Περί ροζ σημαιών και άλλων δαιμονίων

Από την Βόρδου Στέλλα και την Πέρρου Μελίνα

Ήταν και είναι ακόμη μία ερώτηση που θεωρούμε συνώνυμο του «Αγόρι ή Κορίτσι;» Ένα στερεότυπο που δεν είχαμε την χαρά να διώξουμε από πάνω μας. Ίσα ίσα, το επεκτείναμε.Πλέον όμως το μπλε ή ροζ δεν αφορά μόνο ρούχα, παιχνίδια, παπούτσια αλλά και… σημαίες!

Μέσα σε ένα κλίμα έντασης  εξαιτίας της απόσυρσης της «Ροζ Σημαίας» από το Γενικό  προξενείο της Νέας Υόρκης, αλλά και θλίψης λόγω της εκ νέου έξαρσης του θλιβερού φαινομένου των γυναικοκτονιών, είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με την Γεωργία Λαλέ, την δημιουργό του έργου που αναφέραμε παραπάνω. Γυναικοκτονίες, δικαιώματα, εικαστικά είναι μόνο λίγα από τα θέματα που συνδυάζονται στην ενδιαφέρουσα αυτή συνέντευξη, η οποία είναι όλη δική σας παρακάτω. ⬇️

-Για να σας γνωρίσουμε καλύτερα και να σας καταλάβουμε θα θέλατε να μας πείτε λίγα πράγματα για την παιδική σας ηλικία;

Ναι, γεννήθηκα στην Αθήνα. Μεγάλωσα στο Χαϊδάρι, οι γονείς μου είναι ο μπαμπάς μου είναι καλλιτέχνης και η μαμά μου είναι κτηνίατρος, έχω δύο αδέρφια-αγόρια που είναι λίγο μικρότερα από μένα και είναι και αυτοί καλλιτέχνες. Πήγα σε Μουσικό Γυμνάσιο και Λύκειο, επίσης μου άρεσε πολύ το θέατρο και ήμουν σε μία παιδική εφηβική ομάδα που είχε το Εθνικό θέατρο για αρκετά χρόνια δηλαδή σχεδόν από τα 7 μου έτη μέχρι που έγινα δεκατριών.

-Αφού ξεκινήσατε με μουσική και θέατρο πώς καταλήξατε τελικά στα εικαστικά;

Ο μπαμπάς μου ήταν καλλιτέχνης και είχα ζήσει την εμπειρία αυτή της δημιουργίας του πώς ξεκινάς από μία ιδέα και μετά πώς υλοποιείται και στο τέλος καταλήγει να την βλέπει ο κόσμος και να επικοινωνεί ο κόσμος με τον καλλιτέχνη αλλά μέσω του έργου, της τέχνης και αυτό ήταν πολύ γοητευτικό για μένα και ένιωσα ότι την τέχνη θα μπορούσα να έχω περισσότερη ελευθερία γιατί και με το θέατρο και την μουσική υπάρχει πάντα ο μαέστρος ή ο σεναριογράφος/σκηνοθέτης δηλαδή ο ηθοποιός ή ο μουσικός είναι εργαλεία για τον σκηνοθέτη ή τον μαέστρο και εγώ δεν ήθελα να έχω αυτόν τον ρόλο του εργαλείου ήθελα να είμαι εγώ η δημιουργός, και έτσι πήγα προς την τέχνη.

-Το περιβάλλον που μεγαλώσατε πώς πιστεύετε ότι ήταν; Υπήρχαν σεξιστικά περιστατικά ή θέματα με τις έμφυλες διακρίσεις, πώς θυμάστε τα δικά σας χρόνια;

Σίγουρα ζούμε σε μία πατριαρχική κοινωνία και αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι κανείς μας δεν είναι απροστάτευτος από σεξιστικά περιστατικά. Θυμάμαι ότι έπρεπε πάντα εγώ να είμαι το καλό πρότυπο και να έχω και την ευθύνη για τα αδέρφια μου κάτι το οποίο σίγουρα έχει να κάνει με το γεγονός ότι είμαι κορίτσι. Θυμάμαι επίσης στο σχολείο ότι όχι σε μένα προσωπικά αλλά σε άλλες συμμαθήτριες μου δασκάλους να κάνουν άσχημα σχόλια στα κορίτσια, στις έφηβες επειδή ας πούμε είχαν πιο μεγάλο στήθος ή για τα ρούχα που διάλεγαν να φορέσουν και μάλιστα από καθηγητές να γίνονται αυτά τα σχόλια. Θυμάμαι μια φορά, μάλιστα πρέπει να ήμουν γύρω στα 14-15, ένα κορίτσι ήρθε στο σχολείο με μαυρισμένο μάτι και κανείς δεν είπε τίποτα, κανείς δεν ασχολήθηκε με αυτό. Κανείς δεν το σχολίασε, όλοι έκαναν ένα κρυφογελάκι και κανείς δεν πήρε τηλέφωνο στο σπίτι αυτού του κοριτσιού να δει τι έγινε, γιατί ήρθε στο σχολείο με μαυρισμένο μάτι. Αυτά είναι κάπως τα πράγματα που θυμάμαι.

-Σχετικά με το μαυρισμένο μάτι που αναφέρατε πιστεύετε ότι κάποιοι καθηγητές δεν αντέδρασαν λόγω των στερεοτύπων τότε της κοινωνίας ότι ήταν «φυσιολογικό» για ένα κορίτσι να δέχεται ξύλο λόγω μίας κακής πιθανώς συμπεριφοράς;

Ναι, και μάλιστα αυτό πιστεύω ότι συνέβη και με το συγκεκριμένο κορίτσι,γιατί έβγαινε ραντεβού οπότε κάπως νομίζω ότι υπήρχε το στερεότυπο ότι πήγαινε γυρεύοντας και το άλλο επίσης που συνέβη είναι ότι με αφορμή ένα περιστατικό που είχε συμβεί τότε στο σχολείο μας είχε έρθει ο μπαμπάς στην συνέλευση τότε των καθηγητών και ένας καθηγητής τον είχε ρωτήσει: «Δέρνετε τα παιδιά σας;» και αφού απαντάει αρνητικά ο πατέρας μου, ο καθηγητής αυτός λέει: « Φαίνεται!» , αλλά το είπε σαν αρνητικό. Ότι δηλαδή φαίνεται ότι δεν τα δέρνετε γιατί είναι ατίθασα ή μιλάνε γι’ αυτά τα πράγματα που πιστεύουν.

