Χωρίς αμφιβολία το έργο των μεγάλων ιστορικών της αρχαιότητας (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Πολύβιος, Διόδωρος Σικελιώτης) έχει ως κέντρο του μία πολεμική σύγκρουση. Αυτή άλλωστε αποτελεί και την αφορμή  της συγγραφής, κάτι που άλλωστε δηλώνεται και στον πρόλογό τους. Ακόμη και σε κείμενα, όπως αυτό του Ευσέβιου Καισαρείας, στο οποίο καταγράφεται η ιστορική πορεία της χριστιανικής εκκλησίας, κατά τους τρεις πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες παρουσιάζεται στην ουσία μία σύγκρουση –ανεξάρτητα αν αυτή έχει το μέγεθος με το οποίο παραδοσιακά παρουσιάζεται: των χριστιανών με τη ρωμαϊκή εξουσία.

Αυτό σημαίνει πως η πρώτιστη μέριμνα των ιστορικών είναι η προβολή της  πολιτικής διάστασης των ανθρώπινων πράξεων. Όπως είναι γνωστό αυτή η αντίληψη συνεχίζεται και σε έργα σύγχρονων ιστορικών, στα οποία θεωρείται αυτονόητη η καταγραφή πρακτικών που σχετίζονται με την πολιτική και των προσώπων που πρωταγωνιστούν σε αυτή. Έτσι, άλλες διαστάσεις του ανθρώπινου βίου, όπως για παράδειγμα η τέχνη ή η θρησκεία εμφανίζονται σε ειδικά κεφάλαια ή δεν γίνεται καθόλου αναφορά σε αυτές.

Αν όμως ζούσε σήμερα ο Ηρόδοτος, αυτό το μοντέλο ιστορίας μάλλον δε θα τον ενδιέφερε ιδιαίτερα, αν σκεφτεί κάποιος πως για να ασχοληθεί με το κεντρικό του θέμα που ήταν οι πόλεμοι των Ελλήνων εναντίον  των Περσών καταπιάστηκε προηγουμένως με πολλά διαφορετικά αντικείμενα τα οποία τα εξιστορούσε με λεπτομέρειες στο έργο του. Έτσι λοιπόν έχουν έρθει στην κατοχή μας πολλές χρήσιμες πληροφορίες για το κλίμα, τα έθιμα των ανθρώπων της εποχής του, τη θρησκεία κ.α.

Ο πατέρας λοιπόν της ιστορίας μάλλον είχε σκεφτεί ότι για να κατανοήσουν ολοκληρωμένα οι αναγνώστες του την εποχή που περιέγραφε δε θα έπρεπε να περιοριστεί μόνο στην καταγραφή των πολεμικών αναμετρήσεων και στα στρατηγικά σχέδια των ηγετών των αντιπάλων στρατοπέδων, αλλά έπρεπε να κάνει γνωστή και την καθημερινότητα την οποία βίωναν οι πρωταγωνιστές του έργου του.

Σίγουρα είναι ζητούμενο αν αυτή η πρακτική του είναι η ενδεδειγμένη. Πολλοί πιθανόν να διαφωνήσουν και να υπενθυμίσουν τη θουκυδίδεια φράση με την οποία ο ιστορικός κατηγορηματικά αποφαίνεται πως «Qoukud…dhj “Aqhna‹oj xunšgraye tÕn pÒlemon tîn Peloponnhs…wn kaˆ “Aqhna…wn»[1], αποκλείοντας με αυτό τον τρόπο την παρουσίαση άλλων γεγονότων που δεν βοηθούσαν στην κατανόηση του πολιτικού σχεδιασμού των Σπαρτιατών και των Αθηναίων. Όμως τα σημερινά ιστορικά ρεύματα φαίνεται να δικαιώνουν τις επιλογές του Ηρόδοτου. Αρκεί να θυμηθούμε τη θέση της σχολής του  εισηγητή της «Μακράς Διάρκειας» Φερνάν Μπρωντέλ που διδάσκει πως μία επιστημονική ιστορία μπορεί να βασίζεται σε μελέτες γύρω από τη γεωγραφία και το κλίμα (να θυμηθούμε εδώ το μεγαλειώδες έργο του για τη Μεσόγειο την εποχή του Φίλιππου Β΄).

