Των Γιώργου Βλαχάκου και Ιωάννας Καζαντζίδου Β1
Το 2023 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννηση της Άλκης Ζέη (1923-2023), μιας σταθερής αξίας για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία μας. Με αυτή την αφορμή το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακήρυξε το 2023 «Λογοτεχνικό Έτος Άλκης Ζέη», διοργανώνοντας σειρά εκδηλώσεων.
Θα τιμήσουμε κι εμείς με τη σειρά μας την αγαπητή μας συγγραφέα με ένα αφιέρωμα σ΄αυτή εμπνευσμένο από υλικό που αντλήσαμε από τη επίσημη ιστοσελίδα της και την ομαδική εικαστική έκθεση με τίτλο «Ένα παραμύθι για την Άλκη» που επιμελήθηκαν η Ίρις Κρητικού και ο Νίκος Βατόπουλος και είχαμε την ευκαιρία να επισκεφτούμε τον Νοέμβριο στην Ελληνοαμερικανική Ένωση.
Η Άλκη Ζέη ήταν μία από τις σπουδαιότερες Ελληνίδες συγγραφείς. Το έργο της αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας και κρύβει βαθύτερα νοήματα, τα οποία γίνονται αντιληπτά στον αναγνώστη όσο μεγαλώνει. Έχει βραβευθεί πολλές φορές και έχει τιμηθεί μέχρι και από την Ακαδημία Αθηνών, ενώ το έργο της έχει μεταφραστεί σε πάρα πολλές γλώσσες.
Ο Βίος της Συγγραφέως από Κοινωνικοπολιτική Ματιά
Τα βιβλία της Άλκης Ζέη, αν και απευθύνονται σε παιδιά, αναδεικνύουν τις πολιτικές της πεποιθήσεις μέσω αναφορών, το οποίο αποτέλεσε πρωτοποριακό στοιχείο του έργου της. Ωστόσο, για να καταστούν εύληπτα αυτά τα μηνύματα και για να μπορέσει ο αναγνώστης να τα αναγνωρίσει, πρέπει να είναι οικείος με το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο στο οποίο έζησε η συγγραφέας, καθώς και με την πολιτική της δράση.
Κατοχή (1941-1944)
Η πολιτική δράση της συγγραφέως αρχίζει κατά τα μέσα περίπου της περιόδου της κατοχής (1943). Η Άλκη Ζέη έχει δηλώσει πως υπήρξε ενεργό μέλος της ΕΠΟΝ, έχοντας ενταχθεί σ΄αυτή υπό την επιρροή της θείας της και επίσης γνωστής συγγραφέως, Διδούς Σωτηρίου. Η ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων) ήταν οργάνωση νέων της οποίας η ιδεολογία χαρακτηρίζεται ως αντιφασιστική, αντιιμπεριαλιστική και λαοκρατική, αποσκοπώντας στην εθνική απελευθέρωση και στην εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας.
Εμφύλιος Πόλεμος (1946-1949)
Η ΕΠΟΝ αποτέλεσε μέλος του ΕΑΜ, το οποίο μαζί με άλλες αντάρτικες οργανώσεις οργανώθηκαν στον ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Τα Δεκεμβριανά και οι επικείμενες συγκρούσεις μεταξύ του ΔΣΕ και του ΕΛΑΣ αποτέλεσαν την αρχή του ελληνικού εμφυλίου πολέμου. Η ήττα του ΔΣΕ σε αυτόν σήμανε την έναρξη διώξεων, βασανιστηρίων και εξοριών για κάθε πολίτη με αριστερά φρονήματα από τις επόμενες κυβερνήσεις, οι οποίες τροφοδοτήθηκαν και από την αρχή του Ψυχρού Πολέμου. Η συγγραφέας υπήρξε θύμα αυτών των διωγμών. Ο σύζυγός της, Γεώργιος Σεβαστίκογλου, τον οποίο είχε παντρευτεί το 1945, είχε διαφύγει στην Τασκένδη (τότε ΕΣΣΔ, σήμερα Ουζμπεκιστάν) το 1948. Την ίδια χρονιά, η συγγραφέας προσπάθησε να τον ακολουθήσει, αλλά συνελήφθη και εξορίστηκε στην Χίο. Έπειτα από προσπάθειες έξι ετών, κατάφερε να διαφύγει και να συναντήσει τον σύζυγό της στην Τασκένδη.
Πολιτική Πρόσφυγας στην ΕΣΣΔ (1954-1964)
Η ΕΣΣΔ και γενικότερα οι χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας αποτέλεσαν ασφαλή καταφύγια για πολλούς αριστερούς πολιτικούς πρόσφυγες. Η συγγραφέας απέκτησε την κόρη της στην Τασκένδη το 1956. Έπειτα, μετακόμισε με την οικογένειά της στην Μόσχα το 1957, όπου απέκτησε τον γιο της το 1959. Ενώ η συγγραφές σπούδαζε στο τμήμα σεναριογραφίας του Ινστιτούτου Κινηματογράφου της Μόσχας συνέχιζε την συγγραφή. Το 1963 συνέγραψε «Το καπλάνι της βιτρίνας», το οποίο αν και είναι κείμενο παιδικής λογοτεχνίες, δεν διστάζει να κάνει πολιτικές αναφορές στο καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά.