-Θεωρείτε ότι από τότε που είσαστε παιδί έχουν γίνει αλλαγές είτε θετικές είτε αρνητικές στην ελληνική κοινωνία αναφορικά με την αντιμετώπιση των γυναικών και των κοριτσιών;

Πιστεύω ότι έχει υπάρξει πρόοδος και σε αυτό έχει συμβάλει πάρα πολύ το κίνημα του me too αλλά και τα social media γιατί ο απλός κόσμος παίρνει κατά κάποιο τρόπο τον νόμο στα χέρια του και κοινοποιεί πράγματα και εκφράζεται οπότε η κοινωνία και η πολιτεία δεν μπορούν να παραβλέψουν κάποια περιστατικά τόσο πολύ όσο θα θέλανε. Πιστεύω ότι έχει γίνει βελτίωση. Βέβαια ακόμα έχουμε πάρα πολύ δρόμο μπροστά μας.

-Για το κίνημα του me too παρόλο που αρκετοί άνθρωποι, οι περισσότεροι νομίζω, ευαισθητοποιήθηκαν και ήταν στο πλευρό των θυμάτων υπήρξαν και οι φωνές που λέγανε: «Γιατί τώρα;» ή «Όντως πήγαινε γυρεύοντας με αυτά που φορούσε». Τι θα λέγατε σε αυτές τις φωνές;

Θα έλεγα ότι θέλει πάρα πολύ μεγάλο θάρρος για ένα άτομο το οποίο έχει βιώσει έμφυλη βία και κακοποιητικές συμπεριφορές να μιλήσει. Πρώτα απ’ όλα θέλει πολύ μεγάλο θάρρος να αντιληφθεί το ίδιο το άτομο ότι αυτό που έχει βιώσει ήταν κακοποιητική συμπεριφορά γιατί το μυαλό μας παίζει ένα παιχνίδι που έχει να κάνει με την επιβίωση που δημιουργεί μία ψευδαίσθηση, έναν προστατευτικό φλοιό που σου λέει ότι δεν σου είχε συμβεί αυτό το πράγμα. Οπότε πρέπει πρώτα να το καταλάβει το θύμα και μετά αφού το καταλάβει για να μιλήσει θέλει πάρα πολλή προσπάθεια, πάρα πολύ μεγάλο θάρρος. Γιατί; Γιατί ζούμε σε μία πατριαρχική κοινωνία, γιατί δεν υπάρχει νομική προστασία γι’ αυτά τα άτομα. Να φανταστείτε ότι οι οικογένειες των θυμάτων γυναικοκτονιών πληρώνουν από την τσέπη τους τα νομικά έξοδα για να καταδικαστούν οι δολοφόνοι.

-Σας έχει συμβεί κάποιο περιστατικό, στο κοντινό σας περιβάλλον για το κίνημα me too που σας έχει ευαισθητοποιήσει ή σας έχει κάνει να καταλάβετε καλύτερα την πλευρά των γυναικών αυτών;

Στην οικογένεια μου έχουμε μία γυναικοκτονία. Η αδερφή του παππού μου, η Μαρία η Λαλέ. Την δολοφόνησε ο άντρας της στην δεκαετία του΄30 γιατί αρνήθηκε να τραγουδήσει σε ένα γάμο. Ήταν λεχώνα και είχε πένθος γιατί είχε πεθάνει ο ένας ο αδερφός της και δεν ήθελε να τραγουδήσει και όταν ήρθαν σπίτι την χτύπησε τόσο πολύ που πέθανε και αυτός δεν διώχθηκε ποτέ. Γιατί η κοινωνία που λέμε, η τοπική κοινωνία του Λαγκαδά στην Θεσσαλονίκη, είχε την λογική να μην μείνει ορφανό το παιδί και να έχει κάποιον το παιδί. Τελικά αυτός έδωσε το παιδί για υιοθεσία και κυκλοφόρησε ελεύθερος και ποιος ξέρει πόσες ακόμα γυναίκες κακοποίησε.

-Τουλάχιστον νομίζω είναι θετικό ότι έχει μείνει η ιστορία για να ευαισθητοποιούνται και άλλες γυναίκες.

Ναι, γι’ αυτό και εγώ ως καλλιτέχνης προσπαθώ να ευαισθητοποιώ.

-Πόσο εύκολο είναι για μία γυναίκα να φύγει από μία κακοποιητική σχέση;

Είναι πάρα πολύ δύσκολο. Και ειδικά σε πολλές κακοποιητικές σχέσεις οι γυναίκες δεν έχουν καθόλου εισόδημα. Είναι γυναίκες οι οποίες είναι του σπιτιού, που τις έχουν απομονώσει από τις οικογένειες τους, δεν έχουν κανένα τρόπο υποστήριξης. Ειδικά άμα έχουν και παιδιά, εδώ στην Ελλάδα άμα έχεις και παιδιά και δεν έχεις εισόδημα και φύγεις από τον γάμο μέχρι να αποφασίσει το δικαστήριο την κηδεμονία, τα παιδιά τα παίρνουν τα ιδρύματα. Πηγαίνουν τα παιδιά στο Αγλαΐα Κυριακού, υγιέστατα παιδιά και μένουν μέσα στο νοσοκομείο μέχρι να ξεκαθαριστούν τα πράγματα.

-Θεωρείτε ότι οι κρατικές δομές που έχουμε εδώ για γυναίκες που έχουν υπάρξει σε μία κακοποιητική σχέση είναι αρκετές;

Όχι βέβαια, δεν είναι. Στην ουσία δεν υπάρχουν κρατικές δομές, κρατικοί ξενώνες. Δεν υπάρχουν νόμοι που να προστατεύουν τις γυναίκες. Υπάρχουν μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί που βοηθάνε τις γυναίκες αλλά είναι ως ένα σημείο και αυτό.

