Με αφορμή τα επεισόδια μεταξύ πελατών κατά τη διάρκεια της πρόσφατης Black Friday, ημέρας εκπτώσεων σε πολυκαταστήματα των ΗΠΑ και της Αγγλίας, όπου καταναλωτές έδωσαν πραγματικές μάχες για τη διασφάλιση ποικιλίας καταναλωτικών αγαθών, από τα πιο ακριβά ως τα ευτελούς αξίας, η Γεωργία Αξούγκα της Β’ Λυκείου ασχολείται με το φαινόμενο του υπερ-καταναλωτισμού.
Ενώ η κατανάλωση θεωρείται υγιές φαινόμενο συνδεδεμένο με το υπάρχον οικονομικό και κοινωνικο-πολιτικό σύστημα, ο υπερ-καταναλωτισμός θεωρείται αρνητική απόκλιση καθώς συνδέει την ανθρώπινη ύπαρξη με το «έχειν» και την απογυμνώνει ηθικά και υλικά από κάθε ανθρωπιστική αξία και γι’ αυτό αξίζει να εγκύψουμε στο φαινόμενο και να το μελετήσουμε ενδελεχώς.
Στη σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία η υπερ-κατανάλωση βρίσκεται στο επίκεντρο της ζωής των ανθρώπων, οι οποίοι δίνουν έμφαση στο «έχειν» και όχι στο «είναι». Ο καταναλωτισμός που αποτελεί κυρίαρχη δύναμη στις μέρες μας, είναι η τάση των ανθρώπων να αποκτούν όλο και περισσότερα υλικά αγαθά , απαραίτητα ή μη, οδηγούμενοι στην υπερβολή.
Σοβαρά προβλήματα προκαλεί το φαινόμενο του καταναλωτισμού στη σημερινή κοινωνία και για να τα αντιμετωπίσουμε πρέπει πρώρα να αναζητήσουμε τα αίτιά του.
Ένα από τα αίτια του καταναλωτισμού είναι η διαφήμιση, η οποία προβάλλει συνεχώς προϊόντα και δημιουργεί πλασματικές ανάγκες. Επιπρόσθετα,
η εξάπλωση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης μεγιστοποιεί την εμβέλεια της καταναλωτικής νοοτροπίας. Επίσης, η υπερκατανάλωση οφείλεται στο καθεστώς της ελεύθερης οικονομίας που ευνοεί την υπερπαραγωγή αγαθών και τον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων. Επιπλέον, η τάση των ανθρώπων να διακριθούν και να αποδεχθούν μέσα στο κοινωνικό σύνολο που ανήκουν βρίσκει διέξοδο στα υλικά αγαθά . Με αυτόν τον τρόπο, η δυνατότητα απόκτησης αντικειμένων συνδέεται με την οικονομική και κοινωνική ανέλιξη του ατόμου.
Θέλω να επισημάνω ότι μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο αυξήθηκε θεαματικά το εισόδημα στα αναπτυγμένα κράτη της Δύσης, με αποτέλεσμα να έχουν τη δυνατότητα για περισσότερες αγορές . Τέλος, η αλματώδης πρόοδος της τεχνολογίας επέτρεψε τη μαζική παραγωγή αγαθών με αποτέλεσμα να γίνουν προσιτά στις μάζες ,διαθέτοντας ποικιλία και ελκυστικότητα.
Ο καταναλωτισμός έχει αρνητικές συνέπειες που ενίοτε μπορεί να αποδειχθούν καταστροφικές. Μία από αυτές τις επιπτώσεις είναι ότι τόσο η επιθυμία απόκτησης καταναλωτικών αγαθών όσο και ο κορεσμός οδηγούν στην εκδήλωση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας. Αρκετοί δηλαδή οδηγούνται στη βία ή και στο έγκλημα για να ικανοποιήσουν την επιθυμία απόκτησης ενός πολυδιαφημισμένου αγαθού. Επιπρόσθετα, δυσχεραίνεται η κοινωνική πρόοδος, αφού η επιδίωξη του υλικού ευδαιμονισμού αναστέλλει τη διάθεση για συνεργασία με αποτέλεσμα να μην προωθείται το κοινωνικό συμφέρον. Ο καθένας αποσκοπεί στο προσωπικό του κέρδος και πολλές φορές δεν διστάζει να εκμεταλλευτεί τους άλλους ανθρώπους .
Ο άνθρωπος διακατέχεται από άγχος για να αποκτήσει όλο και περισσότερα υλικά αγαθά. Επιπλέον ,το καταναλωτικό πρότυπο ζωής εγκλωβίζει το άτομο και δεν του επιτρέπει να ζήσει σύμφωνα με τις βαθύτερες ανάγκες του με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ζήσει ελεύθερα . Τέλος, ο άκριτος καταναλωτής δεν έχει μέτρο και είναι δέσμιος των ανικανοποίητων και συνήθως πλασματικών αναγκών του.
