του Γιώργου Λαχανόπουλου
Την άνοιξη του 2022, έχοντας αφήσει πίσω μας την πανδημία και με τη σκέψη στη μαύρη εκατονταετηρίδα του επόμενου Σεπτεμβρίου, στη συμπλήρωση δηλαδή εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ζητήσαμε από τον ιστορικό κύριο Γεώργιο Μαυρογορδάτο να μας παραχωρήσει μια συνέντευξη που θα εστίαζε στη Μικρασιατική Καταστροφή. Θέλαμε μια απάντηση στο εξής ερώτημα: Πώς φτάσαμε ως εκεί; Ο κύριος Μαυρογορδάτος δέχθηκε και με χαρά τον συναντήσαμε μια Κυριακή πρωί σε ένα υπέροχο ζαχαροπλαστείο του Κολωνακίου, όπου για τις επόμενες τρεις μας μίλησε με ζέση και πάθος για το θέμα μας και απάντησε στα ερωτήματά μας.
Η συνάντησή μας ξεπέρασε κάθε προσδοκία μας αλλά, όταν ήρθε η ώρα να καταγραφεί η συνέντευξη, λίγο οι εξετάσεις λίγο το καλοκαίρι μας… εμπόδισαν από το να δουλέψουμε συστηματικά. Στη συνέχεια αποφοιτήσαμε και κάπως έτσι, το άρθρο δε γράφηκε ποτέ και οι σημειώσεις μας καταπλακώθηκαν κάτω από βιβλίο και τετράδια αρχαίων, μαθηματικών, φυσικής, λογοτεχνίας… Πολλές φορές όμως θυμόμασταν εκείνο το κυριακάτικο πρωινό και η εκκρεμότητα μας ενοχλούσε: θέλαμε να μοιραστούμε την εμπειρία εκείνης της συνάντησης και με τους αναγνώστες της εφημερίδας, γι’ αυτό και αποφασίσαμε να καταγράψουμε σε λίγες λέξεις μια μικρή έστω αποτύπωση εκείνης της συνάντησης. Τα όσα συζητήθηκαν δεν μπορούν βέβαια να μεταφερθούν σε λίγες παραγράφους, όμως ελπίζουμε πως η χαρά εκείνου του πρωινού θα μεταφερθεί ατόφια.
Παρ’ όλες τις καθυστερήσεις λοιπόν η συνέντευξη με τον κ. Μαυρογορδάτο ήταν μία αξέχαστη εμπειρία την οποία αναπολώ, αφού το θέμα, η χρονική περίοδος 1908-1923, έχει ως πρωταγωνιστή τον (the man, the myth, the legend) Ελευθέριο Βενιζέλο, κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας (και προσωπικό μου ίνδαλμα).
Μάλιστα το μέρος της συνέντευξης που είχα αναλάβει ξεκινούσε καταρρίπτοντας έναν «ιστορικό» μύθο που, δυστυχώς, επιβιώνει μέχρι και σήμερα, την σκόπιμη ήττα στις εκλογές 1920 από τον Ε. Βενιζέλο. Τα ιστορικά στοιχεία της εποχής όχι μόνο δεν υποδεικνύουν κάτι τέτοιο αλλά ακριβώς το αντίθετο. Τόσο ο Βενιζέλος όσο και οι Βασιλικοί σοκαρίστηκαν από το αποτέλεσμα των εκλογών, με τον Βενιζέλο να φυγαδεύεται εκτάκτως με θαλαμηγό της οικογένειας Μπενάκη από την Ελλάδα. Η έκτακτη διαφυγή από την χώρα δείχνουν τόσο την σιγουριά του Βενιζέλου για την επικείμενη νίκη στις εκλογές όσο και το σοκ για την τελική ήττα. Παράλληλα είναι φανερή και η επιτακτική ανάγκη για απομάκρυνση από την χώρα αφού με τους Βασιλικούς στην εξουσία η ζωή του Βενιζέλου θα ήταν σε μόνιμο κίνδυνο. Από την άλλη πλευρά, οι Αντι-Βενιζελικοί δεν μας έχουν αφήσει καμία γραπτή απόδειξη περί πλάνου ή σχεδίου διακυβέρνησης της χωράς που υποδεικνύει ότι δεν πίστευαν ότι θα νικήσουν τις εκλογές αλλά δικαιολογεί κιόλας την περίεργη στάση που διατήρησαν κατά την διάρκεια της θητείας τους.