-Πριν κάνατε μία αναφορά ότι έχετε ζήσει στην Αμερική, έχετε παρατηρήσει διαφορές στην κοινωνία της Αμερικής σε σχέση με την Ελλάδα στο θέμα της παραβίασης των δικαιωμάτων, της κακοποίησης και των γυναικοκτονιών γενικά, της βίας;

Δυστυχώς, θα πάω πίσω στο γεγονός ότι ζούμε σε μία πατριαρχική κοινωνία, και στην Αμερική υπάρχουν αυτά τα φαινόμενα. Βέβαια, υπάρχουν κάποιες κρατικές δομές που είναι κάπως καλύτερες αλλά από την άλλη εξαρτάται από την κάθε πολιτεία. Γιατί εκεί η κάθε πολιτεία είναι σχεδόν σαν ένα διαφορετικό κράτος, κάθε πολιτεία έχει τους δικούς της νόμους. Δηλαδή, υπάρχουν νόμοι που μπορεί να προστατεύουν τις γυναίκες περισσότερο στην Νέα Υόρκη αλλά ας πούμε στο Κεντάκι να υπάρχουν νόμοι που να μην την προστατεύουν καθόλου. Ή να κάνουν ακόμα και το αντίθετο, να απαγορεύουν τις αμβλώσεις που αυτό παίρνει από την γυναίκα το δικαίωμα της διαχείρισης του ίδιου της του σώματος.

-Πριν μας αναφέρατε ότι δεν υπάρχει και καμία νομική βοήθεια από το κράτος για τα θέματα των γυναικοκτονιών. Στο εξωτερικό υπάρχει κάποια πρόβλεψη γι’ αυτό;

Δεν το γνωρίζω, αλλά έχω την εντύπωση ότι πάνε αυτεπάγγελτα. Δηλαδή το αμερικάνικο κράτος έχει νόμους που αν έχει γίνει φόνος , η οικογένεια του ατόμου που έχει γίνει φόνος παίρνει νομική υποστήριξη που είναι πληρωμένη από το κράτος. Σε αντιπροσωπεύει ο δικηγόρος του κράτους ή ο δικηγόρος της εκάστοτε πολιτείας.

-Για να αναφερθούμε τώρα και στα καλλιτεχνικά, τουλάχιστον στα παλαιότερα χρόνια ήταν ένας ανδροκρατούμενος χώρος. Υπάρχουν περισσότεροι γνωστοί καλλιτέχνες παρά καλλιτέχνιδες, εσείς έχετε αντιμετωπίσει ποτέ περιστατικά έμφυλου σεξισμού ή ρατσισμού ή ακόμα και διακρίσεις λόγω στερεοτύπων ως γυναίκα;

Σίγουρα, σίγουρα. Και αυτό το οποίο συνέβη με την κάθειρξη του έργου μου, στην ουσία ήταν έμφυλη βία, γιατί υπήρξαν αυτοί οι τρεις ισχυροί άνδρες, ο ένας ήταν που είναι ο εκδότης του εθνικού Κήρυκα στην Νέα Υόρκη, ο άλλος ήταν ο υπουργός Νατσιός και ο τρίτος ο υπουργός εξωτερικών, οι οποίοι δείξανε την αντρική τους δύναμη πάνω μου, χρησιμοποίησαν για να δείξουν την δύναμη τους. Είπαν όχι, εμείς δεν θέλουμε μία γυναίκα να μιλήσει γι’ αυτά τα θέματα, ενώ πιστεύω αν το είχε φτιάξει ένας άνδρας το έργο θα έλεγαν: αααα κοίτα είναι ένας ευαισθητοποιημένος άνδρας!

-Τα στερεότυπα που αναφέραμε και τον ρατσισμό πώς τα αντιμετωπίσατε; Αν δηλαδή μπορούσατε να γυρίσετε τον χρόνο πίσω σε πιο παλιά περιστατικά στην αρχή της καριέρας σας θα αλλάζατε την συγκεκριμένη αντίδραση;

Γενικότερα, προσπαθώ να μιλώ για τα δικαιώματα μου εκείνη την ώρα. Με ευγένεια και χωρίς να απαρνιέμαι την θηλυκότητα μου. Και νομίζω ότι η πιο ισχυρή απάντηση που μπορώ να δώσω σε αυτά τα φαινόμενα είναι μέσω της τέχνης μου και μέσω της επιμονής μου να συνεχίζω να φτιάχνω τέχνη. Ακόμα και αν θέλετε να με παλέψετε, ακόμα και αν προτιμάτε να βάλετε τα έργα κάποιων ανδρών στα μουσεία και στις εκθέσεις αντί να βάλετε τα δικά μου, εγώ συνεχίζω να παλεύω και θα συνεχίζω να αποδεικνύω ότι είμαι ισάξια.

-Τι ήταν αυτό που σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με την θεματολογία των διακρίσεων μεταξύ των φίλων; Υπήρξε κάποιο συγκεκριμένο περιστατικό που λέτε: εδώ πρέπει να δράσω μέσω της τέχνης;

Ναι! Το 2021 είχαμε πάρα πολλές γυναικοκτονίες. Ειδικά με συγκλόνισε η δολοφονία της Καρολάιν γιατί πέραν του γεγονότος ότι αυτός την είχε δολοφονήσει και παρίστανε μετά τον θλιμμένο πατέρα και έτρεχε στις τηλεοράσεις και στα κανάλια, αυτό που με συγκλόνισε ήταν ότι η Καρολάιν δολοφονήθηκε στο ίδιο της το κρεβάτι. Το κρεβάτι είναι ένας χώρος στον οποίο πρέπει να ξεκουράσουμε το σώμα μας, να ανακτήσουμε δυνάμεις, είναι ένας χώρος στον οποίο πρέπει να νιώθουμε σιγουριά και ασφάλεια. Το κρεβάτι μας το φτιάχνουμε κάθε πρωί για να το βρούμε όμορφα στρωμένο – εγώ στην Ελλάδα δεν το φτιάχνω- αλλά στην Αμερική το φτιάχνω. Στην Ελλάδα μου βγαίνει το εφηβικό μου. Και σκέφτηκα αυτό, ότι η Καρολάιν το έφτιαξε αυτό το σεντόνι εκείνη την ημέρα, το ίδιο πρωί. Κάθε βράδυ κοιμόταν δίπλα σε αυτόν τον άνθρωπο που ήταν ο εκτελεστής της και πόσες άλλες γυναίκες δεν περνάνε αντίστοιχα; Που αντί το κρεβάτι να είναι ένα μέρος ασφάλειας, είναι το μέρος που είναι πιο εκτεθειμένες. Και είπα λοιπόν θέλω να φτιάξω έργα χρησιμοποιώντας σεντόνια. Και ζήτησα έτσι από γυναίκες που ζουν στην Ελλάδα να μου δώσουν τα σεντόνια τους για να φτιάξω αυτά τα έργα. Τα σεντόνια μου τα έδωσαν με την προϋπόθεση να έχουν ονειρευτεί σε αυτά έναν κόσμο ισότητας και δικαιοσύνης στον οποίο δεν θα φοβούνται να ζήσουν την ζωή τους όπως αυτές την επιθυμούν.

