Το Σχολείο μας, έχει τη χαρά τα τελευταία χρόνια,  να συγκαταλέγει στους φίλους του τον Γιώργο Τσάμπρα. Ο Γιώργος Τσάμπρας είναι ένα απ’τα πιο γνωστά και έμπειρα πρόσωπα της ελληνικής μουσικής δημοσιογραφίας  και οι γνώσεις του για το ελληνικό μουσικό τραγούδι ανεξάντλητες. Φέτος, ως καλεσμένος του Μουσικού Σχολείου Ξάνθης, παρουσίασε την εκδήλωση – συναυλία προς τιμήν του Δήμου Μούτση, και με τα κείμενα του, συνέβαλε στην πραγματοποίηση αυτής της εξαιρετικής βραδιάς.

Δίνοντας το παρόν για τρίτη συνεχή χρονιά στο Φεστιβάλ «Πόλις Ονείρων», αρπάξαμε την ευκαιρία και , εν μέσω πρόβας το πρωί της ημέρας της συναυλίας, του ζητήσαμε να μας δώσει μια συνέντευξη, κάτι που έκανε με ιδιαίτερη χαρά…

Ερώτηση  1: Ποια είναι η άποψη σας για την ελληνική δισκογραφία σήμερα;

Η ελληνική δισκογραφία σήμερα προσπαθεί να ανταποκριθεί στις δυσκολίες που υπάρχουν όσο αφορά την έκδοσή της αλλά και την κυκλοφορία της. Δεν υπάρχει η εμπορική δυνατότητα που υπήρχε πριν από κάποια χρόνια, όπως δεν υπάρχει και η κατανάλωση. Τα πράγματα έχουν πάει πιο πολύ στο διαδίκτυο, αλλά όπως όλοι ξέρουμε, όταν δεν πληρώνεται κάτι, δεν υπάρχει δυνατότητα να παραχτεί . Παρ’όλα αυτά όμως, θεωρώ ότι γίνονται πάρα πολλά  πράγματα καινούρια, υπάρχουν σπουδαίοι μουσικοί, τραγουδιστές, ακόμα και δημιουργοί, βέβαια, στα νέα πλαίσια.

Ηχητικό απόσπασμα 1

Ερώτηση  2: Ξεχωρίζετε κάποιον καλλιτέχνη από την νέα γενιά τραγουδιστών και μουσικών;

Δεν θα ήθελα να αναφέρω ονόματα, κυρίως με την λογική ότι  θα ξεχάσω. Εγώ πιστεύω πώς είναι πολλοί. Και μάλιστα είναι πολλοί οι οποίοι δεν πολυφαίνονται. Επειδή τα μέσα έχουν μια λογική να προβάλουμε κάτι από αυτά που είναι ήδη γνωστά  για να κερδίσουμε από την αναγνωρισιμότητα του καλλιτέχνη. Υπάρχει πολύς κόσμος που δουλεύει πολύ σοβαρά, με πολύ καλό αποτέλεσμα και που δε πολυφαίνεται στα μέσα ενημέρωσης. Ξέρω πολύ περισσότερους μουσικούς, ξέρω λιγότερους δημιουργούς, ίσως ακόμα λιγότερους τραγουδιστές, αλλά υπάρχουν και είναι πολλοί. Δεν φαίνονται  τόσο εύκολα.

Ερώτηση  3: Ποίος είναι ο αγαπημένος σας ελληνικός δίσκος όλων των εποχών;

Έχω την εντύπωση πώς μπορώ να σας αναφέρω πενήντα ίσως και περισσότερους. Τι να πω; Δεν μου αρέσουν πολύ αυτές οι ταμπέλες για τον πιο αγαπημένο μου δίσκο. Δε θα εκπλήξω κανέναν αν πω ότι κλασικοί ελληνικοί δίσκοι σαφώς τους ακούς ανά πάσα στιγμή με τον πιο ευχάριστο τρόπο, από το Μεγάλο Ερωτικό του Χατζιδάκι και το Άξιον Εστί του Θεοδωράκη ή κάποιες κλασικές ηχογραφήσεις του Τσιτσάνη ή του Βαμβακάρη, αυτά όμως δεν θεωρώ ότι δίνουν μια απάντηση ξεχωριστή. Από τη άλλη μεριά όμως υπάρχουν πάρα πολλά τραγούδια όχι τόσων γνωστών δημιουργών που αξίζουν ιδιαίτερης προσέγγισης. Υπάρχουν κάποια τραγούδια ανθρώπων που αν σας πω το όνομά τους μπορεί να μην τους ξέρετε και εμένα μου λένε πάρα πολλά, π.χ Απόστολος Χατζηχρήστος, παλιός λαϊκός συνθέτης ή από τους νεώτερους, υπάρχουν πάρα πολλά τραγούδια του Νίκου Παπάζογλου από την άλλη μεριά,  που δεν είναι από τα πολύ γνωστά του κι όμως τα θεωρώ πολύ σπουδαία.

