Η πόλη της Κοζάνης, μέχρι και την απελευθέρωση της (1912), κατοικούνταν από έναν συμπαγή και ομοιογενή ορθόδοξο ελληνικό πληθυσμό και οι κάτοικοι της μιλούσαν την ελληνική κάνοντας απλώς χρήση του κοζανίτικου ιδιώματος. Τούρκοι κατοικούσαν γύρω από την Κοζάνη σε όλα τα χωριά μέχρι το Πρωτοχώρι, όχι πιο κάτω. Επίσης ο Κρόκος κατοικούνταν από Έλληνες. Οι Τούρκοι είχαν πιάσει τα πιο εύφορα μέρη.

Οι μεγάλες πληθυσμιακές ανακατατάξεις στον κοινωνικό ιστό της δε σημειώθηκαν με την απελευθέρωση από τους Τούρκους, αλλά με τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Πολλοί ξεριζωμένοι Έλληνες πρόσφυγες του 1922 από τη Θράκη, τον Πόντο, τη Μικρασία, την Καππαδοκία, την ενδοχώρα της Τουρκίας μαζί με όσους προέκυψαν από την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923, βρήκαν καταφύγιο στα άδεια χωριά των Τούρκων της περιοχής Κοζάνης. Απομονωμένοι για κάποια χρόνια από τον ντόπιο πληθυσμό, ρίζωσαν σ’ αυτόν το τόπο, πρόκοψαν και προόδευσαν διατηρώντας ζωντανά μέχρι σήμερα τη ντοπιολαλιά των προγόνων τους, τα ήθη και τα έθιμά τους, τα τραγούδια, τους χορούς τους.

Η  τακτική του ελληνικού κράτους να μεταφέρει μεγάλο μέρος των προσφύγων στη Μακεδονία είχε οικονομικά και πολιτικά αίτια. Οι συνεχείς πόλεμοι εκείνης της δεκαετίας είχαν ως συνέπεια τη μείωση του πληθυσμού και ιδιαίτερα των ενήλικων ανδρών, που αποτελούσαν τη βάση του ελληνικού στρατού. Παράλληλα, η αναχώρηση των μουσουλμανικών πληθυσμών άφηνε την πλούσια, μακεδονική γη ακαλλιέργητη και μείωνε τις αγροτικές εργασίες όλης της Βόρειας Ελλάδας. Επίσης, η εγκατάσταση των προσφύγων τόνωνε το ελληνικό στοιχείο και αποθάρρυνε επεκτατικές βλέψεις γειτονικών χωρών, εξαιτίας της ύπαρξης σλαβοφωνίας στην περιοχή.

Οι πρόσφυγες, εγκαταστάθηκαν στη Δυτική Μακεδονία μέχρι την άνοιξη του 1925, κάπως καθυστερημένα, σε σχέση με την υπόλοιπη Μακεδονία, σύμφωνα με τις διαβεβαιώσεις του John Campbell, που ήταν αντιπρόεδρος της ΕΑΠ.

Στα τέλη του 1922 από το σύνολο των 862.110 προσφύγων, στο νομό Κοζάνης φτάνουν 6.030. Τα επόμενα χρόνια η ΕΑΠ ( Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων) εγκατέστησε στην περιοχή 8.022 προσφυγικές οικογένειες (29.899 άτομα) σε 133 οικισμούς. Σε 96 από αυτούς, οι οποίοι ονομάστηκαν αμιγώς προσφυγικοί, εγκαταστάθηκαν 6.206 οικογένειες. Σε 37 μικτούς οικισμούς εγκαταστάθηκαν 1.816 οικογένειες.

Ενδεικτικά παρατίθεται ο παρακάτω πίνακας.

Πηγές: «Η αποκατάσταση των προσφύγων στις επαρχίες Κοζάνης και Πτολεμαΐδας κατά την περίοδο 1922-1937», μεταπτυχιακή ερ-γασία στο Πανεπιστήμιο Δυτ. Μακεδονίας του Πολατίδη Κλεάνθη

«Εγκατάσταση προσφύγων – Γραφείο Κοζάνης», Δημήτρη Λιθοξόου-lithoksou. net