-Θεωρείτε ότι μέσω της τέχνης μπορεί να έρθει μία ¨δικαίωση¨ γι’ αυτά τα θύματα;

Ναι, μπορεί σε μικρό βαθμό. Αλλά να ξέρεις ότι και ο πολύ μικρός βαθμός είναι σημαντικός γιατί υπάρχουν μανάδες εκεί έξω που έχασαν τα κορίτσια τους, που μεγαλώνουν εγγόνια και αυτά χωρίς καμία υποστήριξη από το κράτος. Σε μερικές περιπτώσεις υπάρχει και η τοπική κατακραυγή. Τι ήθελε να πάει βόλτα; Τι τριγυρνούσε και έκανε ραντεβού και πήγαινε στα πάρτι; Δηλαδή πηγαίνουν οι οικογένειες των θυμάτων στα δικαστήρια και προσπαθούν να αποδείξουν την ηθική των κοριτσιών τους.

-Άμα έχουμε φτάσει σε αυτό το σημείο…

Αυτό συμβαίνει! Πηγαίνουν τα αδέρφια των δολοφονημένων γυναικών μάρτυρες στο δικαστήριο να αποδείξουν την ηθική των αδερφών τους.

-Πιστεύετε ότι η τέχνη θα μπορούσε να αλλάξει τις απόψεις που έχουμε στην κοινωνία ότι το κορίτσι έφταιγε ή το τι φορούσε μέσα από ορισμένα έργα σαν το δικό σας;

Ναι, το πιστεύω γιατί η τέχνη ενώνει του ανθρώπους. Όταν έκανα αυτό το έργο και κατέβηκε στην ουσία συνέβη το αντίθετο από αυτό που θέλαν αυτοί οι ισχυροί άνδρες. Αντί να μου κλείσουν το στόμα, έκαναν πιο δυνατή την φωνή και το νόημα αυτού του έργου. Και αμέσως άνθρωποι που δεν ήξεραν τίποτα για μένα αλλά είχαν τα ίδια συναισθήματα σε σχέση με την γυναικοκτονία και την λογοκρισία και την έμφυλη βία, είδα ότι άρχισαν να ανεβάζουν το έργο μου στα social media και δεξιά και αριστερά και έτσι άρχισε να υπάρχει ένας διάλογος και ένα πάρα πολύ μεγάλο επίτευγμα ήταν ότι όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (τηλεοράσεις, ραδιόφωνα, εφημερίδες) μιλάγανε για την έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες χωρίς να έχει γίνει εκείνη την περίοδο μία γυναικοκτονία.

-Πολύ θετικό αυτό!

-Στην αναφορά της γυναικοκτονίας και του όρου γενικότερα ποια είναι η άποψη σας για τον συγκεκρίμενο όρο, πως δημιουργήθηκε και γιατί θεωρείτε ότι υπάρχει ανάγκη να χρησιμοποιούμε τον συγκεκριμένο όρο;

Υπάρχει πολύ μεγάλη ανάγκη να νομοθετηθεί αυτός ο όρος γιατί αν δεν νομοθετηθεί, δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή αυτών τον φόνων. Και αυτές οι γυναίκες έχουν δολοφονηθεί ακριβώς επειδή είναι γυναίκες, επειδή κάποιος τις θεωρεί κτήμα τους. Πάμε πάλι πίσω σε αυτό που είπα ήδη: ότι αν δεν αναγνωριστεί ο όρος τότε δεν γίνεται η καταγραφή αυτών των περιστατικών, δεν υπάρχει νομική υποστήριξη και οικονομική υποστήριξη για τις οικογένειες των θυμάτων και επίσης δεν υπάρχει ενημέρωση στα σχολεία, στα Πανεπιστήμια γι’ αυτό το φαινόμενο της έμφυλης βίας. Η ενημέρωση είναι σημαντική γιατί καμιά μας δεν είναι αλώβητη σε σχέση με την έμφυλη βία. Δεν έχει καμία σημασία πόσο ενημερωμένες είμαστε καμιά μας δεν είναι αλώβητη, όλες μας κινδυνεύουμε να πέσουμε στην παγίδα.

-Με αυτό το σκεπτικό ότι οι γυναίκες έχουν δολοφονηθεί επειδή ήταν γυναίκες πολλοί υπερασπίζονται την άποψη ότι θα πρέπει τότε να υπάρχει και ο όρος ανδροκτονία ως ας πούμε ότι με ένα περιστατικό ότι μια γυναίκα σκότωσε τον άνδρα της ή τον σύντροφο της λόγω ζήλιας θα πρέπει να θεωρείτε ανδροκτονία. Τι θα λέγατε σε αυτούς τους ανθρώπους;

Πάμε πίσω στο ότι ζούμε σε μία πατριαρχική και ρατσιστική κοινωνία. Αυτό είναι το ανθρώπινο είδος μέχρι αυτό το σημείο που έχουμε φτάσει παγκοσμίως. Οπότε ζούμε σε μία πατριαρχική και ρατσιστική κοινωνία, αυτό σαν επακόλουθο έχει ότι γυναίκες, άτομα της LGBTQ κοινότητας και μετανάστες, άτομα που έχουν περισσότερη μελανίνη στο δέρμα τους να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, να βρίσκονται εκτεθειμένοι στην κοινωνία. Ότι ακόμα και όταν γίνεται αυτό το περιστατικό που λέμε ότι η γυναίκα τον σκότωσε γιατί τον ζήλευε ακόμα και αυτή η γυναίκα είναι προϊόν της πατριαρχίας, είμαστε όλοι προϊόντα της πατριαρχίας. Οπότε κάτω από αυτή την ιδέα είμαστε όλοι ένοχοι και αθώοι. Και πάμε πάλι πίσω στην ενημέρωση. Πρέπει συνέχεια στην καθημερινότητα μας να τσεκάρουμε τα ρατσιστικά και τα ομοφοβικά και τα έμφυλα χαρακτηριστικά που έχουν περαστεί μέσα μας από την κοινωνία.

-Επομένως εσείς δεν θα υιοθετούσατε τον όρο “ανδροκτονία”;

Όχι, γιατί είναι στην ίδια λογική που στον ρατσισμό λέμε ας πούμε ότι υπάρχει η έκφραση που λέει “black lives matter” , οι ρατσιστές-οι λευκοί λένε το “all lives matter”. Ενώ στην πραγματικότητα οι λευκοί είναι προύχοντες, έχουν πιο πολλά δικαιώματα, πιο πολλές ευκαιρίες και δεν αντιμετωπίζουν τον ρατσισμό.

