Ώσπου ένα ξημέρωμα του Απριλίου, ιδιαίτερα νομίζω γλυκό, ξέσπασε το μέγα κακό. Ένα μεγάφωνο ουρλιάζει στο δρόμο. “Όλοι οι Εβραίοι στις πόρτες. Έτοιμοι προς αναχώρηση!”. . Λαρυγγώδεις φωνές, κτηνώδη προστάγματα γερμανικά. Είμαστε μπλοκαρισμένοι. Κρυφοκοιτάζοντας βλέπουμε Γερμανούς … να ανεβοκατεβαίνουν βιαστικά στα σπίτια, κραυγάζοντας άγρια και βροντολογώντας τις πόρτες. “Τους παίρνουν τους Εβραίους!”. Οι πόρτες όλες ορθάνοιχτες, σύμφωνα με τη διαταγή. Όσοι κρυφοκοίταζαν από τα παράθυρα είδαν τις ίδιες στιγμές τους Γερμανούς να τραβοκοπούν τους Εβραίους από τα σπίτια της οδού Σιατίστης και να τους σέρνουν στη φάλαγγα.
Γιώργος Ιωάννου, Εν ταις ημέραις εκείναις…
«Κι εμείς μυρίζαμε όλο τον καπνό. Ήτανε μυρωδιά από κρέας καμένο. Και το πιστεύαμε και δεν το πιστεύαμε. Είναι άσχημα να το πεις αυτό σ” έναν άνθρωπο, ότι καίγονται άνθρωποι εκεί μέσα. Είναι δύσκολο να το πιστέψεις. Μπορεί να το κάνουν αυτό άνθρωποι; Κι εντούτοις, μετά, με τον καιρό… Βλέπεις η συνήθεια σου δίνει μια ανακούφιση. Συνηθίζεις το κακό. Στην αρχή υποφέρεις πολύ. Μετά το συνηθίζεις και λες, αυτή είναι η ζωή, και δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Είμαστε σ” ένα στρατόπεδο και είναι αδιέξοδο».
«Υπήρχαν κάποιοι αποχωρισμοί που σε κανένα βιβλίο δεν γράφονται, δηλαδή μια μάνα να αφήνει το παιδί, το παιδί να αφήνει τη μάνα… και να ξέρουμε ότι δεν θα ξαναϊδωθούμε ποτέ. Ήταν μαρτύριο, κόλαση εκείνη η ώρα. Αποχωρισμός ζωντανός… Και δεν φταίγαμε σε τίποτα, έφταιγε μόνο το ότι ήμασταν Εβραίοι. Δεν κλέψαμε, δεν δολοφονήσαμε, μόνο που ήμασταν Εβραίοι».
«Κι εγώ ήθελα να φύγω και μου λέει ο πατέρας μου: «Πάρε ένα πιστόλι, σκότωσέ μας, κι ύστερα φύγε». Πως να φύγουμε λοιπόν; Τι να κάνουμε; Να αφήναμε τον πατέρα με πέντε παιδιά;»
«Αυτά που σας λέω, ούτε λέγονται, ούτε μπορεί να τα γράψει κανείς, ούτε να τα φανταστεί. Το τι μέρες δύσκολες, του θανάτου, έχουμε περάσει, δεν γράφονται, ούτε διηγούνται».
(από το βιβλίο των Έρικα Κούνιο-Αμαρίλιο, Αλμπέρτος Ναρ, Προφορικές μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα)
Το Ολοκαύτωμα των Εβραίων αποτελεί μια από τις μαύρες σελίδες της ανθρώπινης ιστορίας. Πρόκειται για ένα γεγονός που στιγμάτισε την ανθρώπινη ιστορία. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε όλοι τι είναι το ολοκαύτωμα, τι πρέπει σήμερα να θυμόμαστε. Με τον όρο Ολοκαύτωμα εννοούμε τη συστηματική κρατική πολιτική διώξεων και εξόντωσης περίπου έξι εκατομμυρίων Εβραίων, η οποία διαπράχθηκε από το ναζιστικό καθεστώς και τους συνεργάτες του. Περίπου έξι εκατομμύρια Ευρωπαίοι Εβραίοι σκοτώθηκαν από Γερμανούς Ναζί και τους συνεργάτες τους κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό που την κάνει πιο παράλογη και απάνθρωπη από άλλες εγκληματικές διώξεις εναντίον ανθρώπινων ομάδων είναι ο μεθοδευμένος σχεδιασμός και η χρήση επιστημονικών μεθόδων εξόντωσης (μαζικές απελάσεις από όλες τις χώρες, στρατόπεδα συγκέντρωσης, μαζικές δολοφονίες) από μια κατά τα αλλά ευρωπαϊκή πολιτισμένη χώρα.
Τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος κατέστρεψαν τις περισσότερες ευρωπαϊκές εβραϊκές κοινότητες και αφάνισαν ολοκληρωτικά εκατοντάδες εβραϊκές κοινότητες στην κατεχόμενη ανατολική Ευρώπη. Εκατομμύρια μέλη οικογενειών που διαλύθηκαν από το Ολοκαύτωμα έψαχναν για κάποια στοιχεία σχετικά με το τι απέγιναν και το που βρίσκονταν οι αγνοούμενοι φίλοι και συγγενείς τους. Αυτές οι προσπάθειες άρχισαν να εξασθενούν καθώς τα χρόνια περνούσαν. Τελευταία, όμως, παρατηρήθηκε ανανέωση του ενδιαφέροντος, από απόγονους των επιζησάντων του Ολοκαυτώματος για την αναζήτηση της μοίρας των χαμένων συγγενών τους. Το Γιάντ Βασχέμ, το Ίδρυμα για την Μνήμη των Μαρτύρων και των Ηρώων του Ολοκαυτώματος, είναι μια βάση δεδομένων όπου μπορεί να γίνει αναζήτηση ανάμεσα σε τρία εκατομμύρια ονόματα, περίπου δηλαδή των μισών από τους Εβραίους που υπήρξαν θύματα.
Επίσης, το ίδιο ίδρυμα απονέμει εκ μέρους του Κράτους του Ισραήλ, τον τιμητικό τίτλο του Δίκαιου των Εθνών σε μη-Εβραίους, που στη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, με κίνδυνο της ζωής τους, έσωσαν τις ζωές χιλιάδων Εβραίων. Ανάμεσα σε αυτούς που έχουν λάβει αυτό τον τίτλο είναι και 313 Έλληνες που με κίνδυνο της ζωής τους πρόσφεραν φιλόστοργο άσυλο σε πολλούς Εβραίους Έλληνες, νιώθοντας από την πρώτη στιγμή φρίκη απέναντι στο έγκλημα, έστω και αν δεν το είχαν συλλάβει σε όλη του την έκταση, όπως άλλωστε δεν το είχαν συλλάβει και τα θύματα. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιου, ο οποίος αντιστάθηκε στις εκτοπίσεις των Εβραίων προς τα στρατόπεδα και επανειλημμένα ανέλαβε πρωτοβουλίες για την παρεμπόδισή τους. Επίσης, στη Ζάκυνθο, όταν οι γερμανικές αρχές κατοχής διέταξαν γραπτώς τον δήμαρχο να τους παραδώσει κατάλογο με τα ονόματα των Εβραίων του νησιού, ο μητροπολίτης Χρυσόστομος επέστρεψε τη διαταγή στους Γερμανούς με δύο ονόματα: το δικό του και του δημάρχου. Μια ανάλογη περίπτωση αποτελεί μια Ελληνίδα που βοήθησε μια εβραϊκή οικογένεια να σωθεί. Η ίδια λέει χαρακτηριστικά: «…εγώ και οι αδερφές μου δεν είμαστε ήρωες, είμαστε άνθρωποι και αυτό που συνέβαινε ήταν απάνθρωπο…»
Κλείνοντας, θα λέγαμε ότι το Ολοκαύτωμα ξεφεύγει από κάθε μέτρο και λογική και διδάσκει ότι το παράλογο είναι δυνατό – το απίθανο είναι πιθανό. Το γεγονός ότι το Ολοκαύτωμα έγινε από ένα λαό πολιτισμένο, με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, σημαντική καλλιέργεια – ένα λαό που θα τον κατατάσσαμε ανάμεσα στους πιο προοδευμένους – πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις. Υπάρχει άραγε πιθανότητα να ξανασυμβεί, αν υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες; Το ερώτημα δεν μπορεί να έχει μία ξεκάθαρη απάντηση. Γι΄ αυτό χρειάζεται μόνιμη και διαρκής εγρήγορση. Χρειάζεται να γνωρίζουμε τα γεγονότα και να μη ξεχνάμε τα αποτελέσματα που μπορεί να έχει ο ακραίος ρατσισμός και ο φανατισμός. Η διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος αποτελεί υποχρέωση κάθε γενιάς έτσι ώστε να μπορούμε να πούμε με σιγουριά: ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ
(αναδημοσίευση άρθρου από τεύχος Φεβρουαρίου 2022)
Ζωή Τακαβάκογλου
Φιλόλογος
