Τέχνη. Ένα πολύ σύνθετο και ταυτόχρονα ενδιαφέρον θέμα. Η τέχνη είναι πολλά: είναι τρόπος σκέψης, έκφρασης, αποδοχής. Αυτοί που θέλουν να ασχοληθούν με την τέχνη, θα πρέπει πρώτα να έρθουν σε επαφή με αυτή, έπειτα να την γνωρίσουν, να την κατανοήσουν και στη συνέχεια να την αποδεχτούν με τις τεράστιες δυσκολίες που την ακολουθούν. Ένα είδος τέχνης είναι αυτό του ψηφιδωτού, μια από τις αιώνιες τέχνες. Η ψηφιδογραφία είναι μια ξεχωριστή τέχνη, γνωστή από τα προχριστιανικά χρόνια, η οποία ωστόσο άκμασε ιδιαίτερα στη βυζαντινή εποχή, οπότε και αποτέλεσε την πιο προσφιλή ζωγραφική τεχνοτροπία, υποσκελίζοντας τη γλυπτική που υποτιμούνταν κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Η συγκεκριμένη τέχνη μπορεί να χαρακτηριστεί ως ‘ντροπαλή’ , πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν ούτε την ύπαρξη της. Η δε νεολαία ίσως να μην την έχει ακούσει ποτέ, από τη στιγμή που απουσιάζει η ουσιαστική ανάδειξή της.
Συνέντευξη παραχώρησε στη δημοσιογράφο της ομάδας μας, Βούρου Τζίνα, ο γνωστός ψηφιδογράφος κ. Μανιουδάκης Νικόλαος, που ασχολείται επαγγελματικά με την τέχνη του ψηφιδωτού. Σκοπός του είναι η ανάδειξη και εξέλιξη της τέχνης αυτής στην πόλη μας αλλά και η ενθάρρυνση των νέων για ενασχόληση με τη συγκεκριμένη τέχνη.
Θα θέλατε να μας συστηθείτε; Να μας πείτε μερικά λόγια για εσάς.
Καλησπέρα σας!
Ονομάζομαι Μανιουδάκης Νικόλαος και είμαι ψηφιδογράφος. Ασχολούμαι επαγγελματικά με το ψηφιδωτό τα τελευταία είκοσι χρόνια. Οι σπουδές μου αφορούν την επιστήμη των υπολογιστών και του αυτοματισμού. Παρόλα αυτά, πάντα είχα μια αγάπη για τις τέχνες, την οποία είχα εκδηλώσει από το νεαρό της ηλικίας μου, παρακολουθώντας διάφορα σεμινάρια βασισμένα στις τέχνες της ξυλογλυπτικής και της κεραμικής.
Θα μας ενδιέφερε να μας μιλήσετε για την τέχνη του ψηφιδωτού
Το ψηφιδωτό είναι δημιουργία της άμορφης πέτρας, που, εξαιτίας της ανάγκης του ανθρώπου για έκφραση, πήρε το πιο σκληρό υλικό της, το βότσαλο και συνέθεσε μία εικόνα. Σε ένα ψηφιδωτό ο χρόνος παραμένει αμετακίνητος. Φαίνεται ποιος είναι ο δημιουργός. Είναι εικόνες αιωνιότητας που τοποθετούνται σε χώρους που κι αυτοί προορίζονται για την αιωνιότητα. Το ψηφιδωτό είχε πάντα διακοσμητικό ρόλο, τοποθετούταν σε πάτωμα, σε αυλές, σε τοίχους και πάντα ήταν ένα κομμάτι της κάθε εποχής.
Οι δύο βασικότερες τεχνικές ψηφιδωτού που χρησιμοποιούνται είναι η άμεση και η έμμεση. Την άμεση τεχνική συναντάμε στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά μας, στις αυλές και στα λιθόστρωτα. Η τεχνική αυτή εφαρμόζεται όταν ο καλλιτέχνης θέλει να δημιουργήσει ένα ψηφιδωτό σε εξωτερικό χώρο. Έμμεση είναι η τεχνική την οποία χρησιμοποιούμε στην οικία μας, στο εργαστήριο μας, έχοντας τα υλικά και το σχέδιο επιλογής μας και κατόπιν, με διάφορες τεχνικές, δημιουργούμε ένα έργο.