-Μιας και αναφερθήκατε στην κοινότητα LGBTQ θεωρείτε ότι οι γυναίκες που ανήκουν σε αυτή την κοινότητα έχουν λιγότερα δικαιώματα και προβάλλονται λιγότερο σε σχέση με τους άνδρες που ανήκουν σε αυτή την κοινότητα;

Υπάρχουν θέματα διακρίσεων και ανταγωνισμών μέσα στην LGBTQ κοινότητα. Αλλά και αυτό είναι υποπροϊόν της πατριαρχίας. Γιατί η πατριαρχία μας μαθαίνει ότι είμαστε κορίτσια και αγόρια ή ότι είμαστε δύο διαφορετικά πράγματα και αυτό τι κάνει; Μας διαχωρίζει, μας βάζει σε διαφορετικές ομάδες.

-Πάμε λίγο πίσω στο έργο σας, την ροζ σημαία, και το πως δημιουργήθηκε. Μας είπατε από σεντόνια που οι γυναίκες είχαν ονειρευτεί ένα μέλλον με απόλυτα δικαιώματα και απόλυτη ισότητα. Ήταν συναισθηματικά υπερβολικά δύσκολο να έρθετε σε επικοινωνία με τις οικογένειες των θυμάτων ή ακόμα και με τα ίδια τα θύματα και να πάρετε τα αντικείμενα τους και να τα κάνετε στην ουσία ένα έργο τέχνης;

Αυτό το κάλεσμα για τα σεντόνια στα οποία επάνω τους οι γυναίκες έχουν ονειρευτεί έναν κόσμο ισότητας και δικαιοσύνης το έκανα μέσω των social media. Πολλές γυναίκες τις οποίες δεν τις ήξερα μου στειλανε τα σεντόνια τους. Κάποιες μοιράστηκαν μικρές ιστορίες μαζί μου, οι οποίες ήταν συναισθηματικές, δεν είχα επικοινωνήσει τότε με τις οικογένειες των θύματων. Πρόσφατα μίλησα με κάποιες από τις μαμάδες των κοριτσιών και ήταν δύσκολο αλλά μίλησα με μία μαμά και μου είπε: έχω δύο αγόρια, θα μπορούσα αυτή την στιγμή να μεγαλώνω δύο φονιάδες μόλις βγει ο δολοφόνος της κόρης μου από την φυλακή να πάνε να τον σκοτώσουν αλλά εγώ προσπαθώ να τους μάθω την αγάπη γιατί αυτό θα ήθελε η κόρη μου η δολοφονημένη. Να υπάρχει αγάπη, να μην μεγαλώσω τα παιδιά μου με μίσος.

-Αν μπορείτε να απαντήσετε φυσικά, οι οικογένειες των θυμάτων «χάρηκαν» (όσο μπορούσανε) που επιτέλους ένα έργο θα έδειχνε το δράμα που έζησαν τα κορίτσια τους;

Ναι, το εκτίμησαν. Γιατί είναι ένα έργο το οποίο είναι και ένα τρυφερό έργο και μάλιστα μία από τις μαμάδες είπε ότι: σας πείραξε το ροζ χρώμα; Το ροζ χρώμα είναι το χρώμα του ονείρου ότι θα έρθει ο πρίγκιπας, ότι θα έχει η κοπέλα μια ζωή παραμυθένια. Και είπε μια από τις μαμάδες: και εμένα η κόρη μου όταν ήταν μικρή 6-7 χρονών ζωγράφιζε την ελληνική σημαία ροζ. Και ήταν μια από τις κοπέλες που δολοφονήθηκε.

-Σε αυτό το πλαίσιο των θυμάτων και των οικογενειών πώς νιώθετε που τα έργα σας αποτελούνται από αντικείμενα που ανήκουν σε άτομα που έχουν υποφέρει ή που έχουν δει τους δικούς τους ανθρώπους να υποφέρουν από αυτά τα κοινωνικά προβλήματα και αυτή την πάρα πολύ έντονη βία;

Αυτό είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό στοιχείο στην τέχνη μου, μ’ αρέσει να δουλεύω με αντικείμενα τα οποία έρχονται με μία ιστορία σε μένα. Θα μπορούσα να είχα πάει εγώ και να είχα αγοράσει εγώ διάφορα χρώματα σεντονιών καινούρια και να φτιάξω κάτι αλλά αυτό δεν θα είχε την ιστορία των άλλων ανθρώπων γιατί με αυτό τον τρόπο συνεισφέρει ολόκληρη η κοινωνία στο να φτιαχτεί ένα έργο.

-Υπάρχουν κάποιοι που λένε ότι όταν η τέχνη συνδέεται με κοινωνικά ζητήματα, υπάρχει η μία πλευρά που λέει ότι αξιοποιεί τα συναισθήματα κάποιων ανθρώπων για να προβάλει ένα μήνυμα και υπάρχει και η άλλη που λέει ότι τα εκμεταλλεύεται ουσιαστικά. Εσείς τι θα απαντούσατε και με ποια πλευρά τάσσεστε;

Στην τέχνη υπάρχουν καλλιτέχνες και καλλιτέχνες. Αλλά γενικότερα πιστεύω ότι εάν ένα έργο εκμεταλλεύεται ή αξιοποιεί τα συναισθήματα φαίνεται από την αντίδραση του κόσμου προς το έργο τέχνης. Ένα έργο τέχνης είναι ένα δώρο από τον καλλιτέχνη στο κοινό. Είναι ένα δώρο χωρίς ανταλλάγματα. Αν ο καλλιτέχνης έχει στο νου του αντάλλαγμα, αυτό το βλέπει το κοινό ασυναίσθητα και δεν δένεται με το έργο. Νιώθει ότι ο καλλιτέχνης θέλει κάτι από αυτόν και αμέσως κουμπώνεται. Αλλά όταν το έργο είναι ένα δώρο προς το κοινό τότε το κοινό το αγκαλιάζει και το οικειοποιείται. Το νιώθει δικό του, ότι μπορεί να έχει μία συνομιλία με αυτό το έργο.

