Πόσες φορές δεν έχουμε βιώσει δύσκολες στιγμές; Άγχος, Καταπίεση, Μελαγχολία… Μικροπροβλήματα της ζωής που γιγαντώνονται και μας καταπλακώνουν. Ο καθένας μας έχει έναν δικό του τρόπο να ξεφεύγει από αυτά. Κάποιο χόμπι, ευχάριστες οικογενειακές στιγμές ή ακόμη και μικρές παύσεις χαλάρωσης μέσα στη μέρα. Δυστυχώς όμως, αυτό δεν συμβαίνει για όλους. Υπάρχουν μερικές περιπτώσεις που η αντιμετώπιση ακόμη και καθημερινών ζητημάτων είναι δύσκολη, πολύ δύσκολη. Όλα γύρω ξεθωριάζουν και από πολύχρωμα γίνονται μαύρα…
Έχοντας ζήσει ήδη δύο καραντίνες που μας έχουν κάνει πιο εύθραστους όσα συμβαίνουν δεν μας αφήνουν να χαρούμε και πολύ και να εκτιμήσουμε τις απολαύσεις της ζωής, ούτε τις μικρότερες ούτε και τις μεγαλύτερες. Το αποτέλεσμα; Να ακούμε όλο και συχνότερα τους όρους κατάθλιψη, ψυχική υγεία, ψυχική νόσος και η λίστα όλο και μεγαλώνει. Και πώς όχι, αν αναλογιστούμε ότι περίπου 322 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από αυτό που επιστημονικά ονομάζεται μείζων καταθλιπτική διαταραχή ή με απλά λόγια κατάθλιψη.
Συνήθως, προβάλλεται περισσότερο όσον αφορά τους ενήλικες. Όμως τι συμβαίνει με τους εφήβους; Είναι κλεισμένοι σε ένα ιδανικά κλεισμένο κουτί ή μήπως και εκείνοι επηρεάζονται από την εποχή τους;
Ε λοιπόν, όσο και αν αρκετοί ενήλικες πιστεύουν το αντίθετο, τα προβλήματα της καθημερινότητας δεν επηρεάζουν μόνο εκείνους αλλά και τους μικρότερους ηλικιακά. Αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε και από έρευνα του ΕΠΙΨΥ (Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής) που φανερώνει ότι κάτι παραπάνω από τα 2 / 5 των Ελλήνων εφήβων δεν είναι είναι ικανοποιημένα από τη ζωή τους (43,2%). Το ποσοστό αυτό αυξήθηκε περίπου κατά είκοσι τοις εκατό μέσα σε μία εικοσαετία σε σχέση με προηγούμενη έρευνα, καθώς το 2002 χαμηλή ικανοποίηση δήλωνε το 30,3% των εφήβων.
Τα αίτια για να φτάσουμε στην παραπάνω διαπίστωση είναι αρκετά και αγγίζουν διάφορες πτυχές της ζωής μας. Απαιτήσεις για υψηλές σχολικές επιδόσεις, περίπλοκες κοινωνικές σχέσεις, μοναξιά και απομάκρυνση την οποία επέτεινε η καραντίνα, η υπερανάλυση που χαρακτηρίζει πολλούς εφήβους των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών, όλα αυτά συνεπάγονται στρες. Το άγχος είναι αδιαμφισβήτητα ένας από τους κύριους παράγοντες που προκαλούν κατάθλιψη ή έστω καταθλιπτικές τάσεις. Το στρες είναι απολύτως φυσιολογικό και σε αρκετές περιπτώσεις κίνητρο για τους στόχους μας. Λειτουργεί σαν απάντηση προς το περιβάλλον μας. Όταν όμως ξεπερνά τα όρια, όταν δηλαδή προκαλείται άγχος ακόμη και για τις πιο ασήμαντες στιγμές, τότε οδηγούμαστε σε ακραίες συμπεριφορές που έχουν αρνητικές συνέπειες τόσο στους γύρω μας αλλά κυρίως σ’εμάς τους ίδιους.