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την τέχνη του ψηφιδωτού; Ποια ήταν η πρώτη σας επαφή με την τέχνη αυτή;
Η επαναλαμβανόμενη ενασχόλησή μου με την τέχνη του ψηφιδωτού έγινε τυχαία το 2000, όταν κλήθηκα να γίνω μέλος της νέας ομάδας ενός καινούργιου εργαστηρίου ψηφιδωτού με εκπαιδευτή τον κ. Σκανδαλάκη. Έτσι, μεταξύ των χρόνων 2000-2008 παρακολούθησα σεμινάρια ψηφιδωτού στην Καλών Τεχνών στην Κω και στη Θεσσαλονίκη, χωρίς να έχω ως στόχο την επαγγελματική αποκατάστασή μου, αλλά επειδή αγαπούσα τη συγκεκριμένη τέχνη.
Το 2008, έγινε μια πρόταση στο εργαστήριο στο οποίο συμμετείχα εκείνο το διάστημα, να επιλεγεί ένα άτομο από αυτό, να λειτουργήσει ως εκπαιδευτής στον Δήμο Χερσονήσου. Το πρόσωπο που επελέγη ήμουν εγώ και έτσι ξεκίνησα, με αρκετές αμφιβολίες, το πρώτο μου σεμινάριο. Τα συναισθήματα που μου γεννήθηκαν εκείνη την φορά ήταν απερίγραπτα, το ίδιο και ο ενθουσιασμός μου, κάθε φορά που επισκεπτόμουν το εργαστήριο, γεγονός που ερχόταν σε σύγκρουση με τις αρνητικές σκέψεις που με κατέκλυζαν κάθε φορά που ασχολούμουν με την εργασία μου.
Έτσι αποφάσισα και άφησα πίσω μου οποιεσδήποτε επαγγελματικές δραστηριότητες είχα έως τότε και επικεντρώθηκα πλήρως στα σεμινάρια του ψηφιδωτού. Από το 2009 έως και σήμερα ασχολούμαι με την τέχνη που αγαπώ και ευελπιστώ να συνεχίσω για πολλά ακόμα χρόνια.
Ποιες θεωρείτε σημαντικές στιγμές της καριέρας σας.
Δυσκολεύομαι να απαντήσω αυτήν την ερώτηση. Θεωρώ πως όλες μου οι στιγμές είναι σημαντικές και η κάθε μια από αυτές μού έχει προσφέρει κάτι ξεχωριστό. Κάνοντας μια αναδρομή στην καριέρα μου, θεωρώ πως οι σημαντικότερες μου στιγμές διαδραματίζονται γύρω από τις εκθέσεις μου στο εξωτερικό.
Ξεχωριστή θέση για εμένα έχει η έκθεση που μου ζητήθηκε να πραγματοποιηθεί από την πρεσβεία της Κίνας και των Φιλιππίνων. Η έκθεση ξεκίνησε το ταξίδι της από το Ηράκλειο Κρήτης και συνέχισε στο Πεκίνο, τελειώνοντας στη Μανίλα. Με αφορμή αυτήν την ερώτηση, θέλω να τονίσω τις ευκαιρίες που μου έχουν δοθεί λόγω του επαγγέλματός μου. Μέσω των εκθέσεων μου, έχω ταξιδέψει σχεδόν σε όλη την Ασία αλλά και σε άλλες χώρες του εξωτερικού.
Το ψηφιδωτό είναι μια τέχνη που είχε πρωτοεμφανιστεί τη μινωική εποχή ή παλαιότερα; Τι γνώμη έχετε για την τεχνική τους;
Το ψηφιδωτό είναι μία τέχνη που έχει εμφανιστεί πολύ νωρίτερα από τότε που εμφανίστηκε στον ελλαδικό χώρο. Κάνοντας μία αναδρομή, διαπιστώνουμε πως τα πρώτα ψηφιδωτά έχουν ανακαλυφθεί στη Συρία.
Το αρχαιότερο ψηφιδωτό που έχει ανακαλυφθεί στον ελλαδικό χώρο χρονολογείται περίπου στα 1600-1700 π.Χ επί μυκηναϊκή εποχής πλέον, το οποίο ανήκει στην κατηγορία των επιδαπέδιων βοτσαλωτών και είναι χτισμένα με υλικά όπως πέτρα, γρανίτης και μάρμαρο.
