H&M, Pink Woman, Strativarious, ZARA, Mussino Dutti, Pull&Bear, Shein, MANGO, GAP, UNIQLO, είναι όλες γνωστές μάρκες ρούχων των οποίων τα ρούχα σχετίζονται με τη fast-fashion ή στα ελληνικά, γρήγορη μόδα.
Η γρήγορη μόδα, λοιπόν, είναι ένα φαινόμενο μαζικής παραγωγής ρούχων, με φτηνά και χαμηλής ποιότητας υλικά, που δημιουργήθηκε περίπου το 1990 και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, με τεράστια επιτυχία, στις νέες γενιές κυρίως, εξαιτίας του online shopping, των αγορών μέσω διαδικτύου. Ο σκοπός της είναι να δημιουργήσουν συλλογές ρούχων από μάρκες υψηλής μόδας, high fashion brands – για παράδειγμα Gucci, Louis Vuitton, Channel – σε φτηνότερες τιμές και σε μεγαλύτερη ποσότητα, ώστε ο/η καταναλωτής/τρια να μπορεί να δημιουργεί μοδάτες εμφανίσεις -looks- χωρίς να χρειάζεται να αγοράζει ακριβές μάρκες ρούχων. Για να το πετύχουν αυτό έχουν υπερβολικά πολλούς κύκλους μόδας και λιγοστό χρόνο παραμονής στον καθένα. Δυστυχώς, όσο χρήσιμη και βολική είναι για τον/την καταναλωτής/τρια η γρήγορη μόδα άλλο τόσο καταστροφική είναι.
Οι απαρχές του φαινομένου της γρήγορης μόδας ανάγονται στον 19ο αιώνα, και συγκεκριμένα μεταξύ 1840-1860, οπότε ήταν και η πρώτη φορά που εμφανίστηκε η μαζική παραγωγή ρούχων στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Τον Νοέμβριο του 1850, ένας τραγουδιστής ή μια τραγουδίστρια της εποχής είχε εμφανιστεί ως συνεργάτης/ιδα μίας εταιρείας σε ένα είδος διαφήμισης που παρουσίαζε to «SEWING BY MACHINERY», εμφάνιση ραπτομηχανής, και την διαφήμισαν ως «new, improvised sewing machine especially adapted to making of negro clothing»*, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι ο λόγος δημιουργίας της μαζικής παραγωγής ρούχων ήταν η μείωση κόστους και χρόνου παραγωγής ρούχων για τους σκλάβους της εποχής, επίσημα επονομαζόμενο ως «The Negro Clothing». Κάποιες από τις εταιρείες που δημιουργούσαν τέτoιου είδους ρουχισμού, σε εποχή που τα ρούχα φτιάχνονταν από τις γυναίκες κάθε σπιτιού, ονομάζονταν «The New Orleans dealer Folger» και «Blake company» οι οποίες κατασκεύαζαν φτηνά ρούχα από χονδροειδή ύφασματα. Έπειτα, ειδικά με την έναρξη του εμφύλιου πολέμου, υπήρχε μεγαλύτερη απαίτηση τέτοιων ρούχων όμως για άλλες κατηγορίες ανθρώπων, όπως στολές ναύτων και στρατιωτικών και, με το τέλος του, άρχισε η παραγωγή γενικών ρούχων, που αρχικά απευθύνονταν σε πλούσιες οικογένειες. Με το πέρασμα του χρόνου, στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, ξεκινά η εξάπλωση της γρήγορης μόδας σε όλες τις Πολιτείες, και γενικά σε όλες τις χώρες. Από τότε ήταν φλέγον θέμα συζήτησης και μάλιστα ο ιστορικός Stuart Ewen είχε πει ΄΄ mass fashion provided means by which poor people could develop an appearance of upward mobility, construct a presentable public self by which that mobility might in fact be actualized «The existence of this fashionably dressed working class is serving a critical role to compat a growing challenge from socialism» ΄**