Όσον αφορά τις ευρύτερες επιπτώσεις του καταναλωτισμού, σημαντικότερη είναι η μείωση των φυσικών πόρων με αποτέλεσμα να προκαλούνται οικολογικά προβλήματα όπως για παράδειγμα είναι η μόλυνση και η αύξηση των απορριμμάτων. Δηλαδή ρυπαίνεται το φυσικό περιβάλλον από τα απόβλητα των βιομηχανιών υλικών αγαθών.
Μια άλλη, αδιόρατη, συνέπεια είναι ότι η εργασία αντιμετωπίζεται, συνήθως, χρησιμοθηρικά δηλαδή αποκλειστικά ως πηγή κέρδους. Δηλαδή, ο άνθρωπος υπερεργάζεται με αποτέλεσμα την έλλειψη ελεύθερου χρόνου αλλά και διάθεσης για ουσιαστική επικοινωνία με τους άλλους και αναπτύσσεται μεταξύ τους ανταγωνιστική και ατομικιστική διάθεση.
Καταλαβαίνουμε ότι το φαινόμενο της υπερκατανάλωσης παρατηρείται σε αρκετούς ανθρώπους . Όμως, όποιος έχει τη θέληση να το αποφύγει μπορεί να προβληματιστεί και να προτείνει κάποιους τρόπους για την περιστολή της υπερκατανάλωσης. Σημαντικό ρόλο για τον ορισμό του φαινομένου αυτού διαδραματίζει η οικογένεια. Οι γονείς δίνουν συμβουλές για την ανάπτυξη της αίσθησης του μέτρου και του εφικτού στις επιθυμίες. Επιπλέον, η οικογένεια καλλιεργεί το πνεύμα της ολιγάρκειας ,της εγκράτειας και της αυτάρκειας.
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης πρέπει να προβάλουν θετικά πρότυπα ατόμων που απαλλάσσονται από μικροαστικές αντιλήψεις και να προβάλουν υγιείς αξίες και ιδανικά, με αποτέλεσμα τα άτομα να αγωνίζονται για την πραγμάτωση υψηλών στόχων. Να μην δίνουν έμφαση στο «έχειν» και στον υλικό πλούτο. Τέλος τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έχουν τη δύναμη να συμβάλουν στην αποδέσμευση του ανθρώπου από τη ιδεολογία της ευμάρειας.
Ακόμη, η πολιτεία μπορεί να επιβάλει κάποιες δεοντολογικές αρχές στην αθέμιτη και παραπλανητική διαφήμιση ώστε να λειτουργεί ως παράγοντας παραπληροφόρησης και μαζικοποίησης . Τέλος, ο καταναλωτισμός δεν θα αναχαιτισθεί αν δεν τεθούν κανόνες στη διαφήμιση αγαθών.
Στην αντιμετώπιση της καταναλωτικής μανίας συμβάλλει αποφασιστικά η ανθρωπιστική παιδεία, η οποία διαμορφώνει ελεύθερα την προσωπικότητα του ανθρώπου. Επιπλέον βοηθά στην ευρύτητα σκέψης και στην αυτόνομη βούληση. Η παιδεία δεν πρέπει να δίνει προτεραιότητα στα υλικά αγαθά και στον παραγωγικό άνθρωπο αλλά να καλλιεργεί πνευματικά και κοινωνικά και πολιτικά ενδιαφέροντα και να βοηθά τους νέους να αποκτούν και ηθικές αξίες.
Οι πνευματικοί άνθρωποι οφείλουν να στοχεύουν στη δημιουργία μιας κοινωνίας με ανθρωπιστικά ιδεώδη και ανάλογους προσανατολισμούς. Οι πνευματικοί άνθρωποι με το έργο τους, τη συμμετοχή τους σε συζητήσεις σε ραδιόφωνο , τηλεόραση και διαδίκτυο, με διαλέξεις σε σχολεία και πανεπιστήμια έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν έναν ευρύ προβληματισμό.
Συνοψίζοντας , αυτό το φαινόμενο του καταναλωτισμού κυριαρχεί στη σημερινή κοινωνία, καθώς οι άνθρωποι αυξάνουν τις ανάγκες τους. Παρόλα αυτά, επιτακτική κρίνεται η ανάγκη να προσπαθήσουν να αναπτύξουν λογική, σκέψη και κριτική ικανότητα, ώστε να μην παρασύρονται από το καταναλωτικό ρεύμα.
Γεωργία Αξούγκα