Γεγονότα που προξενούν αρνητικά συναισθήματα όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου μας προσώπου, διαζύγιο στο οικογενειακό περιβάλλον μας, συνεχείς καυγάδες με τον κοινωνικό περίγυρο, σχολική αποτυχία ή και κάποια σοβαρή σωματική ασθένεια που εκδηλώθηκε σε εμάς ή σε κάποιον συγγενή μας αποτελούν επίσης συχνά την αφορμή για δημιουργία ή εμφάνιση συμπτωμάτων κατάθλιψης. Ειδικά όταν δεν υπάρχει η κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη, αυτά τα συμβάντα και επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία και την ηρεμία μας.
Τι γίνεται όμως με τα social media? Αυτά τα μικρά “ζιζάνια” που έχουν μπει για τα καλά στην ζωή μας δεν μπορούν να βγάζουν την ουρά τους έξω από τις αιτίες αυτού του φαινομένου. Όσο και αν οι εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης διευκολύνουν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα μας και μας συνδέουν με τους φίλους μας, αποτελούν όμως μια πηγή αρκετών προβλημάτων και δυσάρεστων καταστάσεων. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα αρνητικά και κακοπροαίρετα σχόλια με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι καταβαραθρώνουν την ψυχολογία μας. Όταν μάλιστα αυτή η συνθήκη επαναλαμβάνεται και φτάνει έως και διαδικτυακό bullying, τα πρώτα συμπτώματα κατάθλιψης σε εφήβους δεν αργούν να φανούν. Ακόμη όμως και αν δεν βιώνουμε τέτοιου είδους καταστάσεις στο διαδίκτυο, εγκυμονεί ο κίνδυνος του FOMO (Fear of Missing out), δηλαδή το άγχος του να είμαστε πάντα ενημερωμένοι και να μην χάνουμε ούτε κλήση ή μήνυμα. Το παραπάνω αποτελεί μία συχνή συνήθεια των δικτυωμένων εφήβων οι οποίοι μπορεί να κρατούν ακόμη και στον ύπνο τους το κινητό τους υπό τον φόβο της διακοπής επικοινωνίας με το περιβάλλον τους. Λίγα δεν είναι και τα περιστατικά ανηλίκων (και ενηλίκων) που πληκτρολογούν και απαντούν σε μηνύματα ενώ βρίσκονται σε κατάσταση ύπνου βιώνοντας το λεγόμενο sleep texting. Το sleep texting χαρακτηρίζεται σαν έναν τύπο parasomnia (παραϋπνία) που συχνά προκαλείται από το FOMO.
Τυχαία όμως δεν είναι και η αναφορά στον όρο “Bad News Blues”. Κακές ειδήσεις στην τηλεόραση, στο διαδίκτυο, στις εφημερίδες, στο ραδιόφωνο, από στόμα σε στόμα… Απλώς παντού! Ειδήσεις για διάφορα δυσάρεστα θέματα, δυστυχήματα, θάνατοι, πανδημίες και πολλά άλλα έχουν κεντρική θέση στις καθημερινές συζητήσεις των ανθρώπων. Φυσικά, ως πλάσματα με συναισθηματική νοημοσύνη δεν γίνεται να μείνουμε ανεπηρέαστοι. Έχει αποδειχθεί πως η ανάγνωση κακών ειδήσεων προκαλεί αύξηση αγχωδών καταστάσεων, εξάντληση, προβλήματα ύπνου, θυμό αλλά και σπανιότερα κατάθλιψη.
