Της Ξανθοπούλου Ελευθερίας Α” 2
Το γυναικείο κίνημα που ξέσπασε στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν η έναρξη της δράσης των γυναικών για την διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Το κίνημα αυτό είναι συνυφασμένο με την ιδεολογία που «γέννησε», τον φεμινισμό. Ο φεμινισμός είναι μια πολιτική και κοινωνική θεωρία με κοινό στόχο την γυναικεία απελευθέρωση και την επίτευξη της ισότητας των φύλων, έχοντας κοινή πεποίθηση πως η υποταγή των γυναικών έχει ως αιτία το φύλο τους. Και επειδή τελευταία ο ορισμός του φεμινισμού έχει αλλοιωθεί τόσο πολύ που έχει ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση πολλών από αυτόν ο πιο ορθός και περιεκτικός προσδιορισμός της ιδεολογίας είναι: η ιδεολογία που υποστηρίζει την ισοδυναμία των φύλων, όχι την επικράτηση κανενός από τα δύο φύλα και την προσφορά ευκαιριών δίκαια και ισάξια.
Το φεμινιστικό κίνημα στον κόσμο:
Περίπου την ίδια εποχή η εξέγερση των γυναικών ξεσπά σε όλο τον κόσμο. Μπορούμε να το αναλύσουμε κοιτώντας 4 «κύματα» που αγγίζουν από τις αρχές της σύγχρονης ιστορίας έως το σήμερα.
1ο ΚΥΜΑ ( Βιομηχανική επανάσταση – 1950):
Αυτή την εποχή χαρακτηρίζουν οι σουφραζέτες, οι γυναίκες προστάτες του κινήματος που διεκδικούν την παραχώρηση απαραίτητων δικαιωμάτων όπως η ψήφος, η εκπαίδευση και η εργασία. Κέντρα εκείνη την εποχή είναι οι ΗΠΑ και η Ευρώπη. Παρότι ήδη μερικές γυναίκες εργάζονται σε βιομηχανίες δεν αμείβονται ούτε στο ελάχιστο όσο οι άντρες συνάδελφοι τους, δεν εκπαιδεύονται σε κανέναν τομέα και μετά την εργασία τους ίσες ή περισσότερες ώρες από τους άντρες πρέπει να φροντίζουν εξ ολοκλήρου το σπίτι και την οικογένεια τους. Εκεί βασίζονται οι πρώτες φεμινίστριες και προκαλούν αλλαγή νομοσχεδίων, σταδιακή κοινωνική απελευθέρωση και ταυτόχρονα επηρεάζουν και τις τάσεις τις μόδας.
Πολλές είναι οι γυναίκες που με θάρρος και πολύ θράσος αγωνίστηκαν κρυφά ή φανερά ως σουφραζέτες υπερασπιστές της φυλετικής ισοδυναμίας. Υπάρχουν όμως πολλές που έγραψαν το όνομα τους με ανεξίτηλο μελάνι:
Η Αγγλίδα Μαίρη Γουολστουνκράφτ με επίκεντρο της τη γυναίκεια χειραφέτηση είναι η συγγραφέας του περίφημου φεμινιστικού μανιφέστου «Η Αναγνώριση των δικαιωμάτων της γυναίκας» (1792). Σκοπός του βιβλίου ήταν να δείξει πόσο λάθος ισχυρισμό είχε κάνει ο Γάλλο φιλόσοφος Ζαν – Ζακ Ρουσό γράφοντας στο έργο του «Αιμίλιος» ότι : οι γυναίκες πρέπει να μορφώνονται μόνο για να είναι καλές σύζυγοι και να ευχαριστούν τους άντρες. Γενικά υποστήριζε ότι η γυναίκα χρειαζόταν την ελευθερία της, οικονομική ανεξαρτησία και αυτονομία από τους άντρες.
