Ο Claude Germain (1990) διακρίνει πέντε μεγάλες εθνολογικές/ιστορικές περιόδους στην ιστορία της διδακτικής των γλωσσών:
1. Σουμέριοι. Πριν 5000 χρόνια. Διδασκαλία της γλώσσας των Σουμέριων στους Ακκάδες.
2. Αρχαία Αίγυπτος και αρχαία Ελλάδα: διδασκαλία των γλωσσών γειτονικών πολιτισμών
3. Από την αρχαιότητα στην Αναγέννηση.
Διδασκαλία «ζωντανών» γλωσσών:
· διδασκαλία των Ελληνικών στους Ρωμαίους.
· διδασκαλία των Λατινικών.
4. Απ`τον 16ο στον 19ο αιώνα: πέρασμα των Λατινικών, μιας θεωρούμενης «νεκρής» γλώσσας, στις ζωντανές γλώσσες:. Διακρίνονται οι εξής σταθμοί:
a. Το οικοδιδασκαλείο (τρόπος διδασκαλίας που εφαρμόζεται για πρώτη φορά από τους έλληνες Σοφιστές τον 5ο αιώνα π.Χ.). Κυριότεροι εκπρόσωποι της τάσης είναι οι Roger Ascham (16os αι. ανθρωπιστής παιδαγωγός), Michel de Montaigne 16os αι. φιλόσοφος) και ο John Lock (17os αι. φιλόσοφος). Και οι τρεις υποστήριξαν τη χρησιμότητα του οικοδιδασκαλείου στη διδασκαλία μιας δεύτερης/ξένης γλώσσας.
b. Μέθοδος Comenius (17ος αι. Φιλόσοφος- Παιδαγωγός)
c. Η μέθοδος «γραμματική-μετάφραση»
d. Η ευθεία μέθοδος
5. Ο 20ος αιώνας. Εισάγονται καινοτόμες μέθοδοι διδασκαλίας
****
Η ανάγκη να επικοινωνήσουμε με τον «άλλο άνθρωπο» είναι διαχρονική. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να επικοινωνήσουμε με άτομα που μιλούν μια ξένη γλώσσα: οικονομικοί, διπλωματικοί, κοινωνικοί, εμπορικοί , στρατιωτικοί. Αυτή η ανάγκη μας γυρίζει σε ένα απώτερο παρελθόν. Γι`αυτό υποθέτουμε ότι τα πρώτα μαθήματα μιας ξένης γλώσσας έγιναν σε πανάρχαιους καιρούς, και χαρακτηρίζονταν από την αμεσότητα της επαφής με τον «ξένο».
Εξάλλου, παράλληλα με αυτή την απόκτηση γνώσεων για τις ανάγκες της καθημερινότητας, αρχαίοι λαοί απασχολήθηκαν με τη συστηματική εκμάθηση ξένων γλωσσών. Μόνο αφού ανακαλύφθηκε η χρήση της γραφής- οι αρχές της γραφής ανέρχονται στο έτος 3300 περίπου π.Χ. – είναι δύνατο να ανατρέξουμε σε ενδείξεις που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη σχολείων στα οποία γίνονταν ενδεχομένως διδασκαλία μιας δεύτερης γλώσσας. Ως δείγμα θα χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια η περίπτωση των Σουμέριων (Τitone,1968,p.5).
Η σφηνοειδής γραφή
Ο πολιτισμός των Σουμέριων, αναπτύχθηκε πριν από 5000 χρόνια στη νότια περιοχή της σημερινής Βαγδάτης ( στο Ιράκ), κοντά στον Περσικό κόλπο. Οι Σουμέριοι έχουν μια γραπτή γλώσσα η οποία στηρίζεται στη λεγόμενη σφηνοειδή γραφή, δηλαδή γραφή σε σχήμα σφήνας, που αργότερα χρησιμοποιήθηκε απ`όλους του λαούς της Μεσοποταμίας. Ονομάστηκε έτσι γιατί γραφόταν με εμπίεση πάνω σε πλάκες από μαλακό πηλό μιας αιχμηρής γραφίδας που άφηνε αποτυπώματα σα σφήνα. Στη συνέχεια οι πλάκες στέγνωναν στον ήλιο ή μέσα σε φούρνο.
Οι πλάκες που ήρθαν στο φως μέχρι σήμερα, περιέχουν πολλά δεδομένα που αφορούν την οικονομία, τον τρόπο διακυβέρνησης, τη δικαιοσύνη, την ιατρική, τη θρησκεία, τη γεωργία, τις επιστήμες τη διοίκηση και την εκπαίδευση. Στα πολύτιμα τεκμήρια που διατηρούνται, καταγράφονται πολλές εργασίες μαθητών οι οποίοι εξασκούνται, χαράζοντας πάνω στις πλάκες αργίλου τα σημεία της σουμεριακής γραφής.
