Στις τελευταίες δεκαετίες έχουν συντελεστεί τρομακτικές αλλαγές στις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών. Είναι επιτακτική, επομένως, ανάγκη της εποχής μας το σχολείο μας – κεντρικός θεσμός της κοινωνίας μας – να εναρμονιστεί και να συμβαδίσει με τις εξελίξεις στις ΤΠΕ, αλλά και να αποτελέσει φυτώριο καλλιέργειας και ανάπτυξης νέων γνώσεων από τους εκπαιδευτικούς και νέων δεξιοτήτων στη μεθόδευση της διδασκαλίας. Εκπαιδευτικών, δηλαδή, ψηφιακά ‘’ εγγράμματων ’’, ικανών να ανταποκριθούν αποτελεσματικά και να δραστηριοποιηθούν δημιουργικά στο μέλλον, παρακολουθώντας και ακολουθώντας τις νέες συνθήκες και γιατί όχι διαμορφώνοντας νέα δεδομένα αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες σε ένα ομολογουμένως αυστηρά συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα.

• να ακολουθήσει νέους τρόπους δουλειάς που θα λαμβάνει χώρα στην τάξη, λόγω της εισαγωγής της τεχνολογίας,
• να είναι ικανός να αναλαμβάνει δράσεις με έντονο το διερευνητικό στοιχείο,
• να μπορεί να αξιοποιεί αποτελεσματικά τις Νέες Τεχνολογίες στη διδασκαλία του αντικειμένου του,
• να έχει την ικανότητα να οργανώνει δυναμικά περιβάλλοντα μάθησης,
• να συντελεί στην οργάνωση του σχολικού προγράμματος και να το προσαρμόζει, όταν απαιτείται, στις συγκεκριμένες ανάγκες των μαθητών του,
• να μπορεί να συνεργάζεται με τους άλλους εκπαιδευτικούς της ίδιας σχολικής μονάδας, αλλά και να μπορεί να συνεργάζεται και να επικοινωνεί με εκπαιδευτικούς άλλων σχολικών μονάδων ανταλλάσσοντας ιδέες και εμπειρίες.
• Και βέβαια, αν θέλουμε να μιλάμε για ουσιαστική εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση, πρέπει ο εκπαιδευτικός να καταστεί ικανός να παρακολουθεί τα τεκταινόμενα στο χώρο των τεχνολογικών εξελίξεων και στη συνέχεια να μπορεί να τις προσαρμόζει και να τις ενσωματώνει σύμφωνα με τις διδακτικές του προθέσεις, στις ανάγκες των μαθημάτων ή των μαθητών του.

• Να αντιλαμβάνεται εκείνους τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να αξιοποιηθούν οι ΤΠΕ προκειμένου να εξυπηρετήσουν τις διδακτικές του προθέσεις και κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί να γίνει αυτή η αξιοποίηση.
• Να είναι σε θέση να εμπλέκει ενεργητικά τους μαθητές στη διαδικασία της μάθησης με τη χρήση της τεχνολογίας.
• Να μπορεί να παρακολουθεί τις εξελίξεις στο χώρο των λογισμικών της ειδικότητάς του που προσφέρονται για εκπαιδευτική χρήση και να μπορεί να τα αξιοποιεί αποτελεσματικά.
• Να μπορεί να εφαρμόζει συγκεκριμένες αρχές που διέπουν το σχεδιασμό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, ώστε αυτές να αξιοποιούν κατά παιδαγωγικά ορθό τρόπο τις ΤΠΕ στην τάξη.

     Ο άνθρωπος, σύμφωνα με την αριστοτέλεια ρήση «φύσει ορέγεται του ειδέναι». Πάντα θέλει να ερευνάει, να ψάχνει να ερμηνεύει. Απλά τα εργαλεία που χρησιμοποιεί σε κάθε εποχή είναι διαφορετικά. Για παράδειγμα, στην εποχή του μύθου, για να θυμηθούμε το γνωστό χωρισμό της ανθρώπινης σκέψης του Comte, ο μυθικός λόγος χρησιμοποιούνταν ως μέσο κατανόησης, γνωριμίας και ερμηνείας της πραγματικότητας με την οποία ερχόταν σε επαφή ο άνθρωπος.

Ο μύθος δεν έχει σαν σκοπό του να αφηγηθεί κάτι ψεύτικο για να εντυπωσιάσει ή να μεγαλοποιήσει καταστάσεις. Ενδιαφέρεται μόνο να ερμηνεύει με τα μέσα και τα δεδομένα της εποχής του (τα οποία άλλωστε είναι και τα μόνα που διαθέτει). Σε αυτή του την προσπάθεια σύμμαχός του είναι ο ποιητικός λόγος, που είναι το κατεξοχήν μέσο έκφρασης του. Κάτω από αυτή την προοπτική ο μύθος και η ποίηση συνυπάρχουν. Είναι μέσα έκφρασης και ερμηνείας, ενώ η φαινομενική απλότητά τους βοηθάει ώστε τα νοήματά τους να γίνονται κατανοητά από όλους.