Ερώτηση  4: Ποια ήταν τα πρώτα σας μουσικά ακούσματα;

Δημοτικά τραγούδια της Πελοποννήσου. Μέχρι τα έξι μου χρόνια μεγάλωσα σε ένα χωριό του Νομού Ηλείας, ακούγοντας τραγούδια από μουσικούς ζωντανά σε εκδηλώσεις του χωριού. Πολύ γρήγορα βέβαια, στα έξι μου, βρέθηκα στον Πειραιά και από εκεί και κάτω η μουσική μου παιδεία ήταν περισσότερο το ραδιόφωνο αρχικά (γιατί η τηλεόραση ακόμα ήταν στα σπάργανα) από εκεί άρχισα να μαθαίνω κάποια πράγματα και σιγά σιγά, και σκόπιμα, γιατί είχα αποφασίσει από πολύ νωρίς ότι γύρω από όλα αυτά θα κινηθούν τα ενδιαφέροντα μου. Σε ηλικία δέκα-έντεκα χρονών κατέγραφα σε τετράδια και προσπαθούσα να συγκεντρώσω ιστορικά στοιχεία για όλα αυτά, θυμάμαι τότε  εκπομπές δισκογραφικών εταιριών που υπήρχαν, ήταν κάτι εκπομπές που διαφήμιζαν τους δίσκους της εποχής εκείνης, πληρωμένες των εταιριών. Έχω ακόμα τετράδια στα οποία έχω καταγράψει όλο το ρεπερτόριο εκείνης της εποχής που είναι καλό, έμαθα πάρα πολλά πράγματα έτσι και το έκανα με πολύ χαρά. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν τραγούδια που τα κατέγραφα τότε και μου αρέσουν πολύ.

Ερώτηση  5: Πώς κρίνετε το μέλλον της ελληνικής μουσικής σκηνής;

Θα είναι το ίδιο με το μέλλον της ελληνικής κοινωνίας γενικότερα. Εγώ πιστεύω ότι αυτά τα πράγματα πάνε μαζί. Αν υπάρχει ακμή στους ανθρώπους, στην κοινωνία, θα καταγραφεί αυτό και στο τραγούδι. Αν η κοινωνία ψάχνεται η σέρνεται, με τον ίδιο τρόπο αυτό θα υπάρξει και στο τραγούδι. Αν η κοινωνία θέλει να μετράει δραχμές ή ευρώ το ίδιο θα κάνει και το τραγούδι με τον όποιο τρόπο.

Ηχητικό απόσπασμα 2

Ερώτηση  6: Δεδομένου πώς οι πωλήσεις των δίσκων έχουν μειωθεί δραματικά σε σημείο που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν, πώς σας φαίνεται που οι νέοι άνθρωποι αρκούνται στο να ακούν δωρεάν τη μουσική αντί να την στηρίξουν αγοράζοντας την;