Οι αρχές της διδασκαλίας μιας δεύτερης γλώσσας
Κάτω λοιπόν από την προοπτική της μελέτης των δεύτερων γλωσσών, δύο απαραίτητα ερωτήματα που τίθενται, για τη διδασκαλία τους από τους Σουμέριους είναι τα εξής: 1) ποιες είναι οι επιστημονικές προϋποθέσεις που θα βοηθήσουν να γίνει λόγος για την πρώτη επιβεβαιωμένη διδασκαλία μιας δεύτερης –ως ξένης- γλώσσας, και 2) ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της διδασκαλίας;
Στην πράξη, οι πρώτες πιστοποιήσεις διδασκαλίας μιας δεύτερης γλώσσας συνδέονται με τη βαθμιαία κατάκτηση ( 3000- 2350 πΧ) της Μεσοποταμίας από τους Ακκάδες, λαό σημιτικής καταγωγής, προερχόμενου κυρίως από τα δυτικά και τα βόρεια. Οι Ακκάδες υιοθετούν λοιπόν απ` την αρχή το σύστημα γραφής των Σουμερίων. Πιθανότατα, αφού αναγνωρίζουν τη μεγάλη αξία του σουμεριακού πολιτισμού, άρχισαν να μαθαίνουν τη γλώσσα των κατακτημένων. Ο λόγος είναι πως η γνώση της γλώσσας των Σουμερίων αποτελεί το κατεξοχήν μέσο κοινωνικής προαγωγής και άνοιγε το δρόμο για την κατανόηση της θρησκείας και της κουλτούρας.
Γι`αυτό, οι «καθηγητές» – scribes, δηλαδή ειδικοί που έχουν αναλάβει να εκπαιδεύσουν άτομα στο να γράφουν και να χαράζουν σφηνοειδή σημεία γραφής-, ετοιμάζουν ένα είδος λεξικών, τα πιο παλαιά που είναι γνωστά. Έτσι, αρχικά οι scribes δημιουργούν λίστες λέξεων, παρουσιάζοντας τις ως ιδεογράμματα σε στήλες. Γύρω στο 3000 π.Χ., είναι ξεκάθαρο πως οι λίστες με τα σφηνοειδή σημεία προορίζονται να χρησιμοποιηθούν στη διδασκαλία των σουμεριακών σαν «ιερή» γραπτή γλώσσα, αφού τα σουμεριακά εξαφανίστηκαν νωρίς ως ομιλούσα γλώσσα, και οι μαθητές στους απευθύνεται αυτή η διδασκαλία είναι ακκαδόφωνες (Bonneterre, 1990). Αυτοί οι ακκάδες μαθητές, πρόκειται λοιπόν να μάθουν μια γλώσσα, ουσιαστικά γραπτή (τα σουμεριακά) , που δεν αντιστοιχεί στη γλώσσα που μιλούν στην καθημερινότητά τους. Υπό αυτή την έννοια μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται στ`αλήθεια για τη διδασκαλία μιας ξένης γλώσσας.
Για την περίσταση, σ`αυτές τις μονόστηλες λίστες ιδεογραμμάτων, οι scribes πρόσθεσαν μια δεύτερη παράλληλη στήλη, που αποτελείται από φωνολογικά σημεία που υποδεικνύουν την προφορά της σουμεριακής γλώσσας, έπειτα μια τρίτη στήλη που αντιστοιχεί στην προφορά της ακκαδικής γλώσσας. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για πολύγλωσσα λεξικά, αφού στη συγκεκριμένη εποχή τα ακκαδικά είναι κατά κάποιον τρόπο ανταγωνιστικά άλλων γλωσσών. Τελικά τα ακκαδικά θα επιβληθούν και θα κυριαρχήσουν (σύμφωνα με τον Bonneterre, 1990).
Όμως δεν είναι πάντα όλα εύκολα. Έτσι, με σκοπό να διευκολύνουν την ανάγνωση κάποιων διφορούμενων λέξεων, οι scribes προσθέτουν κάποιες φορές, στις στήλες προφοράς, προσδιορισμούς που παίζουν το ρόλο μνημοτεχνικών μέσων. Αυτές οι μέθοδοι αποτελούν αληθινά ευρετήρια ή λεξικά δίγλωσσα, λεξικά μετάφρασης, στα οποία οι λέξεις και οι σουμεριακές εκφράσεις είναι μεταφρασμένες στα ακκαδικά, τη γλώσσα των κατακτητών τους. Πάντως είναι απαραίτητο να τονιστεί πως δεν πρόκειται για κυριολεκτική μετάφραση: μάλλον τονίζονται η σημασία και η προφορά.
Λίγο-λίγο οι μακριές λίστες λέξεων και εκφράσεων έρχονται να αποτελέσουν εγχειρίδια σχεδόν στερεότυπα, που τα χρησιμοποιούσαν στα σχολεία της Σουμερίας (Titone, p.5). Όλη η διδασκαλία της γλώσσας, εκείνη την εποχή, επικεντρώνεται στο λεξιλόγιο ( λέξεις και εκφράσεις) . Η μνήμη μοιάζει να παίζει εξέχοντα ρόλο σε αυτού του είδους τη διδασκαλία.
