(σ. 48-49 του διδ. εγχειριδίου)
ΤΑΞΗ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Ο σκοπός της διδακτικής ενότητας είναι να γνωρίσουν οι μαθητές την κοινωνική και οικονομική κατάσταση των κατοίκων της βυζαντινής αυτοκρατορίας, κυρίως κατά τη Μέση Βυζαντινή Περίοδο (επειδή όμως οι συνθήκες δε διαφέρουν αισθητά, για την καλύτερη παρουσίαση θα χρησιμοποιηθούν και κείμενα παλαιότερων εποχών).
Όσον αφορά την παρουσίαση του μαθήματος επιλέχτηκε η επεξεργασία του από ομάδες. Πιο συγκεκριμένα οι μαθητές θα χωριστούν σε τρεις ομάδες. Στη κάθε μία θα δοθούν διαφορετικά κείμενα/πηγές που θα αναφέρονται στις κοινωνικές διαφοροποιήσεις, στην οικονομία των πόλεων και στο βυζαντινό εμπόριο.
Για την πρώτη ομάδα επιλέχτηκαν αποσπάσματα από το Βίο του Αγίου Φιλάρετου του Ελεήμονα. Σε αυτά αντικατοπτρίζεται ανάγλυφα η κοινωνική ανισότητα και οι διαφοροποιήσεις στον γενικότερο τρόπο ζωής των ανθρώπων που ανήκαν σε διαφορετικές τάξεις.
Τα κείμενα της δεύτερης και της τρίτης ομάδας βρίσκονται στον κόμβο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/index.html). Σε αυτά αναδεικνύονται πτυχές της βυζαντινής οικονομίας και του βυζαντινού εμπορίου. Μαζί με τα κείμενα δίνονται και οι ερωτήσεις επεξεργασίας, που θα διευκολύνουν τους μαθητές στην κατανόηση των πηγών και δε θα τους απομακρύνουν από το στόχο τους.
Η πορεία της διδασκαλίας θα μπορούσε να έχει την εξής μορφή:
Χρησιμοποιώντας την εφαρμογή των ΤΠΕ Power Point παρουσιάζονται διάφορα στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων της Μέσης Βυζαντινής Εποχής. Όλα αυτά συνδέονται με τους όρους-κλειδιά της ενότητας που περιέχει το σχολικό εγχειρίδιο. Δίνονται έτσι και οι κατάλληλες επεξηγήσεις γι’ αυτούς.
Κατόπιν οι μαθητές χωρίζονται , όπως έχει τονιστεί, σε τρεις ομάδες. Κάθε μία αναλαμβάνει να διαβάσει και να επεξεργαστεί τα κείμενα που τους έχουν δοθεί.
Αφού ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία παρουσιάζονται τα συμπεράσματα στην ολομέλεια της τάξης και βγαίνουν τα τελικά συμπεράσματα.
Για να ελεγχθεί αν πράγματι αποκτήθηκαν οι γνώσεις, στη συνέχεια, επιλέγονται μαθητές για να παίξουν ένα παιχνίδι ρόλων. Υποδύονται κάποιοι μέσα από την τάξη τον Δυνατό, τον Πένητα, τον Έμπορο κοκ. Μέσα από αυτή τη διασκεδαστική ενέργεια ο διδάσκων βλέπει πως κινήθηκε η τάξη και αν απέκτησε τα διδακτικά αγαθά.
Τέλος, για να υπάρξει η σύνθεση, ο καθηγητής της τάξης προβαίνει σε σύντομη ανακεφαλαίωση η οποία θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα παρακάτω:
« Στη Μέση Βυζαντινή Εποχή οι Αριστοκράτες, οι Δυνατοί αποτελούνταν από την αριστοκρατία των αξιωμάτων και από την αριστοκρατία της γης. Είναι οι διαχειριστές της εξουσίας και μεγάλου μέρους της οικονομίας. Οι αγρότες είναι δεμένοι με τη γη τους. Πάντως η αγροτική παραγωγή μένει στάσιμη.
Η αγροτική, όπως και η αστική οικονομία ήταν εκχρηματισμένες. Στις πόλεις οι έμποροι και οι βιοτέχνες είναι οργανωμένοι σε «συστήματα και τη λειτουργία τους καθόριζε το «Επαρχικόν Βιβλίον». Τέλος το βυζαντινό εμπόριο γνωρίζει άνθηση και η ακτίνα δράσης των εμπόρων διαρκώς μεγάλωνε».
ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Όλα τα κείμενα είναι από το έργο «Βίος Αγίου Φιλάρετου του Ελεήμονα»
ed. M. Fourmy-Leroy, Byzantion 9 (1934), 113-167.
(Η μετάφραση είναι του συντάκτη του άρθρου)
1.«Στην χώρα των Παφλαγόνων κατοικούσε ένας άνθρωπος που ονομάζονταν Φιλάρετος, ευγενής….Ήταν πολύ πλούσιος. Είχε στην κατοχή του πολλά ζώα: εξακόσια βόδια, ζεύγη βοοειδών εκατό, οκτακόσια δυνατά άλογα, ογδόντα άλογα και μουλάρια για δουλειές, δώδεκα χιλιάδες πρόβατα, πολλά στρέμματα γης καλλιεργημένης… πολύ ωραία και πανάκριβα. Απέναντι από αυτά ανέβλυζε πηγή που τα άρδευε….Είχε στη δούλεψή του πολλούς δούλους και πολλά κτήματα» (113-115)
2.«Ο (πλούσιος Φιλάρετος) οδηγήθηκε σε μεγάλη φτώχια, και του απέμειναν μόνο ένα ζευγάρι βόδια , ένα άλογο, ένα γαϊδούρι μία αγελάδα με το μοσχάρι της, ένας εργάτης και μία δούλη. Όλα τα κτήματά του αρπάχτηκαν από τους πλούσιους γείτονες και τους γεωργούς. Όταν τον είδαν να φτάνει στα όρια της φτώχειας και να μη μπορεί να κατέχει και να καλλιεργεί τη γη του. άλλοι με τη βία και άλλοι με παρακάλια (πήραν την περιουσία του), και την χώρισαν…(116-117)
3.«Κάποιου φτωχού γεωργού, ενώ καλλιεργούσε το κτήμα του, ξαφνικά ψόφησε το βόδι του. Μη μπορώντας να αντέξει τη ζημιά, άρχισε να κλαίει, να οδύρεται και να λέει στο Θεό: “Κύριες, δεν είχα τίποτα άλλο από αυτό το ζευγάρι βόδια και μου το στέρησες .Τώρα πως θα θρέψω τη γυναίκα μου και τα εννιά μικρά παιδιά μου, πως θα δώσω φόρους στον βασιλιά και θα πληρώσω τα χρέη μου; Εσύ Κύριε γνωρίζεις ότι ακόμη και το βόδι μου που ψόφησε το είχα αγοράσει με δανεικά. Τώρα δε ξέρω τι να κάνω. Θα εγκαταλείψω λοιπόν το σπίτι μου και θα ξενιτευτώ σε χώρα μακρινή, πριν το μάθουν οι δανειστές μου και πέσουν πάνω μου σαν άγρια σκυλιά”» (118-119)
4.«(Μία φτωχή γυναίκα) κάθονταν νηστική με τα παιδιά της, και δεν είχε αλεύρι να ζυμώσει ψωμί και να τα θρέψει. Μην αντέχοντας να τα βλέπει πεινασμένα σηκώθηκε και πήγε στη γειτονιά ζητώντας δανεικό ψωμί. Βρήκε ένα, και αφού μάζεψε και άγρια λάχανα πήγε στα παιδιά της και αφού έφαγαν κοιμήθηκαν» (133)
5.«και να οι άρχοντες του χωριού έφεραν (για φαγητό) κριάρια, αρνιά, κοτόπουλα, περιστέρια και διαλεκτό κρασί….Όλα αυτά μαγειρεύτηκαν με τον καλύτερο τρόπο. Αφού στολίστηκε το τραπέζι στο μεγάλο πολυτελές δωμάτιο (:τρίκλινο), εμφανίστηκαν οι βασιλικοί απεσταλμένοι και το βρήκαν πολύ ωραίο. Το αρχαίο τραπέζι στο κέντρο ήταν κατασκευασμένο από ελεφαντόδοντο με χρυσή επένδυση, στρογγυλόσχημο, και πολύ μεγάλο. Κάθισαν σε αυτό τριάντα έξι άνδρες που είδαν σερβιρισμένα φαγητά που ταίριαζαν σε αυτοκράτορες» (138).
6.« (Κατά τη διάρκεια γάμου ο βασιλιάς έδωσε) κτήματα και πολυτελή ρούχα, χρυσάφι και ασήμι, και έργα πολύτιμα από πολύτιμους λίθους, σμαράγδια και ρουμπίνια και μαργαριτάρια και μεγάλα σπίτια» (145)
Νικόλαος Παύλου