Η αγάπη των Ιταλών για τη συγκεκριμένη τέχνη, τους οδήγησε να πάρουν την τεχνική και, με Έλληνες τεχνίτες, κατάφεραν να αναδείξουν τα ψηφιδωτά, κατατάσσοντάς τα στην κατηγορία των πολυτελών τρόπων διακόσμησης.
Αργότερα, το Βυζάντιο έδειξε αγάπη σε αυτήν την τέχνη, κυρίως για λόγους θρησκευτικούς. Η απεικόνιση των Αγίων και με ψηφιδωτό ήταν σύνηθες φαινόμενο.
Στη συνέχεια, κατά την Αναγέννηση, η τέχνη του ψηφιδωτού συνεχίζει να ακμάζει στην Ιταλία, με την προσθήκη του μουράνου (γυαλί). Έκτοτε η Ιταλία φημίζεται για τα ψηφιδωτά της και ακόμα και σήμερα τα καλύτερα εργαστήρια ψηφιδωτών βρίσκονται εκεί. με σπουδαιότερα αυτά της Ραβένας.
Στον ελλαδικό χώρο. η τέχνη του ψηφιδωτού άνθισε κατά τη βυζαντινή περίοδο, όπως διαπιστώνουμε με την παρουσία τον επιδαπέδιων ψηφιδωτών στις εκκλησίες στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά μας. Στην σημερινή εποχή, η τέχνη τιμάται κυρίως από ξενοδοχειακές μονάδες, οι οποίες επιθυμούν να κοσμήσουν είτε τους τοίχους είτε τα δάπεδά τους, όπως επίσης και σε ιδιωτικές εκκλησίες και ναούς.
Το ψηφιδωτό σαν τέχνη πιστεύτε εξασθενεί;
Όχι, μπορώ να πω πως η τέχνη δεν εξασθενεί. Είναι φυσιολογικό, όχι μόνο η συγκεκριμένη τέχνη, αλλά οποιαδήποτε να έχει κάποιες περιόδους ύφεσης. Πάντα η τέχνη είναι έρμαιο των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών αναγκών. Διαπιστώνουμε πως στον Μεσαίωνα κανένας δεν ασχολιόταν με την τέχνη ενώ, στη συνέχεια, κατά την περίοδο της Αναγέννησης, παρατηρήθηκε άνθιση αυτής, που συνεχίζεται έως και σήμερα. Η συγκεκριμένη τέχνη είναι αιώνια και διαχρονική και μέσα από τις ανάγκες της κοινωνίας βρίσκει τρόπο να ακμάζει.
Θεωρείτε ότι στην πόλη μας γίνονται αρκετές δράσεις που αναδεικνύουν την τέχνη αυτή, ποια είναι η γνώμη σας;
Όχι, στην πόλη μας δε γίνονται αρκετές δράσεις ώστε να αναδείξουν την τέχνη αυτή αλλά και στον ελλαδικό χώρο γενικότερα, η ψηδιδογραφία δεν είναι μια τιμώμενη τέχνη και οι άνθρωποι που ασχολούνται με το συγκεκριμένο επάγγελμα δεν έχουμε υποστήριξη από το κοινωνικό σύστημα. Έτσι, προσπαθούμε έμμεσα και άμεσα να γνωρίσουμε στο ευρύ κοινό την ομορφιά της, να την αγκαλιάσει, παρόλο που θεωρείται ακριβή τέχνη.
Έχετε ιδρύσει ένα δικό σας εργαστήριο. Πώς πήρατε την απόφαση αυτή;
Όπως προανέφερα, η απόφαση για τη δημιουργία του δικού μου εργαστηρίου ήταν πάρα πολύ εύκολη από τη στιγμή που βρέθηκα σε ένα υγιές εργασιακό χώρο και λέγοντας εργασιακό χώρο εννοώ το γεγονός ότι παρήγαγα έργο, γιατί μέχρι τότε θεωρούσα ότι η δουλειά που ασκούσα ήταν δουλεία και παρέμενα σε αυτή για καθαρά βιοποριστικούς λόγους. Από τη στιγμή που το εργαστήριο ήταν έτοιμο να μου προσφέρει κέρδος, η απόφαση να εγκαταλείψω την προηγούμενη εργασία μου και να ξεκινήσω να παράγω έργο πάνω στο αντικείμενο που αγαπώ ήταν πάρα πολύ εύκολη.
