Tαξίδι στο Άουσβιτς – Μπίρκεναου: ένα ταξίδι στην Ιστορία
γράφει η φιλόλογος Ζωή Τακαβάκογλου
Ένα από τα ταξίδια που πρέπει κάποιος να κάνει στη ζωή του, είναι να επισκεφθεί τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Άουσβιτς – Μπίρκεναου, που βρίσκονται κοντά στην Κρακοβία, συγκεκριμένα στα περίχωρα του Οσβιέντσιμ.
Αν και είναι ένα ταξίδι στενάχωρο και δύσκολο συναισθηματικά, έχει ιδιαίτερη αξία, γιατί φέρνει σε επαφή τον επισκέπτη με μια από τις πιο μαύρες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας, το Ολοκαύτωμα.
Το Ολοκαύτωμα είναι ένα ιστορικό γεγονός που αποτελεί ορόσημο για τον 20ο αιώνα. Ένα γεγονός που ξεφεύγει από τον γνωστό παραλογισμό του πολέμου με τις καταστροφές, τους βασανισμούς και τους θανάτους καθώς χαρακτηρίζεται από στοιχεία πρωτόγνωρα και μοναδικά. Πρόκειται για τον συστηματικό διωγμό και την οργανωμένη εξόντωση μέσα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης διαφόρων εθνικών, θρησκευτικών, πολιτικών και κοινωνικών ομάδων από τους Γερμανούς Ναζί και τους συνεργάτες τους κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Γερμανοί, ένα έθνος ανώτερο πολιτισμικά, οργάνωσαν ένα παρανοϊκό σχέδιο εξόντωσης ομάδων,που θεωρούσαν ότι είναι κατώτερες και «μολύνουν» την κοινωνία. Εβραίοι, Πολωνοί, Ρώσοι, κομμουνιστές, τσιγγάνοι, ανάπηροι, ομοφυλόφιλοι και άλλοι έγιναν εχθροί που έπρεπε να εξοντωθούν με διάφορες μεθόδους, προκειμένου να δημιουργήσουν μια κοινωνία «καθαρή». Τελικά, αυτό που δημιούργησαν ήταν μια κοινωνία φρίκης και παραλογισμού, που έλαβε χώρα μέσα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης.
Τα συγκεκριμένα στρατόπεδα, δηλαδή το Άουσβιτς Ι και το Άουσβιτς ΙΙ (Μπίρκεναου), είναι τα μεγαλύτερα σε έκταση και έχουν διατηρηθεί σε μεγάλο βαθμό στην αυθεντική τους μορφή.
Το πρώτο είναι το Άουσβιτς Ι που δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 1940 και βρίσκεται στα περίχωρα του Οσβιέντσιμ. Αφού κάποιος φτάσει στο χώρο του Μουσείου και πάρει το εισιτήριό του ή το επικυρώσει (ηλεκτρονικό εισιτήριο), εντάσσεται σε κάποιο ξενόγλωσσο γκρουπ (δεν υπάρχει η επιλογή της ελληνικής γλώσσας) και περιμένει να αρχίσει η περιήγηση στο χώρο.
Η είσοδος γίνεται μέσα από έναν μακρύ εξωτερικό διάδρομο, όπου ο επισκέπτης περπατά, ακούγοντας τα ονόματα των νεκρών. Τελειώνοντας ο διάδρομος, ξεπροβάλλει η μεγάλη έκταση του στρατοπέδου. Για να μπει ο επισκέπτης μέσα στον χώρο, πρέπει να περάσει τη γνωστή και πολυφωτογραφημένη πύλη που φέρει την επιγραφή:«Arbeit macht frei», που σημαίνει «η εργασία απελευθερώνει». Μια φράση που ακούγεται ειρωνική, αν σκεφτεί κανείς ότι η εργασία σε αυτό τον χώρο μόνο στην ελευθερία δεν οδηγούσε.
Η μεγάλη έκταση, που απλώνεται μπροστά στα μάτια του επισκέπτη (200 στρέμματα), έχει ένα πλήθος από πανομοιότυπα πλίνθινα κτίρια, στοιχισμένα και παραταγμένα στη σειρά. Τα περισσότερα λειτούργησαν ως κοιτώνες των κρατουμένων αλλά υπήρχαν και κτίρια της διοίκησης των SS, αποθήκες εφοδιασμού, χώροι γραφείων, νοσοκομεία.
Σήμερα, τα κτίρια λειτουργούν ως χώροι μουσείου, όπου μπορεί κάποιος να δει χάρτες με ιστορικά στοιχεία, φωτογραφίες από τη ζωή του στρατοπέδου και της γερμανικής κατοχής, φωτογραφίες των κρατουμένων, προσωπικά αντικείμενα όπως βαλίτσες, γυαλιά, τεχνητά μέλη αναπήρων, σκεύη, παπούτσια, χτένες και μαλλιά (ο ξεναγός ανέφερε δύο τόνους μαλλιά!). Αυτό που προκαλεί ιδιαίτερη συγκίνηση είναι οι φωτογραφίες και τα αντικείμενα μικρών παιδιών, τα οποία συχνά υπήρξαν θύματα ιατρικών πειραμάτων, όπως άλλωστε και οι υπόλοιποι κρατούμενοι, άνδρες και γυναίκες.
Περιδιαβαίνοντας τον χώρο, ξεπροβάλλουν από παντού τα πειστήρια της θηριωδίας που έλαβε χώρα σε αυτόν τον τόπο: ο τοίχος του θανάτου, τα δοκάρια για την τιμωρία του πασσάλου, τα σκοτεινά υπόγεια, η ομαδική αγχόνη, ο θάλαμος αερίων και τα κρεματόρια, όπου έκαιγαν τα σώματα των νεκρών.
