλλαγές αυτού του χορού. Η μία, η παλαιότερη, χορεύεται από τέσσερα άτομα που σχηματίζουν σταυρό μεταξύ τους (απ’όπου και το όνομα σταυρωτός). Οι χορευτές δεν πιάνονται μεταξύ τους με λαβή, αλλά από τις άκρες δύο μαντηλιών σε σχήμα σταυρού.
Η άλλη, η νεότερη, χορεύεται από δύο άτομα, τα οποία στέκονται ο ένας δίπλα στον άλλο με αντίρροπη διεύθυνση και χορεύονταν από άτομα που γίνονταν «σταυραδέρφια» (άτομα, δηλαδή, που δεν είχαν συγγένεια εξ αίματος, ήταν πολύ καλοί φίλοι και αισθάνονταν την ανάγκη να γίνουν αδέρφια). Είναι ο θεσμός της αδελφοποίησης, έχεις τις ρίζες του στην αρχαιότητα και είναι πολύ διαδεδομένος στους Σαρακατσάνους.
Τσάμικος
Είναι ένας ανδρικός χορός με μέτρο ¾. Είναι πανελλήνιος χορός, όμως οι Σαρακατσάνοι χόρευαν έναν αργό, χαρακτηριστικό τσάμικο με χορευτικές φιγούρες μόνο του πρωτοχορευτή. Άλλωστε, επειδή τραγουδούσαν με το στόμα και χόρευαν χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων και λόγω του βάρους της φορεσιάς και των στολιδιών δεν ήταν δυνατό να χορεύουν γρήγορους χορούς, γιατί θα κουράζονταν εύκολα. Προφανώς, ο τσάμικος είναι η απλοποιημένη μορφή της κάτσας για αυτό στους Σαρακατσάνους της Μακεδονίας και Θράκης εισήλθε αργότερα με το γραμμόφωνο.
Διπλός χορός
Είναι ένας μικτός χορός (χορεύονταν, κυρίως, από άνδρες και γυναίκες της Ανατολικής και Θράκης). Έχει αργό και γρήγορο μέρος. Το αργό είναι τραγουδιστικό με αργά βήματα, ενώ το γρήγορο είναι συρτός στα τρία. Ο χορός διπλώνει και ξεδιπλώνει στις αντίστοιχες φράσεις του τραγουδιού.
7. Θα θέλαμε να μας πείτε μια ευχή στη Σαρακατσάνικη διάλεκτο
«Αρνιά – Κατσίκια» : τα παραδοσιακά κάλαντα των Σαρακατσάνων, τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς είναι τα εξής
« Αρνιά – Κατσίκια – πιδιά – νφάδες – γαμπροί – ‘γεια κι δυναμ απ΄ούλα τα καλά»