Επομένως βασικός στόχος του μύθου είναι η ερμηνεία της πραγματικότητας, με τον τρόπο που αυτή γίνεται αντιληπτή από το συντάκτη του. Σκοπός του όμως είναι και να διδάξει. Χρησιμοποιώντας ένα «αξιοσημείωτο αφηγηματικό μέρος» προχωράει στην ηθική διαπαιδαγώγηση, ελέγχει και κρίνει. Το κάνει μάλιστα και με τρόπο που είναι επιφανειακά αθώος: Πολλές φορές όπλο του, εκτός από την ποίηση, είναι και εξωπραγματικές καταστάσεις: Ο κόσμος των ζώων ή ακόμη και ο κόσμος των θεοτήτων, που γίνονται έτσι προσιτοί και χρησιμεύουν για να κατανοήσουν οι άνθρωποι πως πρέπει να είναι ο ιδανικός τρόπος με τον οποίο πρέπει να ζουν. Μάλιστα, χρησιμοποιώντας αυτές τις εξωπραγματικές καταστάσεις, που η αφήγησή τους γίνεται ευχάριστα δεκτή, μπορεί ο μυθοποιός να περάσει μηνύματα που πολλές φορές είναι δυσάρεστα για τους αποδέκτες τους, μιας και αποσκοπούν στη διόρθωσή χαρακτήρων ή και στην επισήμανση αρνητικών καταστάσεων, για τις οποίες μπορεί να ευθύνονται οι ίδιοι οι αποδέκτες.

Γίνεται με αυτό τον τρόπο ο μύθος ένα συντηρητικό είδος γραφής που αποβλέπει να αποτρέψει την «εισβολή» της καινοτομίας, που σε κάποιους δεν αρέσει καθόλου, ή και να «διορθώσει» τα κακώς κείμενα; Κατά κάποιον τρόπο μία πρώτη απάντηση μπορεί να είναι θετική. Εντούτοις, δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι άλλο πράγμα είναι ο διδακτισμός και άλλο η παραίνεση, που απαραίτητα πρέπει να εμπεριέχει και την έμπνευση, για να γίνει δεκτή. Οπότε ο μύθος αφορά το δεύτερο, μιας και για να μπορέσει να διδάξει, θα πρέπει πρώτα να εμπνεύσει. Στο κάτω-κάτω ο ηθικιστής δε χρειάζεται το μυθικό λόγο για να μιλήσει. Έχει ξερό λόγο, γιατί θέλει να επιβάλλει την αυθεντία του και χρησιμοποιεί τον αυταρχισμό για να πείσει. Ενώ ο μύθος είναι χαριτωμένος λόγος που θέλει να είναι αρεστός και όχι επι-βλητικός.

Ειδικά οι μύθοι του Αισώπου φαίνονται να κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση. Οι πολλαπλές εκδόσεις του φανερώνουν τη δημοτικότητά τους και την απήχηση που είχαν. Οι ιστορίες του άσχημου και καμπούρη –όπως πιστεύεται- δούλου, τον έκαναν να θεωρείται πατέρας της μυθογραφίας. Διατύπωνε, με τρόπο προσιτό στα λαϊκά στρώματα ηθικές, πολιτικές και κοινωνικές αξίες. Τους ρόλους των πρωταγωνιστών του παίζουν κυρίως ζώα που θεωρούνταν ότι είχαν λαλιά και νοημοσύνη.

Ο αισώπειος μύθος είναι μία σύντομη αφήγηση παραδειγματικού χαρακτήρα, με στοιχεία από τη λαϊκή σοφία, αλλά και με δείγματα φιλοσοφικής αντίληψης για τη ζωή. Τα περιστατικά που χρησιμοποιεί, με πρωταγωνιστές συνήθως ζώα, αλλά και ανθρώπους ή θεούς, χρησιμεύουν για να εξάρουν ή να στηλιτεύσουν χαρακτήρες και συμπεριφορές. Δοσμένα με αριστοτεχνικό τρόπο, πάντα τραβούσαν την προσοχή και το ενδιαφέρον.

……………………………………………………………………………………………………

Ο Δίας και ο Ερμής πρωταγωνιστούν σε μύθους του Αισώπου. Ο πρώτος είναι ο βασιλιάς των θεών και των ανθρώπων, ενώ ο δεύτερος έχει πολλαπλούς ρόλους: Αγγελιοφόρος των θεών, εμφανίζεται ταυτόχρονα σαν «κερδώος» και «λόγιος».

Για τον Αίσωπο οι ιδιότητες των δύο θεών χρησιμεύουν για να αναδείξει τα μηνύματά του. Κινούμενος μέσα στο πλαίσιο της απόδοσης σε αυτούς ανθρωπίνων ιδιοτήτων και αδυναμιών, δε διστάζει να τους χρησιμοποιήσει για να κάνει την αφήγησή του πιο δυνατή και να της αποδώσει το νόημα που θέλει. Στα κείμενά του οι δύο θεότητες έχουν την ίδια αξία που έχει και το τελευταίο ζώο που χρησιμοποιεί για να μιλήσει στους ακροατές του έργου του. Με αυτό τον τρόπο φανερώνει αυτό που θεωρεί ύψιστη και απόλυτη αξία: Την αυτογνωσία του ανθρώπου, που φαίνεται να τη θεωρεί υπέρτατη αρετή.

Ενδεικτικό είναι το περιεχόμενο των μύθων, στους οποίους αυτοί πρωταγωνιστούν: Έτσι ο Δίας στον μύθο «Βάτραχοι απούντες βασιλέα» περιγελάει τους βατράχους και τους δίνει για βασιλιά ένα ξύλο, κατόπιν ένα χέλι και στο τέλος αγανακτισμένος μια νεροφίδα που τους έτρωγε, αφού δε δέχτηκαν τους άλλους δύο. Φυσικά το δίδαγμα του μύθου δεν έχει καμία σχέση με την ιστορία -που είναι, όπως και σε όλους τους μύθους, το «σημαινόμενο», με το οποίο δηλώνεται το «σημαίνον»- που φανέρωνε ότι καλύτεροι κυβερνήτες είναι οι νωθροί παρά οι ταραχοποιοί.