Η ξενάγηση στον χώρο ολοκληρώνεται και μπορεί κάποιος να συνεχίσει για το δεύτερο στρατόπεδο, το Μπίρκεναου ή Άουσβιτς ΙΙ. Η μεταφορά είναι εύκολη, γιατί υπάρχει τακτική και δωρεάν συγκοινωνία.
Το δεύτερο αυτό κολαστήριο βρίσκεται σε απόσταση περίπου 3 χιλιομέτρων. Το Μπίρκεναου ή Άουσβιτς ΙΙ κατασκευάστηκε το φθινόπωρο του 1941 και είχε έκταση 1710 στρέμματα. Υπήρξε το μεγαλύτερο κέντρο εξόντωσης Εβραίων και το μεγαλύτερο κέντρο συγκέντρωσης κρατουμένων διαφόρων εθνικοτήτων.
Ο επισκέπτης αντικρίζει τη γνωστή πύλη εισόδου με τις σιδηροδρομικές γραμμές, την οποία διέσχιζαν τα τρένα που μετέφεραν τους εκτοπισμένους. Σε αυτό το στρατόπεδο η εξόντωση συνήθως ήταν άμεση. Γινόταν ο διαχωρισμός ανδρών, γυναικών και παιδιών και στη συνέχεια όσοι κρίνονταν ότι δεν ήταν ικανοί για εργασία, οδηγούνταν άμεσα στους θαλάμους αερίων και μετά στα κρεματόρια.
Η περιδιάβαση στον υπαίθριο χώρο – λίγο πιο ελεύθερα σε σχέση με τη ξενάγηση που έχει προηγηθεί – δίνει τα περιθώρια να παρατηρήσεις και να σκεφτείς. Το ανοιξιάτικο τοπίο με την ανθισμένη φύση και τον φωτεινό ήλιο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το σκοτάδι και τη θλίψη που αποπνέει ο τόπος.
Τα πλίνθινα ομοιόμορφα σπίτια είναι μάρτυρες του φόβου, της απόγνωσης και της ταλαιπωρίας αθώων ανθρώπων, που έζησαν και θανατώθηκαν εδώ.
Στο τέλος του δρόμου στοιβαγμένες οι πέτρες και τα ερείπια από τους χώρους του μαρτυρίου: τους θαλάμους των αερίων και τα κρεματόρια. Πριν την απελευθέρωση των κρατουμένων από τον σοβιετικό στρατό , οι Ναζί τους γκρέμισαν ( Νοέμβριος του 1944), αφού αντιλήφθηκαν ότι χάνουν τον πόλεμο. Πρόκειται για μια παιδαριώδη και ύστατη προσπάθεια να εξαφανίσουν τα ίχνη των εγκλημάτων τους.
Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται το μνημείο των θυμάτων του Άουσβιτς. Στο μνημείο υπάρχουν 23 επιγραφές πάνω σε πλάκες , γραμμένες στις γλώσσες των εθνών που υπήρξαν θύματα των Ναζί. Ανάμεσά τους είναι και η πλάκα που είναι γραμμένη στην ελληνική γλώσσα.
Η επιγραφή γράφει:
Ας είναι για αιώνες
κραυγή απελπισίας
και προειδοποίηση
για την ανθρωπότητα
αυτός ο τόπος
όπου οι Ναζί φόνευσαν
περίπου ενάμισυ εκατομμύριο,
άντρες, γυναίκες και παιδιά,
κυρίως Εβραίους από διάφορες χώρες της Ευρώπης
Άουσβιτς – Μπίρκεναου
1940 – 1945
Όταν παίρνεις το δρόμο της επιστροφής, υπάρχει ένα σφίξιμο στην καρδιά και το στομάχι. Δεν υπάρχει διάθεση για κουβέντα, παρά μόνο ανάγκη για περισυλλογή. Η επίσκεψη σε αυτόν τον τόπο βοηθά να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος της παραφροσύνης, στο οποίο μπορεί να φθάσει ο άνθρωπος σε συνθήκες πολέμου. Βοηθά ακόμη να αναρωτηθεί, γιατί αυτό το γεγονός δεν αποτέλεσε παράδειγμα, για να μπει ένα οριστικό τέλος στις πολεμικές συγκρούσεις, που γίνονται μέχρι σήμερα.
Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Άουσβιτς – Μπίρκεναου είναι σημαντικοί τόποι μνήμης – «μια κραυγή απελπισίας και προειδοποίηση για την ανθρωπότητα» όπως λέει και η επιγραφή – για να υπενθυμίζουν ότι τέτοια γεγονότα δεν πρέπει να επαναληφθούν. Το γνωστό μήνυμα «ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ» δηλώνει με εμφατικό τρόπο την απόλυτη άρνηση σε οποιαδήποτε συμπεριφορά εμπεριέχει στοιχεία ρατσισμού, διακρίσεων και μισαλλοδοξίας, τα οποία αποτελούν διαχρονικά γενεσιουργές αιτίες όλων των δεινών.
Ημέρες αφιερωμένες στο Ολοκαύτωμα
- 27 Ιανουαρίου – Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος
- 6 Μαρτίου – Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης των Δικαίων (αφιερωμένη σε όσους προστάτευσαν τους καταδιωκόμενους από τους Ναζί συνανθρώπους τους)
- 8 Απριλίου – Ημέρα Μνήμης των Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος (Ισραήλ και εβραϊκή διασπορά)
