Η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε μια πόλη στην οποία έζησε για πολλούς αιώνες μια μεγάλη αριθμητικά εβραϊκή κοινότητα.
Οι πρώτοι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν στην πόλη τον 1ο αι. π.Χ. ενώ στην συνέχεια αυξήθηκαν με την έλευση Εβραίων από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Σημαντική ήταν η εγκατάσταση 20000 Ισπανοεβραίων, των Σεφαραδίμ, που έγινε τον 15ο αιώνα.
Στα τέλη του 19ου αιώνα οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης αποτελούσαν την πρώτη πληθυσμιακή ομάδα της πόλης, που έφτανε τις 70.000.
Η εβραϊκή κοινότητα είχε σημαντικό ρόλο σε διάφορες δραστηριότητες της πόλης, κυρίως στην οικονομία και το εμπόριο.
Η μείωση του εβραϊκού πληθυσμού έγινε αρχικά με την πυρκαγιά του 1917 που ξέσπασε στην πόλη, όπου χιλιάδες Εβραίοι αναγκάστηκαν να φύγουν από την πόλη γιατί έχασαν τις περιουσίες τους. Στη συνέχεια, το τελικό χτύπημα δόθηκε από τους Γερμανούς Ναζί. Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής οι κατακτητές έβαλαν στόχο να εξοντώσουν όλους τους Εβραίους. Χιλιάδες άνθρωποι μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης (Άουσβιτς , Μπιρκενάου), όπου θανατώθηκαν με φριχτό τρόπο. Από τους 46.091 Εβραίους που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη μόνο 1.950.
Τα ίχνη αυτής της δραστήριας κοινότητας φαίνονται στα διάφορα μνημεία που άφησε στην πόλη. Εμείς επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε κάποια από αυτά:
Η βίλα Αλλατίνι
Η Βίλλα Αλλατίνι (Βασ. Όλγας 198)είναι τριώροφη έπαυλη που κτίσθηκε το 1898 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Ποζέλι ως εξοχική κατοικία της εβραϊκής Οικογένειας Αλλατίνι. Σημειώνεται ότι ο ίδιος αρχιτέκτονας σχεδίασε και τους Μύλους της οικογένειας Αλλατίνι που εγκαινιάστηκαν το 1890. Εκείνη την εποχή η περιοχή στην οποία βρίσκεται χτισμένη η Βίλλα ονομαζόταν συνοικία των «Εξοχών» ή συνοικία των «Πύργων».
Η Κάζα Μπιάνκα
Η Κάζα Μπιάνκα ή Βίλα Μπιάνκα (Βασ. Όλγας) είναι πολυτελής κατοικία στη Θεσσαλονίκη, η οποία χτίστηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα, από τον Ιταλοεβραίο βιομήχανο και εμπορικό αντιπρόσωπο Ντίνο Φερνάντεζ Ντίαζ, σε σχέδια του Αρριγκόνι.
Η Έπαυλη Μοδιάνο κτίσθηκε για κατοικία της οικογένειας του Ισραηλίτη τραπεζίτη Γιακό Μοδιάνο. Βρίσκεται στην ανατολική Θεσσαλονίκη στη λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας, στην περιοχή που ονομαζόταν συνοικία των «Πύργων» ή «Εξοχών» από τις παραθαλάσσιες πυργόσχημες επαύλεις με τις μεγάλες κατάφυτες αυλές που κτίστηκαν από εύπορους Θεσσαλονικείς διαφόρων εθνοτήτων από τα τέλη του 19ου αι. Ονομάζεται και «Παλαιό Κυβερνείο», επειδή υπήρξε έδρα του εκάστοτε Διοικητή Μακεδονίας και αργότερα του Υπουργρού Βορείου Ελλάδος.
Η Αγορά Μοδιάνο
Η Αγορά Μοδιάνο ή Στοά Μοδιάνο (Ερμού, Κομνηνών και Βασιλέως Ηρακλείου) είναι σκεπαστή αγορά στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Το κτήριο της αγοράς κατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα J. Oliphant και τον μηχανικό και κύριο του έργου Ελί Μοδιάνο. Ο Ελί Μοδιάνο ήταν εβραίος αρχιτέκτονας, γόνος της γνωστής και πλούσιας οικογένειας Μοδιάνο, μια από τις πιο δυνατές οικογένειες της εβραϊκής σεφαραδιτικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Η κατασκευή της αγοράς ξεκίνησε το 1922, αποπερατώθηκε το 1925 κι εγκαινιάστηκε το 1930. Πριν στο σημείο αυτό βρισκόταν η συναγωγή Ταλμούδ Τορά.
Η συναγωγή Μοναστηριωτών
Η συναγωγή είναι ο τόπος λατρείας των Εβραίων. η Συναγωγή Μοναστηριωτών (Συγγρού 35)αποτέλεσε την κεντρική συναγωγή του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης Χτίστηκε χάρη σε δωρεές από εβραϊκές οικογένειες που κατάγονταν από το Μοναστήρι. Η συναγωγή εγκαινιάστηκε το 1927. Τον Νοέμβριο του 1944, βρήκαν καταφύγιο στο κτίριο οι ελάχιστοι Εβραίοι που είχαν διασωθεί από το Ολοκαύτωμα
Επίσης, αρκετοί τόποι της Θεσσαλονίκης είναι συνδεδεμένοι με το εβραϊκό Ολοκαύτωμα. Η πλατεία Ελευθερίας, ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός και ο γειτονικός συνοικισμός Χιρς, όπως και πολλοί άλλοι τόποι συντηρούν τη μνήμη και προβάλλουν την πολύχρονη παρουσία των Εβραίων στη «Μάδρε ντε Ισραέλ».
Το μνημείο ολοκαυτώματος (πλατεία Ελευθερίας)
Το Μνημείο ολοκαυτώματος βρίσκεται στην Πλατεία Ελευθερίας. Είναι αφιερωμένο στη μνήμη των 50.000 Ελλήνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης που μαρτύρησαν στα Ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου. Σχεδιάστηκε από τους αδελφούς Glid και παριστάνει την επτάφωτο λυχνία και φλόγες με ένα πλέγμα ανθρώπινων σωμάτων.
Οι “Πέτρες Αλήθειας”
Στο πεζοδρόμιο μπροστά στο παλιό κτίριο του 1ου Γυμνασίου ( Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας 3) έχουν τοποθετηθεί κάποια μικρά μπρούτζινα πετραδάκια, για να συμβολίσουν το γεγονός ότι 149 μαθητές του αποβλήθηκαν και μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης το 1943. Ήταν όλοι τους Εβραίοι. Από αυτούς μόνο έξι επέζησαν.
Για να ανακαλύψετε περισσότερα μνημεία της εβραϊκής κοινότητας , επισκεφτείτε την ιστοσελίδα «Εβραϊκή διαδρομή», που δημιούργησε ο Οργανισμός Τουρισμού Θεσσαλονίκης, ώστε οι κάτοικοι της πόλης αλλά και οι τουρίστες να γνωρίσουν μνημεία που συνδέονται με την παρουσία της εβραϊκής κοινότητας: https://thessaloniki.travel/el/exerevnontas-tin-poli/thematikes-diadromes/evraiki-diadromi/