Δεν με ενοχλεί τόσο το ότι οι νέοι ακούν δωρεάν μουσική, και όλοι ακούν δωρεάν, άλλωστε αν το καλοσκεφτεί κανείς, και πιο παλιά συνέβαινε το ίδιο, άκουγαν οι άνθρωποι από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και δεν αγόραζαν πάντα δίσκους. Αυτό τώρα έχει γίνει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό και είναι λίγο απαγορευτικό σε ότι αφορά την παραγωγή της δισκογραφίας. Από την άλλη μεριά, έχει μεγάλη σημασία ο τρόπος που ακούνε μουσική και οι νέοι και οι λίγο παλιότεροι. Με ενοχλεί λίγο το να ακούσεις μια πολύ καλή μπάντα ηχογραφημένη  με ένα μικρό κασετοφωνάκι ή από ένα κινητό ακόμα, στο διαδίκτυο, όπου δεν ακούγεται σχεδόν τίποτα από αυτά που παίζουν οι μουσικοί ή τραγουδά ο τραγουδιστής. Αυτό είναι μια καθημερινότητα πια. Δεν ακούς το υλικό. Όπως επίσης, από την άλλη μεριά, με ενοχλεί να υπάρχει  ένα τραγούδι πάρα πολύ σπουδαίο, εικονογραφημένο, γιατί το διαδίκτυο τις περισσότερες φορές θέλει  και εικόνα για να λειτουργήσει, με τις πιο αταίριαστες εικόνες που μπορεί να φανταστεί κανείς. Βλέπεις ένα μνημείο μουσικού πολιτισμού και από πίσω πέντε εικόνες και λες «Θεέ μου μα γιατί πρέπει να το δω εγώ τώρα αυτό;»

Ηχητικό απόσπασμα 3

Ερώτηση  7: Παρατηρούμε πώς το φαινόμενο του δίσκου έχει αρχίσει να εξασθενεί και τόσο οι μουσικοί παραγωγοί  όσο και οι τραγουδιστές επιλέγουν να  εκδίδουν τα λεγόμενα «singles» μόνο και μόνο για την ενδεχόμενη ραδιοφωνική επιτυχία. Πώς σας φαίνεται το φαινόμενο αυτό;

Κάθε καιρός έχει και τα δικά του χαρακτηριστικά. Δεν πιστεύω πως συμβαίνει αυτό τόσο έντονα. Βγαίνουν μεν κάποια τραγούδια μεμονωμένα μέσω του διαδικτύου αλλά οι περισσότεροι, και νέοι δημιουργοί και παλιότεροι, έχουν ακόμα μια λογική να κάνουν πιο συγκροτημένες δουλειές. Αν δείτε, και παλιοί συνθέτες και τραγουδοποιοί και τραγουδιστές, θεωρούν καινούργιες τους δουλειές, τις ολοκληρωμένες δουλειές. Ιδιαίτερα σε  αυτό που λέμε τραγούδι μουσικού πολιτισμού. Γιατί εντάξει, υπάρχουν και τα εμπορικά δεδομένα που λειτουργούν λίγο αλλιώς.

Ερώτηση  8: Δεν πιστέυετε ότι μέσα σε ένα δίσκο, όταν η εταιρία αποφασίζει να προωθήσει ένα συγκεκριμένο single, χάνονται τα υπόλοιπα τραγούδια;

Καταρχάς, σήμερα έτσι όπως είναι τα πράγματα, αυτό που λέτε είναι η αισιόδοξη προοπτική: Συνήθως δεν υπάρχει εταιρία και ο καλλιτέχνης μόνος του προσπαθεί να στηρίξει την δουλειά του. Έχω όμως την αίσθηση ότι ακόμα και σε αυτές τις συνθήκες ένας καλλιτέχνης θεωρεί δουλειά του την ολοκληρωμένη έκδοση και όχι το ένα τραγούδι. Και πάλι θέλω να κάνω τον διαχωρισμό ανάμεσα στο τραγούδι πολιτισμό και στο τραγούδι εμπόριο, γιατί εκεί όντως με ένα τραγούδι «hit» νομίζει κάποιος πώς καθάρισε τις εμφανίσεις του έστω και για ένα φεγγάρι, γιατί όλοι ξέρουμε ότι τα τραγούδια  αυτού του τύπου δεν κρατάνε και πάρα πολύ.

Ερώτηση  9: Ποιός είναι ο δικός σας ορισμός της τέχνης και του καλλιτέχνη αντίστοιχα;

Τέχνη είναι τρόπος ζωής νομίζω. Δεν έχει να κάνει με μια συγκεκριμένη μουσική ή άλλη έκφραση. Αν έχεις συνηθίσει να σκέφτεσαι με καλλιτεχνικό τρόπο, αυτό μπορεί να περάσει ακόμα και στις πιο καθημερινές σου δραστηριότητες. Αν δεν έχεις συνηθίσει αυτό, ακόμα και στο τραγούδι ή σε όποια άλλη καλλιτεχνική έκφραση, κινδυνεύεις να γίνεις μπακάλης, μανάβης ή ότι άλλο θέλετε…