-Μιλήσατε για καλλιτέχνες και καλλιτέχνες. Υπάρχουν άνθρωποι στον κλάδο σας που θα τους αποκαλούσατε απλά εικαστικούς και όχι καλλιτέχνες δηλαδή ότι δεν προβάλλουν ή δεν κάνουν κάποιο καλό στην τέχνη;

Στην κοινωνία ας πούμε;

-Ναι, υπάρχουν κάποιοι που αποκαλούν κάποιους καλλιτέχνες απλά εικαστικούς γιατί θεωρούν ότι δεν περνάνε κάποιο κοινωνικό μήνυμα ή δεν συνεισφέρουν στο να αλλάξουν τα πράγματα.

Δεν υπάρχει διαφορά εννοιολογική μεταξύ του καλλιτέχνη και του εικαστικού. Είναι δύο όροι ίδιοι. Υπάρχει η τέχνη για την τέχνη και η τέχνη για την ζωή. Η τέχνη για την τέχνη είναι όταν ένας καλλιτέχνης επιθυμεί να φτιάξει απλά κάτι το οποίο είναι αισθητικά όμορφα ή αισθητικά ανταποκρίνεται στην προσωπική αισθητική του καλλιτέχνη και η τέχνη για την ζωή είναι όταν ο καλλιτέχνης θέλει να φτιάξει ένα έργο στο οποίο να αναφέρεται κάτι το οποίο έχει σχέση με την ζωή ή με την κοινωνία. Εγώ θα έλεγα ότι με ενδιαφέρει η τέχνη για την ζωή αλλά χρησιμοποιώ και στοιχεία από την τέχνη για την τέχνη. Δηλαδή τα έργα μου είναι και αισθητικά όμορφα αλλά έχουν και κοινωνικά μηνύματα . Η αισθητική ομορφιά προσκαλεί τον κόσμο να τα προσέξει και να έρθει κοντά να τα δει σαν ένα όμορφο αντικείμενο και τότε βλέπει και το νόημα και το οικειοποιείται καλύτερα.

-Πιστεύετε ότι ήταν ένα σκληρό έργο για τα κοντινά πρόσωπα των θυμάτων ή μπορεί να λειτουργήσει ως λύτρωση ως ένας τρόπος να παρουσιάσουν στον κόσμο όλη αυτή την βία που δέχθηκαν τα κοντινά τους πρόσωπα, όλη αυτή την αγριότητα;

Με τις οικογένειες που μίλησα μου είπαν ότι βρήκαν το έργο μου πάρα πολύ τρυφερό. Δεν το βρήκα βίαιο, το βρήκανε τρυφερό.

-Είπαμε ότι η πατριαρχική κοινωνία και όλα αυτά τα στερεότυπα σας οδήγησαν στο να ξεκινήσετε να δημιουργείτε έργα σχετικά με την βία και τις διακρίσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες. Το έργο σας -η ροζ σημαία- πως προέκυψε; Πως ξεκινήσατε να το φαντάζεστε;

Αφού μάζεψα τα σεντόνια αυτά που είπαμε από την Ελλάδα, γύρισα πίσω στην Νέα Υόρκη και είχα φτιάξει και στο παρελθόν σημαίες. Είχα φτιάξει την ευρωπαϊκή σημαία, την αμερικάνικη και μ’ αρέσει να δουλεύω με σημαίες γιατί στην ουσία οι σημαίες είναι ένα εννοιολογικό αντικείμενο. Στην ουσία είναι υφάσματα και εμείς τους δίνουμε ένα μήνυμα, και έφτιαξα λοιπόν την σημαία με τα σεντόνια και προέκυψε το χρώμα ροζ γιατί αυτό ήταν το χρώμα που μου είχαν δώσει περισσότερο οι γυναίκες, έτυχε, και έφτιαξα λοιπόν την σημαία θέλοντας να δείξω αυτό το φαινόμενο που υπάρχει στην Ελλάδα, αυτή την κραυγή των γυναικών. Όχι μόνο των δολοφονημένων αλλά και των ατόμων που ακόμα υποφέρουν αυτή την στιγμή μέσα στα σπίτια τους.

-Στο παρελθόν που όπως αναφέρατε έχετε ασχοληθεί και με άλλες σημαίες υπήρχαν αντίστοιχες περιπτώσεις που οι άνθρωποι αντέδρασαν και θέλησαν να κατεβάσουν τα έργα σας ή δεν τους άρεσε το ότι ουσιαστικά πιάσατε στα χέρια σας την σημαία τους;

Όχι, γιατί στην Αμερική υπάρχει ο νόμος της έκφρασης της ελευθερίας του λόγου και εκεί ακόμα και με την ίδια την αμερικάνικη σημαία, τα χρώματα κανονικά της αμερικάνικης σημαίας έχει κατοχυρωθεί νομικά ότι ο κάθε πολίτης μπορεί να κάνει ότι θέλει με την σημαία. Από την άλλη το έργο αυτό, η ροζ σημαία, και τα άλλα έργα που έχω φτιάξει που είναι με άλλα υλικά και άλλα χρώματα από τα παραδοσιακά χρώματα των σημαιών δεν είναι η ελληνική σημαία ή η ευρωπαϊκή. Είναι ένας συμβολισμός στη σημαία, είναι αν θέλουμε να το πούμε ένας γεωγραφικός δείκτης. Σου λέει που γίνεται αυτό το φαινόμενο, στην Ελλάδα ή στην Ευρώπη και αυτό το φαινόμενο το δείχνεις πάρα πολύ καθαρά με έναν συμβολισμό στην σημαία του συγκεκριμένου κράτους.

-Τώρα με όλο αυτό το ζήτημα που έχει προκύψει σχετικά με το αν η Ελλάδα είναι κράτος δικαίου, αν υπάρχει ελευθερία λόγου και ελευθερία έκφρασης, όλη αυτή η αρνητική στάση που έχει η Ευρώπη απέναντι μας λειτουργεί για εσάς ως μια δικαίωση; Ότι και εγώ έχω υποστεί λογοκρισία για το έργο μου;

Είναι πολύ σημαντικό να αντιλαμβανόμαστε ότι το κράτος δικαίου είναι ένας συνεχόμενος αγώνας και στα πλαίσια αυτού του συνεχόμενου αγώνα είμαι υπερήφανη που συνεισφέρω σε αυτόν τον αγώνα.