Στο μύθο «Ερμής και αγαλματοποιός» ο θεός Ερμής θέλοντας να μάθει πόσο τον εκτιμούν οι άνθρωποι πήγε στο εργαστήριο ενός γλύπτη. Ρωτάει την τιμή για τα αγάλματα του Δία και της Ήρας. Μαθαίνοντας ότι της θεάς είναι πιο ακριβό από του Δία, θεώρησε ότι το δικό του άγαλμα θα άξιζε περισσότερα. Δυστυχώς γι’ αυτόν ο γλύπτης του είπε ότι αν αγόραζε τα άλλα δύο αγάλματα θα το έδινε δωρεάν. Το συμπέρασμα είναι πως τον κενόδοξο άνθρωπο οι άλλοι δεν τον εκτιμούν καθόλου.

Στο μύθο «Ζεύς, Προμηθεύς, Αθηνά, Μώμος» οι τρεις πρώτοι φτιάχνουν αντίστοιχα έναν ταύρο, έναν άνθρωπο και ένα σπίτι. Ο κριτής Μώμος, επειδή ζηλεύει τα κατηγορεί. Τότε ο Δίας αγανακτεί και τον διώχνει από τον Όλυμπο. Το δίδαγμα είναι πως τίποτα δεν είναι τέλειο, ώστε να μην επιδέχεται κριτική.

Στο μύθο «Ερμής και Γη» ο Δίας προστάζει τον Ερμή να δείξει στους ανθρώπους που έχει πλάσει, πώς να σκάβουν για να φτιάξουν μία σπηλιά. Η γη τους εμπόδιζε και όταν ο Ερμής την ανάγκασε να υπακούσει τη διαταγή του Δία αυτή είπε πως οι άνθρωποι θα πληρώσουν για την πράξη τους με στεναγμούς και δάκρυα. Το νόημα εδώ αφορά αυτούς που εύκολα δανείζονται, αλλά επιστρέφουν τα δανεικά με δυσκολία.

Στο μύθο «Ερμής» ο Δίας προστάζει τον Ερμή να σταλάξει σε όλους τους τεχνίτες το δηλητήριο της ψευτιάς. Όσο περισσεύει, το δίνει στους τσαγκάρηδες που λένε τα περισσότερα ψέματα. Ο μύθος, όπως τονίζεται, ταιριάζει σε αυτούς που λένε ψέματα.

Στο μύθο «Ζευς και Απόλλων» οι δύο θεοί διαγωνίζονται για να αποδείξουν ποιος είναι καλύτερος τοξότης. Οπότε ρίχνει ο Απόλλων το βέλος, αλλά ο Δίας έφτασε στο μέρος που αυτό είχε πάει με μία δρασκελιά. Το συμπέρασμα είναι πως ο συναγωνισμός κατώτερων με ανώτερους προκαλεί γέλιο.

Στο μύθο «Ζευς και χελώνη»   ο αρχηγός των θεών καλεί τη χελώνα στο γάμο του, αυτή όμως δεν πηγαίνει. Σε ερώτηση γιατί έγινε αυτό, εκείνη απάντησε ότι το καλύτερο σπίτι για τον καθένα είναι το δικό του. Τότε ο Δίας αγανάκτησε και την καταδίκασε να κουβαλάει το σπίτι της στην πλάτη της. Το δίδαγμα εδώ είναι πως πολλοί προτιμούν να περνούν λιτά, παρά να τους προσφέρουν οι άλλοι πολυτελή τραπέζια.

Στο μύθο «Ζευς και αλώπηξ» ο Δίας έκανε την αλεπού βασίλισσα των ζώων. Θέλοντας να δοκιμάσει αν άλλαξε και η μικροπρέπειά της, της άφησε εμπρός της ένα σκαθάρι. Αυτή όρμησε να το πιάσει και ο Δίας αγανάκτησε και την καθαίρεσε. Ο μύθος σημαίνει ότι ο χαρακτήρας των φαύλων ανθρώπων δεν αλλάζει.

Στο μύθο «Κάμηλος και Ζευς»   μία καμήλα ζητάει από το Δία να της προσθέσει κέρατα. Αυτός αγανακτεί και της κόβει λίγο και τα αυτιά. Το δίδαγμα τονίζει ότι οι πλεονέκτες χάνουν και αυτά που έχουν.

Στο μύθο «Μέλισσαι και Ζευς» οι μέλισσες ζητούν από το Δία να σκοτώνουν όποιον πάει να πάρει το μέλι τους. Αυτός τότε αγανακτεί μαζί τους και από τότε, όταν τσιμπούν κάποιον, μαζί με το κεντρί, χάνουν και τη ζωή τους.

Στο μύθο «Ξυλευόμενος και Ερμής» ένας ξυλοκόπος, αν και χάνει το τσεκούρι του στο ποτάμι, χάρις στην τιμιότητά του, του το δίνει ο Ερμής, ενώ του χαρίζει και ένα χρυσό και ένα ασημένιο. Ένας συνάδελφός του χάνει επίτηδες το δικό του, αλλά επειδή είπε ψέματα πως δικό του είναι ένα χρυσό, ο θεός δεν του έδωσε ούτε το δικό του τσεκούρι. Το νόημα είναι πως ο θεός βοηθάει τους δίκαιους και εναντιώνεται στους άδικους.

Στο μύθο «Οδοιπόρος και Ερμής» ένας ταξιδιώτης ευχήθηκε ότι το μισό από αυτά που θα βρει θα τα αφιερώσει στον Ερμή. Βρίσκει ένα ταγάρι με χουρμάδες και αμύγδαλα. Τα τρώει και «αφιερώνει» στο θεό τα τσόφλια και τα κουκούτσια. Το νόημα του μύθου είναι πως ο φιλάργυρος θέλει να εξαπατήσει ακόμη και τους θεούς.

