Οι μαντινάδες είναι ένα είδος λαϊκού τραγουδιού, δεδομένου σε ολόκληρη την Κρήτη. Λέγεται ότι εμφανίστηκε στο νησί κατά τον 15ο αι., την περίοδο της Ενετοκρατίας. Η επίδραση των Ενετών ήταν καθοριστική και στην υιοθέτηση της ομοιοκαταληξίας από τους Κρητικούς. Σημαντικά ωστόσο συνέβαλε στην επινόηση αλλά και στην εξέλιξη της μαντινάδας το ερωτικό ποίημα ΄΄Ερωτόκριτος΄΄, του Βιτσέντζου Κορνάρου, το οποίο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας.
Η κρητική μαντινάδα είναι δίστιχο με δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτος στίχους ή τετράστιχο -όχι απαραίτητα ομοιοκατάληκτων στίχων, στην κρητική διάλεκτο. Το νόημά τους είναι αυτοτελές παρά την περιορισμένη έκτασή τους. Ωστόσο υπάρχουν μαντινάδες που λέγονται σε απάντηση άλλης μαντινάδας, οπότε το νόημα της μιας συμπληρώνεται από αυτό άλλης ή άλλων. Η μαντινάδα αποτελεί προϊόν αυθόρμητης λαϊκής έκφρασης σε διάφορες εκδηλώσεις του ανθρώπινου βίου, αντανακλώντας πλήθος σκέψεων, συναισθημάτων και στάσεων ζωής. Έτσι έχουμε μαντινάδες ερωτικές, της ξενιτιάς, του θανάτου, του γάμου, της βάφτισης, των ποικίλων ασχολιών των ανθρώπων (λιομαζώματος, θερισμού, κά), πειρακτικές, φιλοσοφικές, και, γενικότερα, αντιπροσωπευτικών κάθε εκδήλωσης της ανθρώπινης ζωής.
Οι μαντινάδες στην Κρήτη λέγονται σε γλέντια με συνοδεία λύρας, αλλά και χωρίς όργανα σε διάφορες εκδηλώσεις της καθημερινότητας, σε παρέες και σε κάθε αλληλεπίδραση για να καυτηριάσουν κάτι ή να πειράξουν κάποιον.
Παρά την κυριαρχούσα πεποίθηση, οι μαντινάδες δεν είναι αποκλειστικό πολιτιστικό αγαθό της Κρήτης. Μαντινάδες λέγονται σε πολλά νησιά του ανατολικού Αιγαίου αλλά και στα Ιόνια νησιά και στην Κύπρο, όπου ονομάζονται ΄΄τσατιστά΄΄.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στην Κρήτη οι άνθρωποι συνεχίζουν, με αμείωτο ρυθμό και κυρίως στην ύπαιθρο, τον αυτοσχεδιασμό μαντινάδων και μάλιστα ακολουθούν θεματικά τις εξελίξεις στον σύγχρονο τρόπο ζωής. Έτσι φτιάχνουν μαντινάδες για την τεχνολογία, τις οικονομικές ή πολιτικές συγκυρίες κά. Βέβαια, επειδή πολλές λέγονται και λιγότερες τυπώνονται, μεγάλος αριθμός τους ξεχνιούνται στο διάβα του χρόνου. Οι καλύτερες όμως αναπαράγονται από στόμα σε στόμα.
Η σύνθεση μαντινάδων σχετίζεται στενά με την έκφραση συναισθημάτων:
΄΄λειτουργώ με βάση τα δικά μου συναισθήματα, αυτά με καθοδηγούν΄΄, θα αναφέρει, στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο συμμαθητής μας – μαντιναδολόγος, Σωμαράκης Στέλιος, για να προσθέσει ένας άλλος μαντιναδολόγος, ο Γυπαράκης Μανόλης, : ΄΄για να γράφεις μαντινάδες πρέπει να βράζει το αίμα σου, να ΄χεις ερεθίσματα΄΄.