Ωστόσο, αν και όλα αυτά τα μέτωπα είναι καθημερινώς ανοιχτά για τους εφήβους, πολλοί δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης με αποτέλεσμα όταν το καταφέρνουν, η κατάσταση να έχει ήδη ξεφύγει. Κάποιες φορές είναι λογικό να μην μπορούμε να ξεχωρίσουμε καταθλιπτικές συμπεριφορές από μια απλή στενοχώρια, ειδικά αν σκεφτούμε ότι τα συμπτώματα διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Υπάρχουν όμως και μερικές ενδείξεις που μπορούν να προειδοποιήσουν τον ασθενή αλλά κυρίως το περιβάλλον του για την ανάπτυξη αυτής της ψυχικής νόσου. Εκτός φυσικά από την λύπη ή έλλειψη αισθήματος ικανοποίησης, όρεξης και το υπερβολικό άγχος, τα συμπτώματα συχνά σωματοποιούνται. Απότομη αύξηση ή μείωση σωματικού βάρους, αϋπνία ή συνεχής ανάγκη για ύπνο σε συνδυασμό με έλλειψη ενέργειας και αλλαγές στην σχολική επίδοση αποτελούν μόνο μερικά από αυτά. Σε γενικές γραμμές δηλαδή, άτομα που πριν την κατάθλιψη έμοιαζε να έβλεπαν τον κόσμο θετικό και πολύχρωμο έχουν αποκτήσει πλέον στο οπτικό τους πεδίο και την παλέτα του μαύρου.
Υπάρχει όμως κάποια λύση στο πρόβλημα αυτής της διαρκούς επίτασης των παραπάνω φαινομένων; Η λύση δεν είναι κάποια συγκεκριμένη και διαφοροποιείται ανάλογα με την περίπτωση του εφήβου. Σίγουρα όμως, δε θα βοηθούσε με τίποτα να κατηγορούμε τους εφήβους για την κατάσταση την οποία βιώνουν. Ψεύτικες ελπίδες, ώστε η κατάθλιψη να ξεπεραστεί από μόνη της, επίσης δεν θεωρούνται λύσεις. Το πιο δύσκολο πράγμα κατά την περίοδο της εφηβικής κατάθλιψης θεωρείται η επικοινωνία μεταξύ γονέων και παιδιών ή ακόμη και μεταξύ φίλων. Ένας ευγενικός τόνος με έλλειψη ειρωνείας αλλά επιμονή όταν χρειάζεται θα έχει μάλλον θετικά αποτελέσματα. Φράσεις όπως “Μην υπερβάλλεις” ή “Στο μυαλό σου είναι όλα” το πιθανότερο είναι ότι μόνο απομάκρυνση και στροφή του εφήβου προς τον εαυτό του μπορούν να πετύχουν. Άλλος ένας τρόπος να φτιάξει η διάθεση ενός δυστυχισμένου εφήβου είναι η ενθάρρυνση της συμμετοχής σε διάφορες δραστηριότητες (κυρίως αθλήματα, μουσική ή ζωγραφική). Άτομα που πάλεψαν με την κατάθλιψη ομολόγησαν μάλιστα πως ο εθελοντισμός και καθημερινές πράξεις προσφοράς ανέβασαν την αυτοπεποίθησή τους και τους ωφέλησαν σημαντική στην αντιμετώπιση της ασθένειας τους. Περαιτέρω, οι υγιεινές καθημερινές συνήθειες παίζουν καίριο ρόλο και επηρεάζουν την ψυχολογία μας. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η ισορροπημένη διατροφή αλλά και η τήρηση ενός καλού προγράμματος ύπνου. Αν βέβαια η κατάσταση χειροτερεύει αντί να εμφανίζεται κάποια θετική εξέλιξη, ο έφηβος να χρειαστεί εξειδικευμένη βοήθεια από κάποιον ψυχοθεραπευτή.
Πολλοί είναι οι έφηβοι που έχουν καταφέρει επιτυχώς να ενσωματωθούν ξανά στο περιβάλλον τους και να αγαπήσουν και πάλι δραστηριότητες που είχαν αφήσει πίσω εξαιτίας της κατάθλιψης. Κοινωνικές συναναστροφές και στιγμές με την οικογένειά τους και με κοντινούς τους φίλους αποτελούν εκ νέου διασκέδαση και όχι καθημερινό βασανιστήριο. Έχουν καταφέρει συνεπώς να βγουν από την μαύρη τρύπα τους και να επιστρέψουν στο γεμάτο ζωντανά χρώματα σύμπαν τους.