Σε όλους τους μύθους που παρατέθηκαν ο Δίας φαίνεται να κρατάει το ρόλο του ως βασιλιάς των θεών. Κανένας σε μπορεί να τον συναγωνιστεί, γιατί ξεπερνάει τους πάντες, όπως κάνει με το βέλος του Απόλλωνα. Από αυτόν ζητάνε τα ζώα χάρες, επειδή γνωρίζουν ότι μόνο αυτός μπορεί να τις εκπληρώσει. Αυτό όμως δε γίνεται πάντα. Ιδίως όταν ζητάνε κάτι παράλογο, τότε το αίτημά τους όχι μόνο δεν ικανοποιείται, αλλά επικρατεί και μία ιδιότυπη δικαιοσύνη του θεού: παθαίνουν κάτι χειρότερο, ώστε να εκτιμήσουν αυτό που έχουν και το έχασαν εξαιτίας της πλεονεξίας ή της απερισκεψίας τους. Έτσι οι βάτραχοι αποκτούν για βασιλιά το νερόφιδο, μη ικανοποιημένοι από το ξύλο ή το χέλι, που αρχίζει να τους τρώει, ενώ η καμήλα που ήθελε να αποκτήσει τα κέρατα του ταύρου βλέπει να μικραίνουν και τα’ αυτιά της. Παράλληλα, όλοι είναι υποχρεωμένοι να μην είναι αντίθετοι με τις επιθυμίες του Δία, γιατί αλλιώς τους περιμένει τιμωρία: η χελώνα που δεν πηγαίνει στο γάμο του αρχηγού των θεών τιμωρείται να κουβαλάει μαζί της το σπίτι της, ενώ ο Μώμος, που κατηγορεί το δημιούργημά του, επιστρέφει πίσω στη γη, χάνοντας προφανώς τον Όλυμπο. Δοκιμάζει όμως και τα δημιουργήματά του, όταν μάλιστα πρόκειται να τα ανταμείψει. Έτσι, ενώ κάνει την αλεπού βασιλιά, τη δοκιμάζει με το σκαθάρι. Και όταν παρατηρεί ότι αυτή δεν έχει ξεχάσει τις παλιές της συνήθειες την επαναφέρει στην προηγούμενη κατάστασή της.

Ο Αίσωπος λοιπόν επιφυλάσσει για το Δία ένα ρόλο ανώτερο. Σε καμία περίπτωση δεν τον υποβαθμίζει και δεν τον χρησιμοποιεί με τρόπο που θα ήταν υποτιμητικός για τον αρχηγό των θεών και των ανθρώπων. Εντούτοις, όπως τονίστηκε, έχει και ο θεός τις αδυναμίες του και τα πάθη του, που τα χρησιμοποιεί όπως θέλει ο Αίσωπος. Δε συγχωρεί λοιπόν, και η δικαιοσύνη που επιφυλάσσει στα πλάσματα είναι όπως θα την ήθελε ο μυθοποιός. Αυτό βέβαια είναι απόλυτα φυσικό: ο δημιουργός έχει την ελευθερία να χρησιμοποιεί τους ήρωές του όπως αυτός θέλει. Δεν ήταν άλλωστε ο μοναδικός. Στην πραγματικότητα, με αυτό ο Αίσωπος φαίνεται να ακολουθεί μία μεγάλη παράδοση ποιητών και λογογράφων, που ερμήνευσαν τους θεούς τους με τον τρόπο που αυτοί θεώρησαν ότι είναι ο προσφορότερος.

Ο Ερμής φαίνεται να έχει περισσότερες ανθρώπινες αδυναμίες και πάθη. Είναι άλλωστε φυσικό: Αυτός πλησίαζε περισσότερο τους ανθρώπους, μιας και ήταν αγγελιοφόρος που μετέφερε τα μηνύματα των θεών, και φαίνεται να είχε αποκτήσει και αδυναμίες τους. Είναι λοιπόν ματαιόδοξος, αφού θέλει το άγαλμά του να κοστίζει περισσότερο από τα αγάλματα του Δία και της Ήρας, ενώ η δικαιοσύνη του φαίνεται να είναι ίδια με αυτή του Δία. Ανταμείβει λοιπόν την τιμιότητα του ξυλοκόπου που λέει την αλήθεια για το τσεκούρι του, ενώ τιμωρεί με την απώλεια του τσεκουριού του το ξυλοκόπο που προσπαθεί να τον ξεγελάσει, ώστε να κάνει δικό του το χρυσό εργαλείο. Παράλληλα, υπακούει πάντα στις εντολές του αρχηγού των θεών, παίρνει όμως και πρωτοβουλίες: ρίχνει περισσότερο δηλητήριο της ψευτιάς στους τσαγκάρηδες και αναγκάζει τη γη να υπακούσει στις εντολές του Δία. Τέλος, ενώ οι άνθρωποι του κάνουν τάματα, θέλουν να τον ξεγελάσουν και να μην εκπληρώσουν αυτά που του είχαν υποσχεθεί.

Ο Αίσωπος λοιπόν επιφυλάσσει στον Ερμή ένα ρόλο περισσότερο γήινο. Είναι άλλωστε αυτό πιο εύκολο: ο αγγελιοφόρος των θεών είναι πιο ευάλωτος από το Δία και βρίσκεται πιο κοντά στους ανθρώπους. Η δικαιοσύνη του όμως είναι ίδια με αυτή του πατέρα των θεών: Ανταμείβει το δίκαιο ενώ δε συγχωρεί το ψέμα και τιμωρεί τον άδικο που θέλει να οικειοποιηθεί κάτι που δεν του ανήκει.