Κλείνουμε αυτήν την αναφορά με μία μαντινάδα του Σωμαράκη Στέλιου:
Ο έρωτάς σου θάλασσα
κι εγώ ΄χω ναυαγήσει
τόσο καιρό κι όμως στεριά
δεν έχω λαχταρήσει
και δύο μαντινάδες του Γυπαράκη Μανόλη:
Ψηλό βουνό η αγάπη μας
κακοτροχαλιασμένο
κι είμαι ταμένος κάθε αργά
γονατιστός να βγαίνω
Έλα μα ΄γώ στο όνειρο
για σένα μόνο μπαίνω
και καταλύσει μια ζωή
έχω να σ΄ανιμένω
Πηγές:
Προφορικές μαρτυρίες
https://tinyurl.com/4jjzcrk2
https://www.cretanmagazine.gr/i-kritiki-miloun-me-mantinades/
Ας μιλήσουμε με… μαντινάδες!
Συνέντευξη του συμμαθητή μας Σωμαράκη Στέλιου
Ο Στέλιος Σωμαράκης είναι μαθητής της Β ΄τάξης του Σχολείου μας, συμμαθητής και φίλος μας. Θέλουμε να τον γνωρίσετε και εσείς γιατί είναι ένας γνήσιος εκπρόσωπος της νέας γενιάς Κρητικών που αγαπά τον τόπο του και δηλώνει περήφανος για αυτόν (το σημαντικότερο, κατάγομαι απ’ το Κυπαρίσσι! …Την αγαπώ, την πονάω την Κρήτη), ένας λάτρης της παράδοσης την οποία ΄΄υπερασπίζεται΄΄ παίζοντας λαούτο, χορεύοντας παραδοσιακούς κρητικούς χορούς και συνθέτοντας μαντινάδες!
Ποιος είπε ότι οι νέοι και οι νέες αδιαφορούν για τις παραδόσεις τους; Ο Στέλιος έρχεται να τον διαψεύσει
Την ενδιαφέρουσα συνέντευξη παραχώρησε ο Στέλιος στη συμμαθήτριά του Άννα Μαρία Σφακιανάκη
Α.Μ.Σ: Θα ήθελα πρώτα να σου ζητήσω να μας συστηθείς, να μας πείς το όνομα σου, από πού είσαι και με τι ασχολείσαι τον ελεύθερο χρόνο σου
Σ.Σ: Ονομάζομαι Στέλιος Σωμαράκης, είμαι 17 χρονών και, το σημαντικότερο, κατάγομαι απ’ το Κυπαρίσσι! Μ’ αρέσουν τα Κρητικά. Μ’ αρέσει να τα χορεύω, να τα παίζω στο λαούτο, να συνθέτω μαντινάδες, να πηγαίνω σε γλέντια. Την αγαπώ, την πονάω την Κρήτη.
Α.Μ.Σ: Ας μιλήσουμε, λοιπόν, για μαντινάδες. Είναι ταλέντο το να γράφει κάποιο/α «καλές» μαντινάδες ή πιο πολύ συνδέεται με την καταγωγή και την επιμονή του/της να γίνει καλύτερος/η σε αυτό;
Σ.Σ: Σίγουρα μπορεί να βοηθήσει η καταγωγή, το να έχεις, δηλαδή, ερεθίσματα από μικρός, να σε «περιτριγυρίζουν» οι μαντινάδες και σίγουρα χρειάζεσαι κάποιο ταλέντο. Όμως πρέπει να έχεις ΄΄μόρφωση΄΄ πάνω σε αυτό, να ξέρεις να «ταιριάζεις» τις λέξεις, να έχεις πλούσιο λεξιλόγιο. Δεν μιλάμε, βέβαια, για ακαδημαϊκή μόρφωση, για πτυχία, αλλά να έχεις κάποια εμπειρία στη ζωή, λέγειν. Εννοείται, όμως, ότι κι η επιμονή παίζει σπουδαίο ρόλο.