-Μετά από την δημοσίευση, όταν ξεκίνησε η έκθεση της ροζ σημαίας και μπήκε και στο προξενείο της Νέας Υόρκης δεχθήκατε μεγάλη προβολή και φήμη από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα social media. Πώς διαχειριστήκατε αυτή την ξαφνική φήμη και δημοφιλία;

Δεν ήταν η πρώτη φορά που τα έργα μου έχουν πάρει μεγάλη δημοσιότητα αν και ήταν η μεγαλύτερη «έκρηξη». Το 2014 και το 2015 είχα κάνει μία σειρά από performances που είχαν να κάνουν με το προσφυγικό στην Ελλάδα και τότε επίσης είχε υπάρξει μεγάλη δημοσιότητα οπότε ήξερα πώς να το διαχειριστώ. Είμαι ένα άτομο που δεν φοβάται να παλέψει για τα πιστεύω του και να σταθεί στα ιδεώδη του και να μιλήσει ανοιχτά γι’ αυτά τα θέματα. Το θετικό ήταν ακριβώς αυτό, ότι δηλαδή αυτή η δημοσιότητα μου έδωσε την δυνατότητα να μιλήσω περισσότερο για την έμφυλη βία, για την έμφυλη και οικογενειακή βία. Δέχθηκα πάρα πολλά μηνύματα υποστήριξης από ανθρώπους που δεν ήξερα και δέχθηκα και πάρα πολλά μηνύματα απειλητικά. Αυτό ήταν το πιο ¨δύσκολο¨ αλλά επειδή ως έφηβη έχω περάσει σκληρό bulling λεκτικό στην ουσία δεν με επηρέασε καθόλου γιατί λέω: α εντάξει Γυμνάσιο πάλι. Κάποιοι άνθρωποι δεν αποφοιτούν ποτέ από το Γυμνάσιο, μένουν αιωνίως σε αυτή την φάση.

-Με τα ανάλογα τότε έργα σας, είχαν ξεσπάσει αντίστοιχες ρατσιστικές φωνές ενάντια στα συγκεκριμένα άτομα και τους πρόσφυγες που έλεγαν: «Γιατί να τους δώσουμε δημοσιότητα και ότι αυτοί ήρθαν στην χώρα μας;»

Ναι, είχαν υπάρξει ρίζες αρνητικές και γενικότερα το αρνητικό που υπάρχει είναι ότι πολλοί Έλληνες με χαρακτηρίζουν ως Ανθέλληνα, ότι δυσφημώ την χώρα μας στο εξωτερικό και αυτό είναι ένα πράγμα το οποίο τους πειράζει περισσότερο, το ότι ζω στο εξωτερικό και μιλάω για αυτά τα θέματα στο εξωτερικό. Αυτό είναι σαν να βγάζω ας πούμε τα άπλυτα της χώρας στην φόρα. Η κοινωνία θέλει να παρουσιάζει την Ελλάδα ως τον ιδανικό τουριστικό προορισμό, που δεν υπάρχουν προβλήματα, δεν υπάρχει ρατσισμός, δεν υπάρχει έμφυλη βία αλλά αυτό βέβαια δεν είναι αλήθεια.

-Όπως αναφέρατε εκτός από τα έργα σας για τις γυναικοκτονίες και την έμφυλη βία, έχετε κάνει και άλλα έργα όπως για την προσφυγιά, για την κακοποίηση γενικότερα … δεν είναι ψυχοφθόρο για εσάς να δημιουργείτε τέτοιου είδους έργα που θίγουν τέτοια επίπονα προβλήματα;

Απεναντίας! Άμα δεν φτιάχνω τα έργα τότε είναι ψυχολογικά επίπονο για μένα. Φτιάχνοντας τα έργα βρίσκω λύτρωση.

-Υπάρχουν άλλοι καλλιτέχνες με τους οποίους συνομιλείτε που σας λένε: «Εγώ θα ήθελα να φτιάξω ένα έργο που να θίγει ένα κοινωνικό πρόβλημα αλλά φοβάμαι για να μην δεχθώ τα «πυρά» της κοινωνίας»;

Ναι, αυτό ισχύει και ειδικά για καλλιτέχνες που θέλουν να θίγουν τέτοια κοινωνικά θέματα και οι οποίοι ζούνε στην Ελλάδα. Γι’ αυτούς είναι ακόμα πιο δύσκολο γιατί φοβούνται μήπως χάσουν τις δουλειές τους ειδικά άμα δουλεύουν στο δημόσιο, ότι μπορεί να υπάρξει κατακραυγή μέσα στην άμεση κοινότητα τους, στην γειτονιά, στην δουλειά τους.

-Και τι απαντάτε σε αυτούς, τους παροτρύνετε ότι κάνε το έργο γιατί θα έχει ένα αντίκτυπο στην κοινωνία ή τους λέτε ότι περίμενε και όντως μπορεί να δεχθείς αρνητικές κριτικές;

Τους λέω ότι: ξέρεις κάτι μπορεί να δεχθείς αρνητικές κριτικές, μπορείς να δεχθείς κατακραυγή, κρίνε εσύ μέχρι πόσο μπορείς να διαχειριστείς αυτή την κατακραυγή. Γενικότερα, εγώ είμαι της άποψης ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να φτιάχνουν τα έργα και στην ουσία αυτός είναι ο καλλιτέχνης και την στιγμή που θα σκεφτείς ένα έργο τέχνης δεν μπορείς παρά να μην το φτιάξεις.

-Γιατί θεωρείτε ότι στην Ελλάδα αντιδράμε έτσι, γιατί δεν έτοιμη η κοινωνία να δεχθεί ένα τέτοιο έργο;

Η Ελλάδα είναι μία κλειστή κοινωνία, δεν είμαστε μια χώρα που είναι οικονομικά αυτόνομη. Εξαρτόμαστε από τα χρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από τα χρήματα του τουρισμού και αυτό έχει ως αντίκτυπο να λειτουργούμε ακόμη σαν αποικία και αυτό σίγουρα δημιουργεί μία οπισθοδρόμηση στην κοινωνία αλλά η κοινωνία μας το πιστέυω, προσπαθώ να είμαι ρεαλιστικά αισιόδοξη ότι η κοινωνία μας μπορεί να πάει μόνο μπροστά.

-Σχετικά με αυτό που μας λέτε ότι η κοινωνία μας πάει μόνο μπροστά, παρά τα βήματα προόδου που έχουν γίνει πολλές φορές μέσω τομέων όπως η μουσική, τα social media κάποιοι υποστηρίζουν ότι γίνονται και πολλά βήματα προς τα πίσω για παράδειγμα η σεξουαλικοποίηση των γυναικών, η δημιουργία λάθος προτύπων… τι απαντάτε;

Ναι, γίνονται κάποια βήματα πίσω αλλά η πορεία είναι μόνο προς τα μπροστά και ακριβώς πιστεύω επειδή ότι είμαστε πολύ κοντά σε πολύ μεγάλα βήματα προς τα μπροστά γι’ αυτό πολλοί άνθρωποι που είναι πολύ συντηρητικοί προσπαθούν να γαντζωθούν σε αυτές τις αρχαϊκές αντιλήψεις επειδή βλέπουν ότι η πρόοδος έρχεται, ένα μεγάλο άλμα έρχεται γι’ αυτό προσπαθούν να κρατηθούν. Δεν είναι πιο πολλοί απλά είναι φωνακλάδες.