Το μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπων που είναι αγοραστές της γρήγορης μόδας δεν γνωρίζουν τους θανάτους και την εκμετάλλευση που τη χαρακτηρίζει. Προκειμένου να επιτυγχάνεται μειωμένο κόστος παραγωγής, ώστε τα προϊόντα να φτάνουν στους καταναλωτές σε προσιτές τιμές και να είναι ευπώλητα, τα εργοστάσια παραγωγής μεταφέρονται σε χώρες με εξευτελιστικά χαμηλούς μισθούς και αμφιλεγόμενους νόμους σχετικά με την ασφάλεια στους εργασιακούς χώρους. Έτσι, υπάρχει τεράστια εκμετάλλευση των υπαλλήλων, οι οποίοι εργάζονται 14 και πλέον ώρες την ημέρα, χωρίς καμία άλλη εξασφάλιση ή βοήθεια, σε κτήρια ακατάλληλα και επισφαλή, με αποτέλεσμα χιλιάδες ζωές να έχουν χαθεί και να συνεχίζουν να χάνονται, χωρίς να αλλάζει το παραμικρό στο εργασιακό πλαίσιο. Στις 4 Απριλίου του 2013 το εργοστάσιο Rana Plaza στην Μπαγκλαντέζ κατέρρευσε με τραγικό απολογισμό 1.132 θανάτους και 2.500 τραυματίες, απλούστατα γιατί το κτήριο δεν άντεχε άλλο. Επιπλέον, από το 2021 και μετά, έχουν καταγραφτεί 65 ατυχήματα με 141 θανάτους και πάνω από 800 τραυματίες σε χώρες όπως το Πακιστάν, η Ινδία, η Αίγυπτος, το Μαρόκο, η Κίνα, η Αργεντινή, η Τουρκία, η Χίλη και η Καμπότζη, με συχνότερο αίτιο τις πυρκαγιές. Φυσικά δεν είναι όλα τα ατυχήματα καταγραμμένα εφόσον πολλά εργοστάσια δεν θέλουν να δίνουν στοιχεία σχετικά με τους εργαζομένους τους.
Η γρήγορη μόδα ωστόσο είναι καταστροφική όχι μόνο για τον άνθρωπο αλλά και για τον ίδιο τον πλανήτη. Εξαιτίας των πολλών κύκλων μόδας ανά επωνυμία ρούχων -πχ μόνο στα ZARA περίπου 24 διαφορετικές collection (μία ανά δύο εβδομάδες!) – δημιουργείται τεράστιο ποσοστό σκουπιδιών- περίπου 134 εκατομμύρια τόνοι ρούχων κάθε χρόνο καταλήγουν στα σκουπίδια. Αυτή η υπερ-παραγωγή, γίνεται επίτηδες για να εξαπατά τον αγοραστή ώστε να βιάζεται να αγοράζει ό,τι του αρέσει, με το επιχείρημα ότι το συγκεκριμένο προϊόν δεν θα ξαναεμφανιστεί, και το θέμα είναι πού καταλήγουν όλα τα ρούχα που δεν αγοράζονται. Για να μην κινδυνεύσει ή υποβαθμιστεί το όνομα της τάδε εταιρείας, κάποια από τα ρούχα που απομένουν γίνονται σκουπίδια ή καίγονται. Με μόνο το 1%, από την ίδια τη μάρκα, να ανακυκλώνονται, τα υπόλοιπα καίγονται δημιουργώντας περιβαλλοντική μόλυνση του αέρα. Επιπλέον γίνεται τεράστια σπατάλη υλικών, όπως του βαμβακιού, που αποτελεί την πρώτη ύλη για το 40% των ρούχων, καθώς, για κάθε κιλό του χρειάζονται 11.000 λίτρα νερού ή και για την παραγωγή συνθετικών ρούχων για την οποία απαιτούνται περίπου 98 εκατομμύρια τόνοι crude petroleum(πετρέλαιο) ανά χρόνο, γύρω στο 1% παγκοσμίως.
Επιπλέον σημαντική είναι και η μόλυνση του νερού, που συμβαίνει για δύο διαφορετικούς λόγους: βαφές ρούχων και πλυσίματα ρούχων. Οι βαφές έχουν διάφορα χημικά συστατικά τα οποία είναι πολύ επικίνδυνα τόσο για τον άνθρωπο όσο και για τη φύση, καθώς τα εργοστάσια, για να μειώσουν το κόστος της παραγωγής, συχνά πετούν τα υπολείμματά τους, σε ποτάμια, λίμνες, θάλασσες, χωρίς κάποιου είδος φιλτράρισμα, μολύνοντας το νερό. Κατά ανάλογο τρόπο, το νερό μολύνεται από τα μη βιοδιασπώμενα υλικά που περιέχουν τα ρούχα και τα οποία, όταν αυτά πλένονται, απελευθερώνονται στο νερό.