Επίσης αξιοσημείωτη είναι η συμβολή της Έμελιν Πάνκχερστ που επικεντρώθηκε στην πολιτική ανυπακοή. Την κύρια περίοδο διεκδίκησης ψήφου, όταν οι σουφραζέτες προσχωρούν σε εμπρησμούς , σπάσιμο παραθύρων και επιθέσεις εκείνη ιδρύει την Κοινωνική και Πολιτική ένωση γυναικών (WSPU). Η ατίθαση ακτιβίστρια σε μια ομιλία της είχε πει : «είτε οι γυναίκες θα σκοτωθούν είτε θα έχουν δικαίωμα ψήφου» το οποίο κατάφεραν να κατακτήσουν για όλες τις ενήλικες γυναίκες το 1928 στη Βρετανία..
2ο ΚΥΜΑ( 1950-1980):
Αυτή η περίοδος ταυτίζεται με την γνωστή Σεξουαλική επανάσταση. Η κύρια απαίτηση αυτού του κύματος είναι η κατάκριση του πατριαρχικού συστήματος που συντηρεί και αναπαράγει τη καταπίεση των γυναικών . Ταυτόχρονα οι κοινότητα ΛΟΑΤ έρχεται στο παρασκήνιο διεκδικώντας τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων. Μιλάμε για την εποχή της σεξουαλικής απελευθέρωσης και της καταπάτησης τόσων κανόνων της κοινωνίας που φαίνεται να καταπιέζουν και να περιορίζουν την σπιρτόζουσα νεολαία.
Το πιο κομβικό πρόσωπο αυτής της χρονική στιγμής όσων αφορά το φεμινιστικό κίνημα είναι η περιβόητη Σιμόν ντε Μποβουάρ που εκδίδει το βιβλίο της : «ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΦΥΛΛΟ». Σε αυτό αναλύει όλες τις πιθανές παραμέτρους για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα, σύζυγος, νέα κοπέλα, μητέρα, πώς μπορεί μια γυναίκα να εξερευνήσει την ταυτότητα της και το αντίκτυπο που έχουν όλα αυτά μέσα στην τότε κοινωνία. Η πιο γνωστή και ίσως η φράση που συμπτύσσει το περιεχόμενο όλου του βιβλίου είναι : «γυναίκα δε γίνεσαι, αλλά γεννιέσαι».
Το πιο σημαντικό απόσταγμα από την εκπρόσωπο του 2ου κύματος είναι η αλλαγή της φεμινιστικής πολιτικής. Η ίδια θεωρούσε ότι οι άνδρες στην κοινωνία είχαν το ρόλο του Υποκειμένου και οι γυναίκες ήταν οι άλλοι και κατέληξε στο συμπέρασμα που εκφράζει την γυναικεία εξέγερση αυτής της περιόδου: « Μόνο μέσω της συνεργασίας μεταξύ ανδρών και γυναικών μπορούν να επανακαθοριστούν οι ρόλοι των φύλων. Αμέσως εξαντλούνται όλα τα αντίτυπα του βιβλίου και εξίσου γρήγορα μπαίνει στη μαύρη λίστα του Βατικανού λόγω των ριζοσπαστικών του απόψεων
3ο ΚΥΜΑ (1990):
Πλέον εστιάζουμε στη βία έναντι του γυναικείου φύλου σε όλες τις μορφές της όπως βιασμοί, ενδοοικογενειακή βία, παρενοχλήσεις κλπ. και στις διακρίσεις που κατακλύζουν όλους τους τομείς. Η λεγόμενες μεταφεμινίστριες δεν δέχονται πως η γυναίκα είναι ένα «θύμα» της κοινωνίας και των στερεοτύπων της και αγωνίζονται για την ενδυνάμωση της γυναικείας ταυτότητας, προσκαλώντας τις γυναίκες να είναι υπεύθυνες του εαυτού τους και όχι υπόλογες σε κανένα. Σύμβολο του φεμινιστικού κινήματος είναι η Γκλόρια Στέινεμ από τις ΗΠΑ.
4ο ΚΥΜΑ ( 21Ος ΑΙΏΝΑΣ):
Ακόμη μέχρι σήμερα γυναίκες σε όλο τον κόσμο αγωνίζονται για την κατάλυση διακρίσεων και αδικιών απέναντι στις γυναίκες. Στο προσκήνιο έρχονται και νεοσύστατα θέματα όπως τα πρότυπα ομορφιάς, η έμφυλη βία και η ανισότητα στον εργασιακό στίβο. Έχουν ξεσπάσει διάφορα κινήματα όπως το #Me Too και # Time’s up όπως δεν εθελοτυφλούμε αν πιστεύουμε πως έχει έρθει το τέλος γιατί κάποιες γυναίκες εκεί έξω στερούνται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και σκοτώνονται ή υποφέρουν υπό άθλιες συνθήκες διαβίωσης.
Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα:
Εστιάζοντας τώρα στην Ελλάδα τη σπίθα που ξεκίνησε τη φωτιά του κινήματος αποτέλεσε η κυκλοφορία του περιοδικού «Εφημερίδα των Κυριών» στις 8 Μαρτίου 1887. Εκδίδεται από γυναίκες και απευθύνεται σε γυναίκες μεσαίων στρωμάτων και επικεφαλής της είναι η δημοσιογράφος και συγγραφέας Καλιρρόη Παρρέν. Για τις σουφραζέτες η «Εφημερίδα των Κυριών» έγραφε: «Η σωφραζέτα καταδιώκει, απειλεί, βιαιοπραγεί και συγχρόνως, εις υπέρτατην έξαψιν αλλοφροσύνης, ρίπτεται μόνη της εις θάνατον, από μανίαν, από πόθον να χύση το αίμα της, να κάμη θόρυβον, να δώση την ζωήν της, την οποίαν δεν της ζητεί κανείς». Η ίδια η Παρρέν ισχυρίζεται ότι στην Ελλάδα δεν είναι ώριμες ακόμη οι συνθήκες, λόγω του χαμηλού πολιτικού επιπέδου, που αποτυπωνόταν ακόμη και στη Βουλή με τη χλεύη στις φιλογυναικείες νομοθετικές διατάξεις. Όμως οι πρώτες διεκδικήσεις ξεκινάνε…
Ζητούν να διαχειρίζονται τη περιουσία τους, να συμμετέχουν σε οικογενειακά συμβούλια και να αναλαμβάνουν τη κηδεμονία των παιδιών τους. Με την πορεία αναπτύσσονται διεκδικήσεις στον εργασιακό χώρο και το αίτημα για το δικαίωμα ψήφου. Ταυτόχρονα προκύπτουν και αποτελέσματα όπως η ίδρυση σχολείων και σχολών εκπαίδευσης θηλέων και διάφορες εργασιακές ελευθερίες. Το 1920 ιδρύεται Ο «Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας» η πλέον αντιπροσωπευτική οργάνωση για την προώθηση του γυναίκειου αγώνα. Όσες γυναίκες υποστήριξαν το Βενιζέλο ήταν σύμφωνες με τη γνώμη ότι οι συνθήκες ήταν ανώριμες για την κατάκτηση του δικαιώματος ψήφου κυρίως λόγο του αναλφαβητισμού που επικρατούσες. Η μόνη παράταξη που το υποστήριξε πλήρως ήταν το ΚΚΕ με το προεκλογικό σύνθημα : «Σφυρί – δρεπάνι – και ψήφο στο φουστάνι!».
Σημαντικό ρόλο θα παίξει και η Γαλάτεια Καζαντζάκη η γυναίκα του Νίκου Καζαντζάκη όπου γράφοντας στο Ριζοσπάστη γράφει την πρόταση της συνδέοντας τον γυναικείο αγώνα για τη εκπλήρωση των αιτημάτων με τη συνολική αλλαγή του συστήματος.
Οι εξελίξεις συνεχίζονται και συνεχώς αυξάνονται: απεργίες εργατριών , οι μεσοπολεμικές φεμινίστριες αντιτίθενται στην εργασίας του σεξ, τη δεκαετία του 1940 ορμές γυναικών παίρνουν μέρος στην Αντίσταση, εκδίδεται το έντυπο «Ο Αγώνας της Γυναίκας» κ.α. Βασικά αποτελέσματα ήταν η απόκτηση πλήρων εκλογικών δικαιωμάτων στις 7 Ιουνίου του 1952 με το νόμο 2151, όπου στις επόμενες εκλογές εκλέγεται και η Ελένη Σκούρα η πρώτη Ελληνίδα γυναίκα βουλευτής. Χρόνια μετά, στο Σύνταγμα του 1975 τέθηκε το θεμέλιο της ισότητας των φύλων. Στο άρθρο 4, παρ. 1 και 2, διατυπώνεται ότι: οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. Πια οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις.