Οι Βασιλικοί με το που ανεβαίνουν στην εξουσία διορίζουν τον Δ. Ράλλη ως πρωθυπουργό αφού την κεφαλή της παράταξης, τον Γούναρη, τον αντιπαθούν οι Άγγλο-Γάλλοι μετά από ένα διπλωματικό συμβάν κατά την διάρκεια του Α’ΠΠ. Σύντομα βέβαια ο Κωνσταντίνος και ο Γούναρης τον καθαιρούν επειδή ο Ράλλης είναι διατεθειμένος να συνεργαστεί με τον Βενιζέλο (ο οποίος ήταν πρόθυμος να βοηθήσει). Παράλληλα ο Γούναρης αποκλείει τον Μεταξά από το Υπ. Στρατιωτικών αφού έχει ήδη δοθεί η θέση στον Δούσμανη, που ο Μεταξάς αντιπαθεί και αρνείται να συνεργαστεί μαζί του. Την ίδια στιγμή ο Κωνσταντίνος έχει προταθεί να καταλάβει την θέση του αρχιστράτηγου, το οποίο δεν επιτρέπεται από το Σύνταγμα αφού ο Κωνσταντίνος ήταν και βασιλιάς, αλλά δεν είναι σε θέση να διοικήσει αφού είναι βαριά άρρωστος. Τελικά όμως, τον έκαναν αρχιστράτηγο το 1921 και τον μετέφεραν στην Μ. Ασία για να ενισχύσει το ηθικό των στρατιωτών. Είναι πολύ τυχερός που κατάφερε να επιστρέψει στην Ελλάδα αφού λόγω της ήδη επιβαρυμένης σωματικής του υγείας το ταξίδι στην Μ. Ασία πρέπει να ήταν εξουθενωτικό. Η θέση τελικά θα δοθεί στον Α. Παππούλα που θεωρείται ανίκανος να ηγηθεί του στρατού αφού δεν έχει σπουδάσει σε καμία στρατιωτική σχολή και το μόνο «κατόρθωμα» του είναι η διοίκηση ενός συντάγματος στους Βαλκανικούς Πολέμους. Μια κατάσταση που εκμεταλλεύτηκε ο Γούναρης αφού ο Παππούλας δεν ήταν σε θέση να αντιταχθεί σε κομματικές διαταγές. Με αυτές τις αποφάσεις οι Αντι-Βενιζελικοί οδηγούνται σε στρατιωτικό αδιέξοδο με τους επικεφαλής να μην είναι σε θέση να διοικήσουν και με την παραμέριση έμπειρων στρατηγών όπως ο Μεταξάς που επιμένει στην άμυνα της Σμύρνης αφού η Ελλάδα δεν έχει το δυναμικό για μια εκστρατεία στην Τουρκία. Παρόλο που στην διαχείριση της καθημερινής ζωής οι Βασιλικοί φαίνεται πως τα πήγαν αρκετά καλά, τελικά φάνηκαν κατώτεροι των περιστάσεων της εποχής.
Ύστερα θίξαμε το ερώτημα περί πιθανής νίκης του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920. Δύο σενάρια προέκυψαν με το πρώτο να είναι η εισβολή στην Τουρκία. Σε αυτήν την περίπτωση, υποθετικά πάντα μιλώντας, ο Βενιζέλος θα είχε την υποστήριξη των Συμμάχων και ακόμα και αν τα γεγονότα οδηγούσαν σε κατάρρευση του μετώπου θα είχε γίνει υποχώρηση στην ζώνη τα Σμύρνης και τελικά στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ότι ακριβώς είχε προτείνει και ο ίδιος εφτά με οκτώ μήνες πριν την καταστροφή της Σμύρνης στην πραγματικότητα. Η υποχώρηση είναι πάντα καλύτερη επιλογή από την ολική καταστροφή που υπέστη το γόητρο αλλά και ο ίδιος ο Ελληνικός στρατός. Το δεύτερο, τελείως υποθετικό σενάριο, είναι η ολική άμυνα στην περιοχή της Σμύρνης με πολλές οικονομικές και στρατιωτικές απώλειες μέχρι τον Β΄ΠΠ. Τότε δεν θα ήταν απίθανο η Τουρκία να οδηγηθεί στην πλευρά του Άξονα για να αποκαταστήσει τα εθνικά εδάφη της.
Το γενικό συμπέρασμα από την συνομιλία με τον κ. Μαυρογορδάτο είναι ότι η χρονική περίοδος 1909-1922 είναι μια εντυπωσιακή και ταυτόχρονα τραγική περίοδος για την χώρα μας. Η Ελλάδα κατάφερε να διπλασιάσει τον πληθυσμό και τα εδάφη της αλλά ταυτόχρονα έχασε εκατοντάδες χιλιάδες ζωές οι οποίες βρίσκονταν στα εδάφη της Τουρκίας από τον πόλεμο και την καταστροφή της Σμύρνης, και φυσικά την οποιαδήποτε ελπίδα για την Ελλάδα των 2 ηπείρων και 5 θαλασσών. Είναι πραγματικά τραγικό που μετά από εκατό χρόνια ακόμα τσακωνόμαστε και προκαλούμε ο ένας τον άλλον με την γείτονα χώρα. Όλοι μας έχουμε σκεφτεί τουλάχιστον μια φορά ότι εμείς είμαστε οι καλοί και οι απέναντι οι κακοί, Έλληνες και Τούρκοι. Η περίοδος 1909-1922 ήταν γεμάτη νίκες και ήττες και για τα δύο έθνη οπότε ας κοιτάξουμε την ιστορία, ας παραδεχτούμε τα λάθη μας και ας βρούμε μια λύση. Ο πόλεμος μπορεί να μην είναι ιδανικός τρόπος επίλυσης διαφορών, αρκετές φορές μάλιστα υποθηκεύει και το μέλλον των αντιπάλων- όμως ο πόλεμος αυτό έγινε, οι διαφορές επιλύθηκαν με τον τρόπο που επιλύθηκαν, όμως επιμένουμε σε αυτόν. Είναι σαν να ακυρώνουμε τις εκατομμύρια ζωές αθώων που χάθηκαν τότε, το πληρώσαμε το τίμημα, ήρθε η ώρα να απολαύσουμε αυτό που αγοράσαμε με αίμα, την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των δυο χωρών.