Α.Μ.Σ: Ποια είναι η δική σου σύνδεση με τις μαντινάδες; Σου αρέσει να τις διαβάζεις ή και να τις γράφεις;
Σ.Σ: Πιο πολύ μ’ αρέσει να διαβάζω, αλλά και να γράφω «πού και πού».
Α.Μ.Σ: Πότε ξεκίνησες να γράφεις;
Σ.Σ: Πέρυσι, στην Α΄ Λυκείου.
Α.Μ.Σ: Με δική σου πρωτοβουλία ή μήπως κάτι σε έσπρωξε σε αυτό;
Σ.Σ: Με δική μου πρωτοβουλία. Ήταν ένας τρόπος να «σκοτώσω» δημιουργικά την ώρα μου.
Α.Μ.Σ: Τι περιεχομένο έχουν οι μαντινάδες σου;
Σ.Σ: Κυρίως αφορούν την αγάπη και τον έρωτα, υπάρχουν όμως και κάποιες που αφορούν τον πόνο και την Κρήτη.
Α.Μ.Σ: Γράφεις με βάση δικά σου συναισθήματα και βιώματα ή και με την ενσυναίσθηση;
Σ.Σ: Λειτουργώ με βάση τα δικά μου συναισθήματα, αυτά με καθοδηγούν.
Α.Μ.Σ: Θα ήθελες να τις μελοποιήσεις;
Σ.Σ: Ναι. Ιδανικά θα ‘θελα να γράψω και τη μουσική μόνος μου.
Α.Μ.Σ: Υπάρχει κάποιος μαντιναδολόγος που θαυμάζεις και σε παρακινεί; Πες μας μια μαντινάδα του.
Σ.Σ: Είναι τρεις οι αγαπημένοι μου!
-Γιώργης Σταυρακάκης
«Είδα κομμένο το φτερό
κι όποιο πουλί περάσει
ρωτώ να μάθω αν έγιανε
αυτό που το ‘χει χάσει.»
-Μήτσος Σταυρακάκης
«Η μόνη κόντρα που μπορείς
να κάνεις του θανάτου,
σαν έρθει ο Χάρος να σε βρει
να ‘σαι του πεταμάτου»
-Μύρων Σκουλάς
«Ο τόπος που ‘χω στην καρδιά
για σένα φυλαγμένο
είναι μπαξές που μήδε ‘γω
καμιά φορά δε μπαίνω»
Α.Μ.Σ: Τι σου αρέσει στις μαντινάδες, τι σε κάνει να θες να τις διαβάζεις;
Σ.Σ: Ότι έχουν ένα βαθύτερο νόημα, δεν είναι μόνο η ομοιοκαταληξία. Πρέπει να τις επεξεργαστείς για να τις καταλάβεις πραγματικά. Είμαι πολύ «της παράδοσης», εξάλλου. Ό,τι βγάζει η Κρήτη, το αγαπώ. Είναι όμως και τέχνη οι μαντινάδες, δεν είναι εύκολο να αποτυπώσεις κάτι αληθινά στοχασμένο και μάλιστα, να το τραγουδήσεις.
Α.Μ.Σ: Πιστεύεις ότι εκτιμώνται τόσο όσο θα έπρεπε;
Σ.Σ: Εκτιμώνται, απλά όχι από όλους. Δυστυχώς, τα τελευταία είκοσι με τριάντα χρόνια υπάρχει μία τάση για απομάκρυνση απ’ την παράδοση της Κρήτης, άρα κι από τις μαντινάδες. Επομένως, αυτό σημαίνει και ότι δεν κυκλοφορούν οι μαντινάδες που θα έπρεπε.
Α.Μ.Σ: Για να κλείσουμε, πες μας μια δική σου μαντινάδα
Σ.Σ: Ο έρωτάς σου θάλασσα
κι εγώ ΄χω ναυαγήσει
τόσο καιρό κι όμως στεριά
δεν έχω λαχταρήσει.
Α.Μ.Σ: Σ’ευχαριστώ πολύ
Σ.Σ: και εγώ ευχαριστώ
Σφακιανάκη Άννα Μαρία