Μία από τις πιο συχνές ερωτήσεις για τη γρήγορη μόδα είναι το τι μπορεί ο/η καθένας/μία να κάνει για να αναστείλει το συγκεκριμένο μοντέλο παραγωγής. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι οι κυβερνήσεις δεν έχουν ενσκύψει στο πρόβλημα και ότι η προσπάθεια των ίδιων των εταιρειών, που προωθούν δήθεν πιο οικολογικά ρούχα, με τα γνωστά πράσινα καρτελάκια, είναι, επί της ουσίας, προπαγάνδα: προσπαθούν να προωθήσουν αυτό το κίνημα με την παραγωγή και άλλων ρούχων με ονομασίες όπως «green agenda» και «consious collection» ενώ μετά θα προχωρήσουν στην καύση τόνων ρούχων με τη δικαιολογία ότι δεν είναι ασφαλή για να χρησιμοποιηθούν!
Το 2021 η VOGUE της Σκανδιναβίας ρώτησε την Greta Thunberg για τη γρήγορη μόδα η οποία απάντησε «Many are making it look as if the fashion industry is starting to take responsibility, by spending fantasy amounts on campaigns where they potray themselves «sustainable»,»ethical»,»green»,»climate neutral»and «fair» [...]«But, let’s be clear: This is almost never anything but pure greenwashing. You cannot mass produce fashion or consume «sustainable» as the world is shaped today. That is one of the many reasons why we will need a system change.»***
Έτσι το μόνο που απομένει, για να αλλάξει αυτό το σύστημα, είναι η ατομική προσπάθεια: Προτείνεται, λοιπόν, να μην γίνονται αγορές από καταστήματα γρήγορης μόδας και, αν γίνονται, να είναι πολύ στοχευμένες και όσες λιγότερες γίνεται. Αντιθέτως, να αγοράζονται ρούχα από μάρκες που δεν επηρεάζονται από τις τάσεις της γρήγορης μόδας και να προτιμάται η αγορά ρούχων από δεύτερο χέρι. Επίσης, να δίνεται προτεραιότητα στην ποιότητα και όχι στην τιμή, ενώ καλό είναι να αγοράζονται ρούχα από βιοδιασπώμενα υλικά, όπως το βαμβάκι. Επιπλέον, λιγότερα πλυσίματα, για να κρατούν περισσότερο καιρό και να επιδιορθώνονται όταν αυτά σκίζονται.
* καινούργια, αυτοσχέδια ραπτομηχανήματα ειδικά σχεδιασμένα για τη δημιουργία των ρούχων των μαύρων σκλάβων
** Η μαζική μόδα έδωσε την ευκαιρία στους φτωχούς ανθρώπους να έχουν εμφάνιση που να επιδεικνύει μια καλύτερη οικονομική κατάσταση και να παρουσιάζουν μία καλύτερη εικόνα στου εαυτού τους που μπορεί και να γίνει πραγματικότητα «Η δημιουργία του αξιοπρεπούς (μοδάτου) ντυσίματος στο εργασιακό πλαίσιο παίζει έναν σημαντικό ρόλο στις συμβατές με τον σοσιαλισμό προκλήσεις΄΄
***Πολλοί το κάνουν να φαίνεται λες και η βιομηχανία ρούχων της μόδας έχει αρχίσει να παίρνει ευθύνες με το να ξοδεύει απίστευτα ποσά σε καμπάνιες που αυτοπροσδιορίζονται ως «βιώσιμες», «ηθικές», «πράσινες», «κλιματικά ουδέτερες» και «καλές». Αλλά να πούμε την αλήθεια: Αυτό δεν τίποτα άλλο από greenwashing (τρόπος διαφήμισης για να πείσουν το κοινό να συμπορευτεί σε περιβαλλοντικά θέματα). Δεν είναι δυνατόν να κάνεις μαζική παραγωγή μόδας ή να καταναλώνεις «βιωσιμα» προϊόντα με τον τρόπο που ο κόσμος έχει διαμορφωθεί σήμερα. Αυτός είναι ένας από τους πολλούς λόγους που χρειαζόμαστε αλλαγές του συστήματος΄΄.
Κοτσίνη Μαίρη
Πηγές
shorturl.at/cOTV2
https://sanvt.com/blogs/journal/environmental-impact-of-fast-fashion-infographic
https://ellenmacarthurfoundation.org/a-new-textiles-economy
https://lithub.com/a-brief-history-of-mass-manufactured-clothing/
https://www.kqed.org/lowdown/7939/madeinamerica
https://center4girls.org/the-victims-of-fast-fashion
https://cleanclothes.org/campaigns/the-accord/deaths-and-injuries-in-the-global-garment-industry
https://www.theguardian.com/fashion/2021/aug/10/greta-thunberg-ethical-fast-fashion-greenwashing