-Από την άλλη πλευρά δεν θεωρείτε ότι υπάρχουν κάποια σύμβολά όπως οι σημαίες τα οποία είναι καλό να μην αγγίζονται να μην αλλάζονται, παραμένουν μόνο στην αρχική τους μορφή;

Δεν πιστεύω, ούτε το έργο ζητάει να αλλάξει το χρώμα της σημαίας. Η σημαία είναι αυτή που είναι, και αντιπροσωπεύει την ιστορία μας, τα ιδεώδη μας αλλά επίσης αντιπροσωπεύει τον κάθε πολίτη του ελληνικού έθνους και από αυτή την άποψη ο κάθε πολίτης του ελληνικού έθνους έχει το δικαίωμα να εκφραστεί μέσω του εθνικού συμβόλου.

-Υπάρχει περίπτωση στο μέλλον να κάνετε κάποιο παρόμοιο έργο που να θίγει ένα άλλο κοινωνικό πρόβλημα μέσω σημαίας ή κάποιου άλλου συμβόλου;

Βέβαια, ναι.

-Και θα είστε έτοιμη για νέα «πυρά»;

 Έχω γεννηθεί έτοιμη.

-Έχετε κάποιο έργο το οποίο να είναι το αγαπημένο σας, έχετε κάποια ιδιαίτερη προτίμηση σε αυτό, κάποια αδυναμία;

Αγαπώ πάρα πολύ το τελευταίο έργο που έφτιαξα το οποίο είναι η ενοχή της γειτονιάς, το οποίο είναι και αυτό φτιαγμένο από σεντόνια και έχει 22 σπιτάκια και κάθε σπιτάκι είναι για μία γυναικοκτονία που έγινε το 2022. Το κάθε σπιτάκι έχει το όνομα του θύματος, την ημερομηνία θανάτου, την τοποθεσία, την ηλικία. Αυτό είναι ένα από τα αγαπημένα μου έργα και ένα από τα πιο δύσκολα έργα να βγούνε και τεχνικά αλλά και συναισθηματικά.

-Αναφέρεστε στην ενοχή της κοινωνίας. Αν έρθει μία γυναίκα ή ένας άνδρας αντίστοιχα και σας πει ότι εγώ έχω στο νου μου ότι μία γυναίκα υφίσταται κακοποίηση τι θα ΤΟΝ παροτρύνατε να κάνει;

Να είναι δίπλα της και να της δείχνει ότι μπορεί να στηριχτεί πάνω του. Όποτε αυτή είναι έτοιμη και με όποιον τρόπο να φύγει από αυτή την κακοποιητική σχέση να είναι δίπλα της. Γιατί η μεγαλύτερη υποστήριξη στους ανθρώπους που βιώνουν έμφυλη βία είναι η κοινότητα. Και ο εκβιαστής αυτό προσπαθεί να κάνει περισσότερο να απομονώσει το θύμα του από την κοινότητα. Και γενικώς ισχύει αυτό, όταν είμαστε απομονωμένοι είμαστε πιο ευάλωτοι. Όταν είμαστε σε κοινότητα και μεταξύ μας ενωμένοι είμαστε πιο δυνατοί.

-Πιστεύετε ότι ορισμένες γυναικοκτονίες θα μπορούσαν να είχαν αποτραπεί αν υπήρχε αυτή η συμπαράσταση της κοινότητας;

Βέβαια.

-Ποια συμβουλή θα δίνατε στα μικρά-νεαρά κορίτσια που σκέφτονται να αφήσουν τα όνειρα τους γιατί έχουν υποστεί κάποια στερεότυπα και αυτό τους κρατάει πίσω;

Έχω να πω ότι κυνηγήστε το πιο τρελό σας όνειρο! Τι είναι το πιο τρελό μου όνειρο, αυτό που πιστεύω ότι δεν πρόκειται να γίνει με τίποτα; Αυτό κυνηγήστε! Ποιο όνειρο φοβάστε να κυνηγήσετε; Αυτό είναι το όνειρο που πρέπει να κυνηγήσετε! Και αν το κυνηγήσετε σας το υπογράφω, θα γίνει!

-Μιας που αναφερόμαστε στα όνειρα, πολλοί που υποστηρίζουν το φεμινιστικό κίνημα λένε ότι οι γυναίκες που ονειρεύονται να κάνουν οικογένεια, να μείνουν στο σπίτι  για δικούς τους λόγους με τον άνδρα τους, δεν υποστηρίζουν το φεμινιστικό κίνημα και ουσιαστικά σωπαίνουν και υποστηρίζουν την πατριαρχία, τι θα υποστηρίζατε γι’ αυτό;

Δεν ισχύει αυτό, και αυτό ακόμα είναι ένα στερεότυπο. Αν μια γυναίκα έχει επιλέξει και αυτό είναι το όνειρο της να είναι νοικοκυρά και αυτό είναι αξιοσέβαστο και αυτό πρέπει να υποστηριχτεί από την κοινωνία ως εργασία. Αυτές οι γυναίκες πρέπει να πληρώνονται από το κράτος, από την κοινωνία για την δουλειά που κάνουν μέσα στο σπίτι τους γιατί έτσι θα είναι οικονομικά ανεξάρτητες και δεν θα πέφτουν εύκολα θύματα του ενός και του άλλου που θα θέλει να τους εκμεταλλεύεται. Όταν μία γυναίκα μένει μέσα στο σπίτι και μεγαλώνει τα παιδιά δωρεάν, αυτό τι σημαίνει ότι την εκμεταλλεύεται η κοινωνία για δωρεάν εργασία.

-Και κάτι τελευταίο, θεωρείτε ότι η τηλεργασία και η καραντίνα συνέβαλε στην αύξηση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας ή απλά συνέβαλε στην δημοσιότητα τους;

 Θεωρώ ότι συνέβαλε στην δημοσιότητα τους γιατί πάντα υπήρχαν αλλά περνάγανε στο ντουκου.

Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ!!!