 Ερώτηση  10: Πιστεύετε πώς η ελληνική μουσική έχει χάσει εν μέρη την αίγλη που είχε αποκτήσει τις προηγούμενες δεκαετίες ή πιστεύετε πως η εξέλιξη της είναι ανοδική;

Την αίγλη την έχει χάσει, όχι γιατί δε έχει ενδιαφέρον η ελληνική μουσική, αλλά γιατί υπήρξαν άλλα μέσα τα οποία κέρδισαν το ενδιαφέρον  των καταναλωτών. Αυτό που κάποτε εμείς οι λίγο μεγαλύτεροι γνωρίσαμε σαν ελληνική μουσική να έχει το κεντρικό ενδιαφέρον, σήμερα έχει μετατοπισθεί στο διαδίκτυο με όλα τα άλλα μαζί. Μέσα στο διαδίκτυο υπάρχει και η μουσική και άλλα πράγματα που τραβούν την προσοχή του κόσμου. Θα δούμε πού θα οδηγήσει. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι στο τέλος αυτής της ιστορίας δεν θα καθαρίσει το τοπίο και δεν θα βγουν τα πράγματα τα οποία αξίζει να βγουν και να χαθούν όλα τα άλλα. Είμαστε σε μια διαδικασία και μέσα σε ένα φαινόμενο και δεν νομίζω ότι  είναι σωστό να το κρίνουμε. Ας περιμένουμε που θα καταλήξει. Είναι ένα μεγάλο ταξίδι, σε τι λιμάνι θα φτάσεις  θα το δεις όταν συμβεί. Αν θα πρέπει να έχουμε κάποιες επιφυλάξεις; Ίσως, αλλά και ελπίδες.

Ερώτηση  11: Οι στίχοι που αναδεικνύονται αυτή την εποχή πώς σας φαίνονται;

Θα ξαναέρθω στη απάντηση που σας είχα δώσει νωρίτερα. Εγώ διαβάζω πολύ ενδιαφέροντα πράγματα και από παλιούς και από νεώτερους ανθρώπους. Το πρόβλημά μου είναι ότι πρώτον δεν φαίνονται μέσα από την επικοινωνία και επίσης, έχω την εντύπωση ότι, το κοινό δεν δίνει τόσο μεγάλη σημασία σε αυτά που ακούει. Βρίσκομαι πολύ συχνά σε χώρους που ακούγεται μουσική, τραγούδια και αναρωτιέμαι γιατί πήγαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι εκεί. Αφού δεν ακούν τι γίνεται γύρω τους. Ακόμα κι αν δει κανείς  βιντεάκια που έχουν ανεβεί από κινητά στο διαδίκτυο, θα διαπιστώσει πώς ο ήχος της φασαρίας είναι πολύ ψηλά και στο βάθος ακούγεται κι ένας τραγουδιστής  και πέντε μουσικοί που παίζουν. Κι εκεί αναρωτιέσαι πραγματικά γιατί αυτοί οι άνθρωποι πάνε, ξοδεύουν και τα λεφτά τους εκεί για να μιλάνε και δεν πάνε κάπου αλλού για να μην φωνάζουν και δυνατά. Είναι ένα πρόβλημα αυτό σε ότι αφορά την συμπεριφορά του κόσμου 

Ερώτηση  12: Ξεχωρίζετε κάποιο στιχουργό αυτής της εποχής που οι στίχοι του να σας αγγίζουν;