Ελληνίδες φεμινίστριες που έφεραν την αλλαγή:
Εφόσον αναφερθήκαμε σε τόσες γυναίκες που άνοιξαν τους δρόμους τις δικαιοσύνης ας δούμε μερικές από τις σημαντικότερες Ελληνίδες, επιγραμματικά:
- Αύρα Θεοδωροπούλου: Μια γυναίκα που τάχθηκε υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών κι έδωσε αγώνα για την ισότητα και ιδιαίτερα για την απόκτηση του δικαιώματος ψήφου. Το 1920 ίδρυσε τον «Σύνδεσμο για τα δικαιώματα της Γυναίκας» ως τμήμα της Διεθνούς Ενώσεως των Γυναικών για ισοπολιτεία. Από το 1922 διετέλεσε πρόεδρος και διευθύντρια του περιοδικού «Ο Αγώνας της Γυναίκας». Θαραλλέα και με μεγάλη καρδιά ήταν το παράδειγμα του φεμινισμού στην Ελλάδα.
- Καλλιρρόη Παρρέν: Όπως προαναφέραμε ήταν η επικεφαλής της «Εφημερίδας των Κυριών» συντάσσοντας πολλά ριζοσπαστικά άρθρα. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος την είχε αποκαλέσει: «Αρχηγό και απόστολο του σεμνού ελληνικού φεμινισμού». Συγκέντρωσε πολλές γύρω της όπου μαζί διεκδικούσαν δικαιώματα εκπαίδευσης και ισότητας.
- Ελένη Σκούρα: Η Ελένη Σκούρα γίνεται η ιστορία. Ανάμεσα σε 299 άντρες η Ελένη Σκούρα είναι η πρώτη ελληνίδα βουλευτής στην ιστορία του κοινοβουλευτικού βίου. Εξελέγη βουλεύτρια Θεσσαλονίκης με το κόμμα του Ελληνικού Συναγερμού. Η Ελένη Σκούρα παρέμεινε βουλευτής έως το 1956 και ανέπτυξε κοινοβουλευτική δράση στους τομείς των κοινωνικών και γυναικείων θεμάτων. Τιμήθηκε με το Στρατιωτικό Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων και τον Ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος Ευποιίας.
- Καλλιόπη Κεχαγιά: Ήταν Ελληνίδα παιδαγωγός, μια από τις σημαντικότερες και πρωτοπόρες Ελληνίδες που ασχολήθηκαν με την εκπαίδευση και την επιμόρφωση των γυναικών. Υπήρξε διευθύντρια έγκυρων παιδαγωγικών ιδρυμάτων, συγγραφέας παιδαγωγικών και φιλοσοφικών ερευνών, ιδρύτρια και οργανώτρια φιλανθρωπικών συλλόγων για τις άπορες γυναίκες και παιδιά.
- Ελένη Ουράνη (Άλκης Θρύλος): Μια θαρραλέα και ιδιαίτερη γυναίκα. Δοκιμιογράφος, κριτικός θεάτρου και λογοτεχνίας καθώς και συγγραφέας ταξιδιωτικών κειμένων. Το 1920 γίνεται μέλος του Συνδέσμου Ελληνίδων υπέρ των Δικαιωμάτων της Γυναικός, ενώ παράλληλα αρθρογραφεί με θέμα τον φεμινισμό, υπογράφοντας με το ψευδώνυμο «Άλκης Θρύλος». Το 1969 αναγορεύεται μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1971 έγινε η πρώτη Ελληνίδα που εκλέχθηκε ακαδημαϊκός. Ο Παύλος Παλαιολόγου σε άρθρο του έγραφε και την Ελένη Ουράνη, ως τη γυναίκα στην οποία οφείλει πολλά η χειραφέτηση της Ελληνίδας.
Καλλιρόη Παρρέν
Έμελιν Πανκχερτσ