Βέβαια, ακόμη κι αν θεωρούνταν ότι η εκπαίδευση της κοινωνίας της Μεσοποταμίας είχε ως βάση της τη σουμεριακή γλώσσα, οι ειδικοί σήμερα θεωρούν πως αυξάνονται οι αποδείξεις, ότι η μητρική γλώσσα των scribes ήταν η ακκαδική, και ότι οι δίγλωσσοι scribes ήταν πολλοί ( Bonneterre, 1990).
Eίναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ακόμα κι αν ο πρώτος σκοπός του σχολείου είναι να μάθει στον scribe να γράφει και να χειρίζεται τη σουμεριακή γλώσσα, είναι όχι μόνο η γλώσσα που διδάσκεται στους Ακκάδες, αλλά και άλλα θέματα όπως η θεολογία, η βοτανολογία, η ζωολογία, η ορυκτολογία, η γεωγραφία και τα μαθηματικά (Kramer, 1963, p.231).M`αυτή την έννοια, φαίνεται ότι επιτρέπεται να ισχυριστούμε ότι η πρώτη διδασκαλία των γλωσσών που γνωρίζουμε σήμερα, έμοιαζε,μέχρι ενός σημείου όμως, μ`αυτό που ονομάζουμε στις μέρες μας «l`immersion» ( π.χ. μετανάστες κάνουν κατάδυση στην καινούρια γλώσσα για να συνεννοηθούν) δεδομένου ότι οι μαθητές διδάσκονταν την ύλη των μαθημάτων στη δεύτερη γλώσσα τους όχι στη μητρική.
Συνοψίζοντας και σχολιάζοντας
-Η αναγκαιότητα της επικοινωνίας με ξένους ανέρχεται στα πολύ παλιά χρόνια κι από τότε αρχίζει και η διδασκαλία των ξένων γλωσσών. Αυτές οι πρώτες διδασκαλίες πρέπει να γίνονταν σε άμεση επαφή με τους ξένους, σύμφωνα με μια φυσική μέθοδο.
-Πρώτα ίχνη της απασχόλησης που είχαν κάποια πρόσωπα να μάθουν συστηματικά σε άλλους ξένες γλώσσες: χρήση της γραφής.
Πρώτος μεσοποταμιακός πολιτισμός είναι ο σουμεριακός. Τα χαρακτηριστικά του είναι:
-ακμάζει πριν περίπου 5.000 χρόνια π.Χ.
- καταγράφεται στα νότια της σημερινής Βαγδάτης( Ιράκ)
-χρησιμοποιεί σφηνοειδή γραφή πάνω σε πλάκες αργίλου
Βαθμιαία κατάκτηση της Σουμερίας από του ακκάδες ( σημιτικής καταγωγής) που
-υιοθετούν το σύστημα γραφής των Σουμερίων
-μαθαίνουν τη γλώσσα του λαού που κατέκτησαν
Παρατήρηση
Οι καθηγητές-γραφιάδες των Σουμέριων δημιουργούν δίγλωσσα λεξικά ( τα πιο παλιά που γνωρίζουμε)
Πρώτος σκοπός του σχολείου τους: να μαθαίνουν οι scribes να γράφουν και να χειρίζονται τη σουμεριακή γλώσσα
Αλλά επίσης να διδάσκει μαθήματα στα σουμεριακά: βοτανολογία,ζωολογία, ορυκτολογία, γεωγραφία, μαθηματικά.
Πρέπει να αναφέρουμε ότι στους Σουμέριους καμία διδασκαλία της μητρικής γλώσσας δεν πιστοποιήθηκε, κάτι που μας οδηγεί γενικά σ`αυτό που ο Cummins (1979 et 1981) χαρακτηρίζει σαν αφαιρετική διγλωσσία.
Αν μαθαίνει κάποιος μια γλώσσα 2 ενώ η γλώσσα1 δεν έχει σωστές βάσεις τότε μιλάμε για αφαιρετική διγλωσσία ή για ημι-γλωσσία. Δηλαδή ότι στην ουσία δεν κατέχουμε καλά καμία από τις δυο γλώσσες, δεν έχουμε δυναμικό υπόβαθρο σκέψης.
Αν η γλώσσα2 μαθαίνεται ενώ η γλώσσα1 είναι εδραιωμένη (κι αν το επίπεδο της γλώσσας2 είναι υψηλό): έχουμε προσθετική διγλωσσία. Δηλαδή ο χειρισμός και των δυο γλωσσών είναι δυνατός και έχουμε ανώτερη γνωστική ανάπτυξη.
Ράνια Χρήστου
Γαλλική Φιλολογία- ΜΑ