Δεν μ” αρέσει να λέω πρόσωπα συγκεκριμένα γιατί ακριβώς εκείνη τη στιγμή μπορεί να ξεχάσω αυτόν που θέλω να πω περισσότερο. Τραγούδια ενδιαφέροντα βρίσκω όμως, κι από ανθρώπους της γενιάς μου όπως ο Βαγγέλης Κορακάκης, και από πιο παλιούς, πρόσφατα ας πούμε άκουσα κάποια τραγούδια του Χρήστου Λεοντή που τα βρήκα πάρα πολύ ενδιαφέροντα ακόμα  και σαν τρόπο αντίληψης. Και από νεώτερους ανθρώπους, το όνομα του Δημήτρη Σίντου το έχω και πρόχειρο γιατί είναι μαζί μας  τώρα. Άκουσα ένα δίσκο που ουσιαστικά είναι μια ιδιωτική του παραγωγή . Παρ’όλα αυτά βλέπεις και την σχέση του ανθρώπου και με την παράδοση και πώς την αναπτύσσει αυτή με αγάπη, με διάθεση καλλιτεχνική και όχι της αγοράς. Όλα αυτά τα δεδομένα για μένα είναι πάρα πολύ σπουδαία, ακόμα κι αν δεν είναι ένα προϊόν το οποίο προορίζεται να επικοινωνήσει με εκατομμύρια  ανθρώπους -όχι ότι είναι κακό να επικοινωνήσει με εκατομμύρια ανθρώπους, ίσα ίσα μακάρι να συμβαίνει, και τέτοια τραγούδια μπορεί να βρει κανείς καλύτερα. Το θέμα είναι γιατί πάρα πολλοί άνθρωποι προσεγγίζουν αυτό το κομμάτι. Εκεί είναι και η κρίση της κοινωνίας που έλεγα λίγο πιο πριν, για μένα.

Ερώτηση  13: Δώστε μας έναν δικό σας ορισμό της μουσικής!

Έκφραση. Μια λέξη. Για μένα που δεν είμαι μουσικός.

Ερώτηση  14: Ξεχωρίζετε κάποιο εξώφυλλο ελληνικού δίσκου;

Πάρα πολλά! Ένα απ’τα παράπονα μου είναι ότι οι άνθρωποι συνηθίζουν να κρίνουν με πολύ στενά δεδομένα. Κρίνουμε δηλαδή έναν τραγουδιστή, έναν συνθέτη, έναν στιχουργό, με βάση 10-15-20 πράγματα που έχουν  έρθει σχεδόν τυχαία σε εμάς. Αυτός ο άνθρωπος μπορεί να έχει πίσω του ένα πολύ μεγάλο έργο, που για τυχαίους συνήθως λόγους, δεν έχει φτάσει σε εμάς. Έχω βαρεθεί να ακούω απόψεις για μεγάλους συνθέτες ή για μεγάλους τραγουδιστές και όταν λες ναι, αλλά από που το έβγαλες αυτό το συμπέρασμα διαπιστώνεις ότι  ο άνθρωπος ο οποίος εκφράζει αυτή την άποψη με μεγάλη σιγουριά, από αυτό τον άνθρωπο ξέρει πέντε τραγούδια, δέκα; Και λες μα;! Για αυτό ακριβώς με βλέπετε έτσι επιφυλακτικό στο να λέω αυτό είναι και δεν είναι.  Σαφώς υπήρχε μια καλύτερη εποχή σε ότι αφορά το εικαστικό μέρος των δίσκων στα χρόνια του ’60 και του ’70 γιατί τότε υπήρχε και μια λογική τότε ο τραγουδιστής να είναι στο εξώφυλλο. Πιο εύκολα τότε γίνονταν εξώφυλλα εικαστικά έργα, όμως ίσως αυτό να έχει να κάνει και με καθαρά εμπορικά δεδομένα. Σήμερα, το να πληρώσω έναν ζωγράφο π.χ. να σου κάνει ένα εξώφυλλο δεν είναι  μέσα στα οικονομικά δεδομένα μιας καινούργιας έκδοσης. Μπορεί να είναι πιο πρακτικός ο λόγος. Υπήρξε βέβαια ενδιάμεσα και η λογική ότι το εξώφυλλο δίσκων έχει την φάτσα του τραγουδιστή-star .

Ερώτηση  15: Ποια είναι η άποψη σας για τα talent shows;

Δεν έχω και φοβερή άποψη γιατί δεν τα έχω παρακολουθήσει σχεδόν καθόλου. Αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι πόσο ακούω γύρω μου για αυτά. Ομολογώ ότι όσες φορές έχω προσπαθήσει να παρακολουθήσω κάτι, ακόμα και καλλιτέχνες, δεν έχω επιβεβαιώσει ότι αξίζει τον κόπο. Ίσως γι αυτό δεν τα έχω παρακολουθήσει κιόλας. Αν μου πείτε τώρα, ακόμα και από αυτούς που προσπάθησαν να κάνουν καριέρα, γιατί δεν θυμάμαι κάποιον που να έκανε  τεράστια ή αξιομνημόνευτη καριέρα, δεν βρίσκω, πολύς ντόρος για το τίποτα. Πιθανόν βοηθάει την τηλεόραση να καλύπτει ώρες, ίσως να βοηθάει και τους ανθρώπους να έχουν ένα αντικείμενο συζήτησης, γιατί είναι κάτι που το έχουν δει όλοι, αλλά ως εκεί. Δεν βλέπω κάτι άλλο.