Βεβαίως οι μύθοι για τους δύο θεούς χρησιμοποιούνται για να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς του Αισώπου: να αναδείξουν τα συμπεράσματα που θέλει να βγάλει, τα οποία αποβλέπουν να διδάξουν. Οι ιστορίες των θεών ψυχαγωγούν και ακούγονται ευχάριστα. Δε φαίνεται όμως αυτός να είναι ο λόγος της αφήγησης. Ο Αίσωπος ενδιαφέρεται για το τελικό αποτέλεσμα, που θέλει να είναι αυτό που θα μείνει ως «εμπειρία» στους ανθρώπους που θα μελετήσουν το έργο του.

Παύλου Νικόλαος

• Αίσωπος μύθοι (1993), μετάφραση Αγνή Λάππα, Αθήνα
• Mueller K. O. (1858): A History of the Literature of Ancient Greece, London, Parker
• Townsend George Fyler (1882): Three hundred and fifty Aesop’s fables, Literally translated from the Greek, Chicago

      Πολυπολιτισμικότητα είναι η κατάσταση συνύπαρξης και διατήρησης διαφορετικών πολιτισμών στον ίδιο χώρο. Τα αίτιά της είναι οικονομικά (άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να μεταναστεύσουν σε άλλους τόπους, ελπίζοντας να γνωρίσουν ευημερία), κοινωνικά (ανισότητες κάθε είδους, που οδηγούν κατοίκους του τρίτου, κυρίως, κόσμου σε ευρωπαϊκά κράτη με δημοκρατική παράδοση και πρακτικές), πολιτικά (διαφυγή από τυραννικά και ανελεύθερα καθεστώτα που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα σε χώρες της Ευρώπης).

Η ανοχή, η έλλειψη φοβικότητας  και η κατανόηση του Άλλου θα πρέπει να αποτελούν συστατικά της, ενώ δε λείπουν οι αντιδράσεις και οι ανησυχίες για τυχόν προβλήματα που αυτή μπορεί να δημιουργήσει σε έναν εθνικό ιστό. Βέβαια για το τελευταίο θα μπορούσε κάποιος να χρησιμοποιήσει τα επιχειρήματα του καθηγητή της Φιλοσοφίας του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου. Όπως τονίζει « Ένα μέρος της ταυτότητάς μας δεν είναι διαπραγματεύσιμο. Κάποιες από τις ιδιότητές μας ως μελών μιας εθνικής κοινότητας είναι ιστορικά προκαθορισμένες και αυτό μας δεσμεύει στο βαθμό που είμαστε κομμάτι της κοινότητας αυτής. Το φαινόμενο αυτό μπορούμε να το ονομάσουμε «κατηγορική εμπέδωση της ταυτότητας». Δεν είναι όμως τυραννικό να μην μπορούμε να ελέγξουμε κάποια στοιχεία της ταυτότητάς μας; Όχι απαραίτητα, αν διαθέτουμε συλλογικά την ψυχική δύναμη και την πνευματική ενάργεια να αναστοχαζόμαστε πάνω στην ταυτότητά μας με ειλικρίνεια και ελευθερία. Η ειλικρινής ανάλυση και ανασύνθεση των ιστορικών προκαθορισμών της εθνικής μας ταυτότητας είναι ένα επαρκές αντιστάθμισμα της κατηγορικής της εμπέδωσης. Αντίθετα ασφαλίζοντας την εθνοπολιτισμική μας ταυτότητα έναντι κάθε δυνατότητας μετάλλαξης, “προστατεύοντας” την από τον κίνδυνο πολιτισμικής μόλυνσης δεν σφραγίζουμε απλώς κάποια παράθυρα που βλέπουν στο μέλλον, αλλά αφαιρούμε την νομιμοποιητική βάση της ίδιας μας της ταυτότητας. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, όταν ρίχνουμε ένα πέπλο λήθης στον “άλλο”, όχι απλώς δεν προστατεύουμε, αλλά παγιδεύουμε τον εθνοπολιτισμικό “εαυτό”  μας» [1] 

Δεν αμφιβάλλει κανένας πως η πολυπολιτισμικότητα δίνει ερεθίσματα και στη θεολογία. Βέβαια ο σεβασμός του συνανθρώπου και των αναγκών του πρέπει να αποτελεί βασική φροντίδα  της τελευταίας. Πάντως είναι καλό να υπάρχουν ασφαλείς βάσεις για την άρθρωση λόγου από μέρους της. Γι’ αυτό στη συνέχεια θα αναλυθούν  περιστατικά από το βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων που αναφέρονται στη συνάντηση του Πέτρου με το Ρωμαίο εκατόνταρχο Κορνήλιο[2]. Σε αυτήν περιλαμβάνονται αρκετά στοιχεία που μπορούν να δώσουν έναν οδοδείκτη για τη στάση που πρέπει να τηρείται σε ανθρώπους που έχουν ως αφετηρία τους διαφορετικές, από τις δικές μας, πολιτισμικές παραδόσεις.

Σύμφωνα λοιπόν με την αφήγηση του βιβλίου των Πράξεων ο εκατόνταρχος Κορνήλιος ζούσε στην Καισάρεια και είχε προσχωρήσει στον ιουδαϊσμό. Είδε πως πρέπει να καλέσει τον Πέτρο που βρίσκονταν στην Ιόππη.

Στο μεταξύ,  ο Πέτρος,  ενώ προσεύχονταν, είδε σε όραμα διάφορα ζώα, ενώ μία φωνή τον καλούσε να σφάξει και να φάει. Αρνείται θεωρώντας πως αυτά είναι ακάθαρτα. Η φωνή τότε του λέει «Αυτά που ο Θεός καθάρισε, εσύ μην τα θεωρείς ακάθαρτα».

