Το Δωδεκαήμερο – Τα Κάλαντα

          γράφει η μουσικός του σχολείου, κ.  Χρυσούλα   Αγγελακοπούλου

Η περίοδος από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνια ονομάζεται στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό ως Δωδεκαήμερο και τα λατρευτικά έθιμα και οι δοξασίες αυτής της περιόδου πέρασαν στο Χριστιανισμό από τον αρχαίο κόσμο.

Όταν ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η νέα θρησκεία απορρόφησε στους κόλπους της τα λατρευτικά έθιμα πολλών αιώνων που τηρούνταν την εποχή του Δωδεκαημέρου, όπως η ανταλλαγή δώρων, τα γλέντια, τα κάλαντα, το σφάξιμο του χοίρου, η κουλούρα, το ποδαρικό, τα μαντέματα στη φωτιά, τα πλουσιοπάροχα γεύματα, οι μεταμφιέσεις κ.ά.

Όλα τα έθιμα της περιόδου του Δωδεκαημέρου ήταν συνδεδεμένα με τη δοκιμασία του ανθρώπου να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της χειμερινής περιόδου και σαν σκοπό είχαν αφενός να γιορτάσουν τη μετάβαση από το χειμώνα στην αναγέννηση της άνοιξης και αφετέρου να τονωθεί το θρησκευτικό αίσθημα και να εξασφαλιστεί η ευτυχία για τη χρονιά που ερχόταν. Βασικό στοιχείο των εθίμων του Δωδεκαημέρου ήταν ο εξορκισμός του κακού και η ευλόγηση της νέας περιόδου που ήταν καθ’ οδόν. Σ’ αυτήν τη λογική εντάσσονται οι ευχές που διατυπώνονται στα κάλαντα, ο φόβος του κακού ποδαρικού της Πρωτοχρονιάς, αλλά και οι ευχές για την υγεία και την οικογενειακή ευημερία. Έθιμα και δοξασίες που επιβιώνουν μέχρι σήμερα έχουν διατηρηθεί από την αρχαιότητα και περιέκλειαν το φόβο αλλά και την ελπίδα να υπάρξει αφθονία υλικών αγαθών τη νέα χρονιά.

Κάλαντα λέγονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων και είναι διαφορετικά για κάθε γιορτή. Η λέξη «κάλαντα» προέρχεται από τη λατινική «calenda», που σημαίνει «αρχή του μήνα», η οποία διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα «καλώ». Οι καλένδες ήταν οι πρώτες ημέρες των Ρωμαϊκών μηνών και συγγενείς και φίλοι αντάλλασσαν επισκέψεις και δώρα, που ήταν μέλι, ξερά σύκα, χουρμάδες, χυλό και μικρά νομίσματα. Πιστεύεται ότι η ιστορία τους πάει πολύ πίσω στο παρελθόν και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Έχουν βρεθεί αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα.Τα παιδιά της εποχής κρατούσαν ένα ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διονύσου. Άλλοτε κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές, στις οποίες έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων. Την παραμονή των Χριστουγέννων τα παιδιά γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και πόρτα πόρτα και τραγουδούν: «Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ο ορισμός σας. Χριστού την θείαν Γέννησιν να πω στ’ αρχοντικό σας…» Στη συνέχεια διηγούνται τα περιστατικά της Γεννήσεως, τελειώνοντας με ευχές και επαίνους για το νοικοκύρη, την κυρά και τους άξιους βλαστούς του σπιτιού. Φυσικά, οι καλαντιστές, όπως ονομάζονται, δεν ξεχνούν να ζητήσουν την αμοιβή τους, είτε σε είδος (συνήθως κάποιο χριστουγεννιάτικο γλυκό όπως μελομακάρονα, κουραμπιέδες, δίπλες ή σοκολατάκια). Τελειώνουν τα κάλαντα με την ευχή «Και του Χρόνου. Χρόνια Πολλά».

Εμείς αφιερώνουμε σε όλους και όλες  τα Κάλαντα που τραγούδησαν μαθητές και μαθήτριες του τμήματος Β6 και σας ευχόμαστε Καλές Γιορτές με υγεία και ευτυχία!     Κάλαντα