Ερώτηση  16: Ένα αγαπημένο σας τραγούδι και ο λόγος που είναι το αγαπημένο σας.

Έχω πολλά αγαπημένα  τραγούδια. Κάποτε με είχαν βάλει να κάνω μια εκπομπή με τα αγαπημένα μου τραγούδια. Ξεκίνησα με ένα παραδοσιακό τραγούδι της Πελοποννήσου που είναι τα πρώτα μου ακούσματα, συνέχισα με τραγούδια του Άκη Πάνου, του Γιώργου Ζαμπέτα, όχι απ’τα πολύ γνωστά, γιατί η διάθεσή μου συνήθως είναι για τραγούδια που δεν έχουν φανεί πολύ. Θεοδωράκης, Χατζιδάκις, όπως και συνθέτες λιγότερο προβεβλημένοι από την ίδια εποχή, π.χ. Σταύρος Τζουανάκος στους λαϊκούς, την νεώτερη γενιά, ο Πάνος και ο Χάρης Κατσιμίχας, ο Παπάζογλου που τον ανέφερα και πριν, ο Πορτοκάλογλου, ο Κραουνάκης, ο Σπανουδάκης. Ο  κάθε ένας από αυτούς είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο, που δεν ξεπερνιέται λέγοντας απλά ένα όνομα ή έναν τίτλο. Η Λίνα Νικολακοπούλου, ακόμα και νεώτεροι, ο Γεράσιμος Ευαγγελάτος, ο Θέμης Καραμουρατίδης και άλλοι. Είναι πολλά. Αυτή η εκπομπή είχε δεκαπέντε τραγούδια, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι αν με έβαζαν να την κάνω πάλι θα έβαζα τα ίδια τραγούδια. Μάλλον δεν θα ήταν. 

Ερώτηση  17: Αυτά τα δεκαπέντε δεν θα ήταν και ιδιαίτερα εμπορικά-δημοφιλή ;

Έχω την εντύπωση πώς αυτά τα τραγούδια, εγώ λέω ότι, είναι δεύτερης προβολής, αν τα ακούσει κανείς, τα δέχεται. Το πρόβλημα είναι μέχρι να τα ακούσει. Εκτός, υπάρχει και αυτή η περίπτωση, τα τραγούδια να λένε κάτι που το κοινό το ενοχλεί. Το πλατύ κοινό δεν θέλει να του λες πράγματα, αυτό που λέμε «μεγάλες αλήθειες», που ίσως δεν μπορεί και το ίδιο να τα υποστηρίξει. Γι” αυτό και ποτέ δεν έχουμε φαινόμενο μεγάλων επιτυχιών που να μιλούσαν με πολύ ωμή γλώσσα για μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Δεν θυμάμαι τραγούδι το οποίο να μίλησε ακέραια  για ένα θέμα και να έγινε πολύ μεγάλη  επιτυχία. Μάλλον το κοινό αρέσκεται γενικώς  στο παραμύθι σ΄ αυτά τα πράγματα, του αρέσει το βίπερ νόρα στο τραγούδι.

Ερώτηση 18: Εσάς σας αρέσει να ακούτε τραγούδια που αναφέρουν κοινωνικά προβλήματα;