Φεύγει στη συνέχεια με τους ανθρώπους του Κορνήλιου για την Καισάρεια. Εκεί μιλώντας, υπογραμμίζει πως για το Θεό κανένας άνθρωπος δεν είναι μολυσμένος ή ακάθαρτος. Δεν κάνει διακρίσεις, αρκεί να τον σέβονται οι άνθρωποι και να ζουν σύμφωνα με το θέλημά του. Το Άγιο Πνεύμα κατεβαίνει τότε σε όσους άκουγαν το κήρυγμα του Απόστολου. Οι Ιουδαίοι μένουν κατάπληκτοι βλέποντας να δίνεται και στους εθνικούς πλούσια η Αγιοπνευματική δωρεά. Βαπτίζονται λοιπόν όλοι στο όνομα του Κυρίου.

Στη συνάντηση Πέτρου-Κορνήλιου συναντώνται λοιπόν δύο κόσμοι με τελείως διαφορετική νοοτροπία και αντίληψη για την πραγματικότητα. Αιχμή του δόρατος της διαφορετικότητας είναι η διάκριση καθαρών και ακάθαρτων τροφών. Στο βιβλίο του Λευιτικού[3] αναγράφονται με λεπτομέρεια ποιες πρέπει να αποφεύγει ο ευσεβής Ισραηλίτης. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η καμήλα, ο λαγός και ο χοίρος. Αντίθετα για τους ανθρώπους του ελληνορωμαϊκού κόσμου οι εκλεπτυσμένες λιχουδιές που προέρχονταν από όλα τα είδη του ζωικού και του φυτικού βασιλείου ήταν καθημερινά εδέσματα του τραπεζιού τους. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που περιγράφει ο Πετρώνιος στο «Σατυρικόν», το μέρος ενός δείπνου: «…Ωστόσο, μας είχανε για πρώτο πιάτο ένα γουρούνι με αιματηρά λουκάνικα και άλλα λουκάνικα ύστερα και γούσες πολύ νόστιμα μαγειρεμένες και δεν έλειψαν βεβαίως και τα σέσκουλα και το χωριάτικο ψωμί…Το επόμενο πιάτο ήταν μια κρύα πίτα, περιχυμένη με μέλι και σπανιόλικο κρασί… Ύστερα είχανε στραγάλια και λούπινα και καρύδια και ένα μήλο… Τέλος μας είχανε και μαλακό τυρί, περιχυμένο με φετινό κρασί, και μια καραβίδα του καθενός και πατσές και συκωτάκια και ρέβες και μουστάρδα. Φέρανε και κυμινόσπορους τουρσί, και βρεθήκανε άνθρωποι τόσο κακομαθημένοι που πήρανε μέχρι τρεις χούφτες»[4].

Οι αντιδράσεις των χριστιανών που προέρχονταν από τους Ιουδαίους –για τις οποίες έγινε λόγος- όταν βλέπουν να δέχονται και οι εθνικοί το Άγιο Πνεύμα, αποτυπώνουν παγιωμένες νοοτροπίες διαφορετικότητας. Θεωρώντας πως δικαιωματικά μόνο αυτοί μπορούν να δεχτούν τις δωρεές του Πνεύματος αρνούνται το αξίωση και των υπόλοιπων να θεωρούνται παιδιά του Θεού. Χρειάζεται λοιπόν ο λόγος του Πέτρου, που προτρέπει να οδηγηθούν στη Βάπτιση όλοι ανεξάρτητα από την εθνική καταγωγή.

Πάντως οι λόγοι που απευθύνει ο Πέτρος στον Κορνήλιο αναδεικνύουν και τη χριστιανική στάση απέναντι στη διαφορετικότητα. Η πρότασή του «Αλήθεια, τώρα καταλαβαίνω ότι ο Θεός δεν κάνει διακρίσεις, αλλά δέχεται τον καθένα, σ’ όποιον λαό κι αν ανήκει, αρκεί να τον σέβεται και να ζει σύμφωνα με το θέλημά Του» [5] υποδεικνύει πως για το Θεό όλοι οι άνθρωποι είναι παιδιά του και έχουν ως υποχρέωση να ζουν σύμφωνα με το νόμο του. Αυτό άλλωστε αποδέχονται και στη συνέχεια τα μέλη της χριστιανικής κοινότητας των Ιεροσολύμων, όταν ακούνε την αφήγηση του Πέτρου για τη μεταστροφή του Κορνήλιου. Δοξάζουν το Θεό και λένε: «Άρα, λοιπόν, και στους εθνικούς έδωσε ο Θεός τη δυνατότητα να μετανοήσουν και να κερδίσουν την αληθινή ζωή».

Αυτή η συγκατάβαση προς τον Άλλο αποτελούσε, εκτός των άλλων, και αδήριτη ανάγκη για τα μέλη του ελληνορωμαϊκού κόσμου, γιατί κατανοούσαν πως διαφορετικά θα ήταν αδύνατο να επιβιώσουν μέσα στον κοσμοπολιτισμό του 1^ου αι. μ.Χ. Βεβαίως για τους χριστιανούς σήμαινε και υπακοή στο θέλημα του Θεού. Άλλωστε η αφήγηση των Πράξεων δεν αφήνει περιθώρια, όπως συμβαίνει ίσως με άλλα καινοδιαθηκικά κείμενα, να διαφανούν διαφωνίες γύρω από αυτό το ζήτημα. Ο Θεός λοιπόν όλους τους θεωρεί παιδιά του και θέλει τη σωτηρία τους.