Οπότε κάτω από αυτή την προοπτική ακόμη και οι βίοι των Αγίων μπορούν να αποτελέσουν μία πρώτης τάξεως ιστορική πηγή για τη διδασκαλία της Βυζαντινής ιστορίας. Πριν παρεξηγηθώ σπεύδω να διευκρινίσω πως είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι αυτοί βοηθούν σημαντικά, ως πρωτογενές υλικό, στην κατανόηση τρόπων ζωής ή νοοτροπιών[2], αν ληφθεί υπόψη ότι οι συγγραφείς τους, στην προσπάθεια να αποδώσουν τα κατορθώματα του πρωταγωνιστή τους, δίνουν «άθελά τους» σημαντικές πληροφορίες για το περιβάλλον στο οποίο αυτός δρα ή για το δικό τους. Θεωρούνται έτσι αξιόλογο υλικό, σε κάθε περίπτωση,  για το σύγχρονο ιστορικό αφού σε αυτούς υπάρχουν στοιχεία για την κατάσταση της κοινωνίας, της οικονομία κοκ[3].

Στη συνέχεια χρησιμοποιώντας μία ενότητα του μαθήματος της Ιστορίας της Β΄ Γυμνασίου θα προσπαθήσω να τεκμηριώσω τα λεγόμενά μου και να δώσω τρόπους χρήσης των πηγών για την παρουσίαση της Βυζαντινής ιστορίας, έχοντας πάντα ως βάση την ηροδότεια πρακτική.  Αυτή είναι η «ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» που περιλαμβάνεται στις σελίδες 48-49 του σχολικού εγχειριδίου. Η πορεία θα είναι η εξής:

1.Νόμος του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α” για εγγραφή σε συστήματα(μεταξύ 379-392)

Είναι μία εποχή κατά την οποία κυβερνούν σημαντικές δυναστείες, όπως οι  Ίσαυροι και οι Μακεδόνες. Το κράτος ισχυροποιείται μετά την απόκρουση εξωτερικών εχθρών, ενώ άνθηση γνωρίζουν τα γράμματα και οι επιστήμες. Οι πόλεις γνωρίζουν ανάπτυξη, όπως και το εμπόριο. Εντούτοις τα κοινωνικά προβλήματα και οι ανισότητες εμφανίζονται συνεχώς.

1. Με βάση τα κείμενα 1,5,6 περιγράψτε τον τρόπο ζωής των Δυνατών (αριστοκράτες γης και αριστοκράτες αξιωμάτων).Που στηρίζονταν η ισχύς και το κύρος που είχαν;
2. Χρησιμοποιώντας τα κείμενα 3,4 να κάνετε τις διαπιστώσεις σας για τη ζωή των πενήτων.
3. Να συνθέσετε τα συμπεράσματά σας και να παρουσιάσετε την κοινωνία της βυζαντινής υπαίθρου

1. Ποια χαρακτηριστικά είχαν τα βυζαντινά «συστήματα» (κείμενο 1)
2. Να περιγράψετε τη ζωή ενός εμπόρου (κείμενα 3,4)
3. Γιατί οι κάτοικοι της Έδεσσας αισθάνθηκαν μεγάλη χαρά που καταργήθηκε το «χρυσάργυρον» (κείμενο 2)
4. Με βάση τα κείμενα να αναπτύξετε τις θέσεις σας για την ανάπτυξη του εμπορίου κατά τη Μέση Βυζαντινή Εποχή.

1. Τι προϊόντα εμπορεύονταν συνήθως οι Βυζαντινοί (κείμενα 1,3) ;
2. Να αναφέρετε ένα πολύ σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη του βυζαντινού εμπορίου. Να αιτιολογήσετε τη γνώμη σας (κείμενο 2)
3. Πως γίνονταν οι εμπορικές συναλλαγές τη βυζαντινή εποχή (κείμενο 1);
4. Να συνθέσετε την γενική εικόνα του βυζαντινού εμπορίου με βάση όλα τα κείμενα.