Τα πάντα μ΄ αρέσουν. Το κάθε τραγούδι, έχει την ώρα του, την εποχή του, την δική του διάθεση. Μπορώ να ακούσω από το πιο ελαφρό τραγούδι του πιο απρόβλεπτου για μένα καλλιτέχνη, από το «Νυχτολούλουδο» του Φοίβου με την Δέσποινα Βανδή, μέχρι την μελοποίηση του Γιώργου Κουρουπού στα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη. Όλα αυτά είναι ανά πάσα στιγμή μέσα μου. Σαφώς, όλα αυτά δεν είναι ίσης καλλιτεχνικής αξίας, δεν ισχυρίζομαι κάτι τέτοιο, αλλά το κάθε ένα έχει την ώρα του. Δεν θα πάω στα μπουζούκια για να ακούσω κλασσική. Υπάρχει ένα φοβερό ανέκδοτο που δεν ήμουν παρών όταν συνέβη: Είναι ο Γιάννης Κότσιρας στο μαγαζί που δουλεύει και λέει το «Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ». Ένα βράδυ έχει πάει στο μαγαζί και ο Μπιθικώτσης, και πάει μετά να τον συγχαρεί στο καμαρίνι, και ο Κότσιρας του λέει λίγο ενοχικά «Ξέρετε κύριε Γρηγόρη, εε, εμείς εδώ τα τραγούδια τα λέμε, δεν μπορούμε να πούμε ολόκληρο το Άξιον Εστί, τα βάζουμε μέσα σε άλλα τραγούδια, να τα περάσουμε στην νεολαία» και ο Μπιθικώτσης καταλήγει την συζήτηση ως εξής: «Τι λες αγόρι μου;! Ξέρεις τι πιάτα μου έχουν σπάσει εμένα για τον ήλιο της δικαιοσύνης;»

Ερώτηση 19: Ποιό μουσικό όργανο αγαπάτε να ακούτε;

Ένα πολύ αγαπημένο μου όργανο, που έχει αντέξει και στο χρόνο, αλλά έχει και συγκεκριμένο εκτελεστή. Το βιολί του Γιώργου Κόρου. Είναι ένα πράγμα που δεν το ξεπέρασα ποτέ μου και σε καμία εποχή.

Ερώτηση 20: Συμφωνείται με την φράση πως η μουσική είναι συγκίνηση;

Είναι και συγκίνηση. Μπορεί όμως να είναι και διασκέδαση, χαρά. Μπορεί να είναι και θυμός ακόμα. Όλα τα συναισθήματα εκφράζονται στην μουσική.

Ερώτηση 21: Τι επιδιώκετε να σας προσφέρει η μουσική που ακούτε;

Την προσωπική μου γαλήνη κατ’αρχάς. Έτσι ξεκίνησε όλο το έργο. Σιγά σιγά, με το πέρασμα των χρόνων, έγινε και επάγγελμα, με την καλή έννοια. Η προσωπική μου γαλήνη υπήρχε πάντα μέσα σ΄ όλο αυτό.

Ερώτηση 22: Την παγκόσμια μουσική πώς θα την κρίνατε;

 Όσο την ξέρω, ως απλός ακροατής, υπάρχουν πράγματα που μου αρέσουν και έχουν να κάνουν με τις τοπικές μουσικές χωρών, όχι τόσο με το τραγούδι της αγοράς. Έχω μια ιδιαίτερη αδυναμία στις μουσικές των ανατολικών χωρών και πάντα ήταν μια μεγάλη μου απορία πώς μια τραγουδίστρια όπως η Φαϊρούζ  δεν πέρασε ποτέ στα ελληνικά ακούσματα. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση όταν ήρθε η Φαϊρούζ στην Ελλάδα και τραγούδησε στο Ηρώδειο, πηγαίνοντας να δω την συναυλία, διαπίστωσα ότι το κοινό ήταν σχεδόν αποκλειστικά Άραβες, οι οποίοι ήξεραν και πάρα πολύ καλά όλο το ρεπερτόριο απ” έξω. Ήταν μια συναυλία όπου δεν ξέρω πόσοι ήταν οι Έλληνες εκεί μέσα, οι υπόλοιποι που ήταν ξένοι ήξεραν πάρα πολύ καλά  τα τραγούδια, και την αντιμετώπιζαν σχεδόν σαν ιέρεια επί σκηνής. Να φανταστείτε, σήκωσα κάποια στιγμή να βγάλω μια φωτογραφία, και υπήρχε άνθρωπος που μου είπε «Μην το κάνεις, απαγορεύεται, δεν φωτογραφίζουμε εδώ.» Από την άλλη μεριά έχω τον γιο μου, που πήγαμε σε μια συναυλία γνωστού τραγουδιστή τελευταία και φεύγοντας μου λέει «Τραγουδιστής είναι αυτός; Εγώ περισσότερο τον είδα σαν τροχονόμο κινητών»

Μαρία Αθανασοπούλου

Άννη Κυρακοσιάν

Δώρα Παπαντοπούλου

Λαμπρινή Σούλα

Χαρούλα Σουμάδη