***

Σήμερα η πολυπολιτισμικότητα οδηγεί σε έναν αναστοχασμό που αφορά εκπαιδευτικές πολιτικές της  Ευρώπης και ειδικότερα της Ελλάδας [6]. Η συνεχής μετακίνηση και εγκατάσταση ανθρώπων στη χώρα μας αναδεικνύει καινούριες προκλήσεις που συνδέονται με το σεβασμό αξιών και ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η διδασκαλία τους πρέπει να αποτελεί βασικό συστατικό κάθε σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος.

Η πολυπολιτισμικότητα λοιπόν, με βάση την υπάρχουσα κατάσταση, φαίνεται πως θα αποτελέσει κεντρικό άξονα για τη χάραξη εκπαιδευτικών πολιτικών. Αυτή η διαπίστωση αφορά και το μάθημα των Θρησκευτικών. Το κυρίαρχο θέμα που πρέπει να απασχολήσει στο άμεσο μέλλον όλους τους ενδιαφερόμενους γι’ αυτό,  είναι η θέση που θα έχουν τα Θρησκευτικά  σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα αφορά όλα τα παιδιά και θα παρέχει ισότιμες ευκαιρίες μάθησης ανεξάρτητα από τη  φυλετική, εθνική, κοινωνική και πολιτισμική ομάδα προέλευσης[7]. Αποτελεί συνεπώς πρόκληση η εξεύρεση στοιχείων που θα είναι ενταγμένα σε αυτό και θα βοηθούν τους μαθητές να αποκτήσουν μία θρησκευτικά παιδεία που θα είναι ικανή να βοηθήσει στην ερμηνεία της σύγχρονης πραγματικότητας .

Μάλιστα, θα πρέπει αυτά τα στοιχεία να αποτελούν βασικό συστατικό των Θρησκευτικών και για θεολογικούς λόγους. Ο Ιησούς αγκάλιασε τους «εσκυλμένους και ερριμένους»[8]  της Ιουδαϊκής κοινωνίας της εποχής του, ενώ είναι γνωστός ο Επιτάφιος ύμνος της Εκκλησίας που παρουσιάζει τον Κύριο ως ξένο[9]. Το μάθημα χρειάζεται λοιπόν μία επικαιροποίηση η οποία θα στηρίζεται στο αυθεντικό δεδομένο της αγάπης για τον πλησίον.`

Εδώ πρέπει να τονιστεί πως βασικά στοιχεία που περιέχει και σήμερα το μάθημα των Θρησκευτικών μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά μία προσπάθεια για ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων που προέρχονται από διαφορετικές πολιτισμικές αφετηρίες και νοοτροπίες. Άλλωστε περιλαμβάνει, όπως είναι γνωστό, διδακτικές ενότητες που αναφέρονται στις αξίες της βοήθειας για το συνάνθρωπο, της συναδέλφωσης και στο σεβασμό της διαφορετικότητας[10].

Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα από το Αναλυτικό Πρόγραμμα της Β΄ Γυμνασίου. Σε αυτό, εκτός των άλλων, μπορεί να αντληθεί σχετικό υλικό από την παραβολή του σπλαχνικού Σαμαρείτη[11] και την παραβολή της Τελικής Κρίσης[12]. Ακόμη και τα στοιχεία που δίνονται για την ευσπλαχνία που έδειχνε ο Ιησούς στις γυναίκες και τα παιδιά[13] μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μία προσπάθεια κατανόησης της πολυπολιτισμικότητας.

Έτσι, στην Παραβολή της Τελικής Κρίσης –για να γίνει μία συγκεκριμένη αναφορά σε μία «δύσκολη» ενότητα- ο στόχος του ευαγγελιστή δεν είναι να παρουσιάσει στοιχεία για τον τρόπο που θα γίνει η Τελική Κρίση, αν και συνδέεται για πολλούς με μία περιγραφή της. Είναι καταρχήν απαραίτητο για την ερμηνεία της να τοποθετηθεί μέσα στη γενικότερη συνάφεια του κειμένου του Ματθαίου που περιλαμβάνει αποκαλυπτικές αναφορές στο τέλος του κόσμου[14]  (άλλωστε οι συμβολικές εικόνες που χρησιμοποιούνται σε αυτή προέρχονται από το μεσογειακό περιβάλλον του 1^ου αι. μ.Χ. και αποσκοπούσαν στην κατανόηση της παραβολής από τον περίγυρο στο οποίο απευθύνονταν[15]). Στόχος της είναι να αναδείξει ποιοι είναι οι «φίλοι» του Θεού[16]. Το κριτήριο ένταξης σε αυτούς είναι η αγάπη για το συνάνθρωπο που εκδηλώνεται εδώ με συγκεκριμένες πράξεις. Αυτές είναι η βοήθεια σε ανθρώπους που υποφέρουν από πείνα, δίψα, είναι ξένοι, γυμνοί, άρρωστοι και φυλακισμένοι.

Οι παραπάνω καταστάσεις αναβιώνουν στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες και αποτελούν παθολογίες του σύγχρονου κόσμου. Βέβαια είναι γνωστό πως οι ατομικές πρωτοβουλίες δε λύνουν το πρόβλημα. Αντίθετα κάποιες φορές το επιδεινώνουν αφού καθησυχάζουν συνειδήσεις, οπότε δε λαμβάνονται δραστικά μέτρα για την αντιμετώπισή τους.

Τα παραπάνω είναι απαραίτητο να αναφερθούν κατά τη διδασκαλία της σχετικής ενότητας. Το ζήτημα δηλαδή είναι να μη δοθεί μία ηθικιστική διάσταση που θα αναδεικνύει την «καλή πράξη» της βοήθειας στο συνάνθρωπο ως μέσον ανταπόδοσης από το Θεό. Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι η αποδοχή της διαφορετικότητας και η κατανόηση των αναγκών που έχουν συνάνθρωποι που βρίσκονται στη δεινή θέση να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και τον τρόπο ζωής τους, ως μία θετική παράμετρος της πολυπολιτισμικότητας.