Επιστροφή στην Ελλάδα (1964-1967)
Η εξασθένιση των πολιτικών διωγμών επέτρεψε στην συγγραφέα να επανέλθει στην πατρίδα της το 1964, αλλά μόνο για τρία έτη. Η άνοδος του καθεστώτος της 21ης Απριλίου το 1967 σήμανε την αρχή ενός νέου κύκλου πολιτικών διωγμών και η συγγραφέας, έχοντας δημοσιεύσει πλέον βιβλία στα οποία διαφαίνονται οι αριστερές πεποιθήσεις της και έχοντας συνεισφέρει υπέρ του ΔΣΕ στον ελληνικό εμφύλιο, δεν θα μπορούσε να μην καταστεί στόχος των Απριλιανών. Έτσι, διέφυγε το 1967, αυτή τη φορά για το Παρίσι.
Εξόριστη στο Παρίσι (1967-1974) και Επιστροφή στην Ελλάδα (1974-2020)
Από την εξορία της συγγραφέως στο Παρίσι, πρέπει να αναφερθεί πως το 1971, έγραψε τον «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου», αυτή τη φορά με θέμα την Κατοχή, την Αντίσταση και την απελευθέρωση. Η συγγραφέας κατάφερε να επιστρέψει στην Ελλάδα το 1974 με την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών, η οποία σήμανε το οριστικό τέλος των μακροχρόνιων πολιτικών διωγμών. Από το 1974 μέχρι και τον πρόσφατο θάνατό της το 2020 έμεινε αρκετό καιρό στην πατρίδα της.
Η Άλκη Ζέη, έχοντας βιώσει από κοντά τον ελληνικό εμφύλιο, τους πολιτικούς διωγμούς και την εξορία, ήταν λογικό να προσπαθήσει να καταδικάσει όσα συνέβησαν εκείνες τις περιόδους έμπρακτα, μέσω των βιβλίων της. Η συμμετοχή της στην ΕΠΟΝ, η υποστήριξη του ΔΣΕ στον ελληνικό εμφύλιο και η διαφυγή της στην ΕΣΣΔ αναδεικνύουν την πολιτικές της πεποιθήσεις και καθιστούν εύληπτα τα μηνύματα τα οποία προσπαθεί να μεταδώσει στις επόμενες γενεές μέσω των συγγραμμάτων της.
Χαρακτηριστικά Βιβλία της Συγγραφέως
Γατοκουβέντες: Ένας γάτος, κάπως διαφορετικός από τους άλλους, σε μια οικογένεια λίγο διαφορετική από τις άλλες… Ένας γατούλης, γεμάτος απορίες και άγνωστες λέξεις, όλο δεν καταλαβαίνει και υποθέτει. Μια πρωτότυπη ιστορία της σχέσης των δύο παιδιών μίας οικογένειας με τους γονείς, τους καινούργιους τους συντρόφους, την γκρινιάρα γιαγιά και φυσικά, με τον γάτο τους. Υπάρχει και η αφήγηση του βιβλίου με τη φωνή της ίδιας της συγγραφέως.
Ψεύτης Παππούς: Ο δεκάχρονος Αντώνης έρχεται κάθε μέρα αντιμέτωπος με τις εξωπραγματικές δικαιολογίες του παππού του. Ένας παππούς διαφορετικός, πρώην θεατρίνος, ταξιδεύει τον εγγονό του και την Λαρίσσα φυσικά σ’ έναν κόσμο μαγικό, στο γεμάτο περιπέτειες παρελθόν του. Αξιοσημείωτη είναι και η δημιουργία της τηλεοπτικής σειράς «Ψεύτης Παππούς», η οποία προβλήθηκε κατά την τηλεοπτική περίοδο 2008-2009 σε σειρά στην ΕΤ1 και έδωσε σάρκα και οστά στις αφηγήσεις αυτού του βιβλίου.
Το Καπλάνι της Βιτρίνας: Δυο αδερφές, ζώντας μαζί με τον παππού τους και το βαλσαμωμένο καπλάνι τους, γύρω από το οποίο ξετυλίγουν την φαντασία τους, καλούνται να ζήσουν σε μικρή ηλικία, μέσα από μια αθώα και παιδική ματιά, την δικτατορία και όλη το σκοτάδι που φέρνει μαζί της. Ένα αυτοδιηγητικό παραμύθι που μιλάει για τον φασισμό και αποκαλύπτει τα πολιτικά φρονήματα της συγγραφέως.
Η Άλκη Ζέη απεβίωσε πρόσφατα (27/02/2020), αφήνοντας πίσω της μία πλούσια λογοτεχνική κληρονομιά προς έμπνευση των μελλοντικών συγγραφέων, ενώ τα βιβλία της συνεχίζουν να εμπνέουν τα παιδιά μέχρι και την σημερινή ημέρα. Αν και η ελληνική λογοτεχνία έχασε μία από τις «μούσες» της, το έργο και η παρουσία της θα τιμώνται αποτίνοντάς της τη δέουσα υστεροφημία.