Θεωρείτε την τέχνη του ψηφιδωτού εύκολη στην εκμάθησή της;
Τα πάντα είναι εύκολα, οι τεχνικές είναι πλέον απλές, όπως επίσης τα υλικά και τα μοτίβα. Επομένως, η άμεση απάντηση είναι ναι, η εκμάθηση του ψηφιδωτού μπορεί να μην απευθύνεται σε όλους αλλά είναι εύκολη. Οι τεχνικές είναι τόσο πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους που ο καθένας μπορεί να βρει μία που να του ταιριάζει.
Η τέχνη σας έχει κάποια συγκεκριμένη θεματική;
Όχι, η τέχνη του ψηφιδωτού αγκαλιάζει όλα τα θέματα: πολιτικά, κοινωνικά, φύση, άνθρωπος. Ακολουθεί όλα τα ρεύματα της τέχνης όπως σουρεαλισμό, ιμπεριαλισμό κλπ, έχει κλασική μορφή. Στο συγκεκριμένο πεδίο έχει πολλά κοινά με τη ζωγραφική. Επιλέγοντας το χρώμα και το υλικό, μπορείς να δημιουργήσεις οτιδήποτε μπορείς και θέλεις να εκφράσεις εκείνην τη στιγμή.
Γενικότερα πιστεύετε ότι η τέχνη περνά κρίση; Βιομηχανοποιείται
Ασφαλώς τα πάντα πλέον βιομηχανοποιούνται. Η τεχνολογία έχει εξελιχθεί και μπορεί κάποιος αυτόματα, με τεχνικές λέιζερ, να αποτυπώσει ένα ψηφιδωτό πιο «τέλειο» από έναν καλλιτέχνη. Παρόλα αυτά, στο μάτι πάντα φαίνεται ποιο είναι το τεχνητό, το βιομηχανοποιημένο, και ποιο το φτιαγμένο από έναν τεχνίτη. Θέλω να το αποτυπώσω όπως το αισθάνομαι. Το χέρι αποτυπώνει μία ενέργεια. Και η πέτρα είναι φυσικό υλικό, όταν η ενέργεια μεταφερθεί στην πέτρα Το αποτέλεσμα που θα βγει είναι κάτι μαγικό! Και ευτυχώς που το μηχάνημα ακόμα δεν μπορεί να μεταφέρει αυτήν τη μαγεία
Ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζετε σε αυτόν τον τομέα;
Οι δυσκολίες είναι κυρίως οικονομικές, όταν παραδείγματος χάριν δεν έχεις κάποια παραγγελία, όταν δεν έχεις ένα σταθερό περιβάλλον που να μπορεί να σου εξασφαλίσει έναν σίγουρο μισθό,… φαντάζει τρομερό και αδιανόητο αυτό το γεγονός, αν κάποιος αναλογιστεί ότι κατά την Ενετοκρατία, οπότε ο πληθυσμός του Ηρακλείου ανερχόταν σε περίπου 20.000 ανθρώπους, οι φιλότεχνοι ήταν ικανοί να συντηρήσουν 250 ζωγράφους (!) δηλαδή περίπου το 10% του πληθυσμού της πόλης του Χάνδακα, ενώ σήμερα είμαστε μια πόλη με περίπου 100.000 πληθυσμό και οι καλλιτέχνες που ζούμε από την τέχνη μας είμαστε μετρημένοι στα δάχτυλα.
Μέσα από τα έργα σας προσπαθείτε να περάσετε κάποιο μήνυμα;
Πάντα μέσα από τα ψηφιδωτά, περνάει κάποιο μήνυμα. Αυτή την στιγμή, σε ένα σχολείο στο Ηράκλειο κατασκευάζουμε ένα ψηφιδωτό που θέμα έχει το νερό, την οικολογία. Ως μήνυμα προσπαθούμε να περάσουμε την επιτακτική ανάγκη προστασίας των φυσικών μας πόρων.