Το τελικό συμπέρασμα –που θα μείνει και στη μνήμη των μαθητών- είναι πως η πολυπολιτισμικότητα –πέρα από πολιτιστικό μέγεθος- αναδεικνύει και την ανάγκη για πλησίασμα του Άλλου. Ταυτόχρονα θα κατανοήσουν πως,  μέσα από τις διδακτικές ενότητες των Θρησκευτικών, μπορούν να αποκτήσουν γνώσεις που θα τους φανούν χρήσιμες για την ερμηνεία της σύγχρονης πραγματικότητας.

***

Τελειώνοντας θα πρέπει να τονιστεί πως η θεολογική σκέψη δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από την πολυπολιτισμικότητα. Αντίθετα αποτελεί μία πρόκληση για να εφαρμοστούν βασικές χριστιανικές αρχές. Ταυτόχρονα, όπως αποδείχτηκε, υπάρχουν οι προϋποθέσεις ώστε το μάθημα των Θρησκευτικών να έχει έναν σημαντικό ρόλο στο σύγχρονο σχολείο , αφού αποτελεί και ένα εργαλείο ερμηνείας της πολυπολιτισμικότητας. Βεβαίως απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να ανοιχτεί στην κοινωνία και να πείσει όλους για την αξία του και την προσφορά του στη σημερινή νεολαία.

 Εκπαιδευτικές ανησυχίες…

Με αφορμή τις πρόσφατες εξελίξεις στη Δημόσια Ξενόγλωσση Εκπαίδευση, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό κυρίως από την ηγεσία του ΥΠΕΠΘ η σημασία των ξένων γλωσσών, ως βασική δεξιότητα σε μια προοπτική δια βίου μάθησης. Αν και τα τελευταία χρόνια οι μαθητές διδάσκονται δύο ξένες γλώσσες από την αρχή της εκπαίδευσής τους, πολλοί είναι οι τομείς στους οποίους θα πρέπει ακόμη να γίνουν πολλά. Για παράδειγμα η διδασκαλία των ήδη προσφερόμενων και διδασκόμενων ξένων γλωσσών δεν καλύπτει όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες και εκεί που το κάνει, δεν ευνοεί την εκμάθηση των γλωσσών. Αποτέλεσμα; Η δημόσια ξενόγλωσση εκπαίδευση να είναι ανεπαρκής και οι μαθητές να μην μπορούν να αξιοποιήσουν δημιουργικά την εξοικείωσή τους με το νέο γλωσσικό και πολιτισμικό κώδικα, αλλά κυρίως να μην μπορούν στο τέλος της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης τους, να αποκτήσουν ένα ικανοποιητικό και πιστοποιήσιμο επίπεδο γλωσσομάθειας. Το γεγονός αυτό όχι μόνο δε συμβάλει στην αναβάθμιση της ποιότητας της παρεχόμενης ξενόγλωσσης εκπαίδευσης στο δημόσιο σχολείο, θα λέγαμε αντίθετα ότι οξύνει τις εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανισότητες που παρατηρούνται και σαφώς δικαιολογεί την ύπαρξη χιλιάδων κέντρων ξένων γλωσσών στη χώρα μας.

     Η βασική αρχή που υιοθετείται μέχρι σήμερα για τη διδασκαλία της ξένης γλώσσας στο δημόσιο σχολείο είναι ο «δασκαλοκεντρισμός», άποψη εντελώς αντίθετη με το «μαθητοκεντρισμό». Πράγματι κέντρο του ενδιαφέροντος θα πρέπει να είναι ο μαθητής (αφού γι’ αυτόν υπάρχει η εκπαίδευση)  και η ικανοποίηση των ενδιαφερόντων του.

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και η επιμόρφωση γύρω από την αναπαραγωγική υγεία είναι στοιχεία που έχουν καταστεί απαραίτητα στη μόρφωση των ατόμων. Όμως, για θρησκευτικούς, πολιτικοοικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς λόγους, η σεξουαλική ενημέρωση είχε μέχρι τώρα καλυφθεί από ένα πέπλο μυστηρίου και μύθου.

Παρόλο που διεθνείς έρευνες αναφέρουν πως οι έφηβοι που έχουν λάβει συστηματική σεξουαλική αγωγή στα πλαίσια της σχολικής δράσης είναι πιο πιθανό να καθυστερήσουν την έναρξη των σεξουαλικών τους σχέσεων αλλά κι όταν δραστηριοποιηθούν σεξουαλικά να παίρνουν τις κατάλληλες προφυλάξεις, η «σεξουαλική αγωγή» είναι μία από τις θεματικές ενότητες που καλύπτεται μόνο από προγράμματα Αγωγής Υγείας στην εκπαίδευση. Έτσι ένας μικρός αριθμός μαθητών/τριών έχει τη «τύχη» να ενημερωθεί πάνω σ” αυτά τα καίριας σημασίας θέματα.

Βέβαια το να αποτελέσει η σεξουαλική αγωγή άλλο ένα μάθημα ενταγμένο στο ωρολόγιο πρόγραμμα εγκυμονεί πολλούς κινδύνους. Βασική προϋπόθεση για την επίτευξη των στόχων είναι η πολύ καλή επικοινωνία μαθητών -δασκάλου (επιμορφωμένου σωστά δασκάλου!) και η δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης και ασφάλειας στην τάξη ώστε ο κάθε μαθητής να νιώθει άνετα να εκφραστεί χωρίς το φόβο της ειρωνείας ή της απόρριψης!

            Ποιοι όμως λόγοι καθιστούν αναγκαία και επίκαιρη την επιμόρφωση;