Ανάλογα με το το θέμα πχ κοινωνικό, πολιτικό, περιβαλλοντικό, αγάπη, … διαλέγουμε το τι θέλουμε να εκφράσουμε και μέσα από αυτό πάντα γεννιέται ένα μήνυμα που εκπέμπεται στο κοινό.
Ένα μέρος του επαγγέλματός σας αποτελεί η διδασκαλία του. Πώς αισθάνεστε που μεταδίδετε τη γνώση αυτήν σε άλλα άτομα;
Νιώθω υπέροχα, διότι μαθαίνω. Θεωρώ πως δεν διδάσκω, δεν έχω κάποιο αυστηρό σύστημα διδασκαλίας. Προσπαθώ να το θέσω ως παιχνίδι και συγκεκριμένα όπως τον χορό: όταν κάποιος έρχεται για μάθημα πρώτη φορά, του εξηγώ ότι τώρα πρόκειται να κάνουμε το βασικό πρώτο βήμα, μια χορογραφία, που άμα την αγαπήσει προχωράμε μαζί σε μια έκφραση τέχνης. Όταν κάποιος μαθητής κάνει μια ερώτηση, εγώ πρέπει να είμαι έτοιμος να απαντήσω και, αν όχι, να τρέξω να ενημερωθώ για να δώσω απάντηση, οπότε δεν μένω ποτέ στάσιμος. Εγώ διδάσκω μόνο την τεχνική. Αργότερα, μαζί με τον ασκούμενο ανακαλύπτουμε την τέχνη .
Η τέχνη σας είναι αξιοθαύμαστη αλλά ταυτόχρονα λιγότερο γνωστή, σε σχέση με άλλες. Σε τι πιστεύτε οφείλεται αυτό;
Οφείλεται καθαρά σε θέματα προώθησης και μάρκετινγκ. Όταν κάποιος εύπορος, θελήσει να επενδύσει σε ένα είδος τέχνης, επισκέπτεται μια γκαλερί και παίρνει ένα έργο τέχνης χωρίς να τον απασχολεί το κόστος. Η τέχνη μας είναι ουσιώδης, διαχρονική και μόνιμη, λογοδοτούμε για αυτό, όποτε θεωρώ πως το θέμα οφείλεται καθαρά σε λόγους προωθήσης και όχι στις ικανότητες του τεχνίτη.
Πώς θα μπορούσαν οι νέοι να αποκαταστήσουν τη σχέση τους με την τέχνη γενικά και με αυτήν του ψηφιδωτού ειδικότερα;
Είναι η εσωτερική αναζήτηση η οποία υπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο που τον ωθεί να ασχοληθεί με την τέχνη. Είναι μια ιδέα που ξεκινάει από την παρατήρηση και καταλήγει στην αρέσκεια. Ενδιάμεσα όμως πρέπει να προϋποθέτει το ενδιαφέρον. Οι νέοι πλέον δεν έχουν χρόνο να παρακολουθήσουν τέχνη, οπότε πώς είναι δυνατόν να ενθουσιαστούν με αυτήν; Είναι τόσο εγκλωβισμένοι με τα μαθήματα και το άγχος που τους προκαλείται που δεν μπορούν να ενθουσιαστούν με κάτι άλλο. Υπάρχουν όμως και μαθητές που ακόμα και έτσι έχουν την εσωτερική ανάγκη να έρθουν σε επαφή με την τέχνη και το αναζητούν. Έτσι, μέσα από την παρατήρηση ξεκινούν όλα και αργότερα έρχεται και η ενασχόληση τους με την τέχνη που μακροπρόθεσμα μπορεί να εξελιχθεί και σε επάγγελμα. Έτσι γίνεται και με το ψηφιδωτό, κάποιος που δεν έχει έρθει σε επαφή με την τέχνη τη θεωρεί δύσκολη, μια πολύ λάθος εντύπωση. Γι’ αυτόν τον λόγο προσπαθώ να κάνω σεμινάρια στην τέχνη σε όλες της ηλικίες από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση μέχρι και σε ανθρώπους τρίτης ηλικίας.
Σας ευχαριστώ.
Και εγώ.