Ο γάμος, δεν αποτελεί μόνο ένα από τα μυστήρια της Εκκλησίας μας, αλλά και μια από τις σημαντικότερες στιγμές στη ζωή κάθε ανθρώπου. Σήμερα, όπως και τόσα άλλα πράγματα στην τεχνοκρατούμενη εποχή μας, ο γάμος ως τελετή έχει τυποποιηθεί και όλες οι τελετές γίνονται με σχεδόν πανομοιότυπο τρόπο. Τα πράγματα δεν ήταν, όμως, πάντα έτσι. Ας δούμε, λοιπόν, τη διαδικασία, (προετοιμασία και τελετή), όπως γινόταν αρκετά χρόνια πριν, σε εποχές πιο αγνές, όταν η τυποποίηση και το χρήμα δεν ήταν το παν στη ζωή των ανθρώπων.
Παλαιότερα ο γάμος, δηλ. η στέψη, γινόταν στο σπίτι της νύφης, όπου ο γαμπρός πήγαινε με την οικογένεια, τους συγγενείς και τους φίλους του, καθώς και τους προσκεκλημένους του, με τη συνοδεία οργάνων. Αργότερα οι γάμοι άρχισαν να γίνονται αποκλειστικά στην εκκλησία. Αν τα σπίτια ήταν κοντά πήγαιναν εν πομπή στο ναό με τα πόδια, με τα όργανα να παίζουν.
Το σημαντικό αυτό γεγονός το ζούσαν έντονα, όχι μονάχα οι μελλόνυμφοι και οι οικογένειές τους, αλλά και η τοπική κοινωνία. Ακόμη κι εκείνοι που δεν ήταν καλεσμένοι πήγαιναν στην εκκλησία για να παρακολουθήσουν το μυστήριο.
Προξενιό
Στο χωριό, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, οι γάμοι γίνονταν με προξενιό. Οι οικογένειες αποφάσιζαν και μάλιστα πολλές φορές χωρίς να ρωτηθούν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι. Οι πατεράδες ήταν οι γενικοί κουμανταδόροι κι αυτοί έπαιρναν τις αποφάσεις, επιβάλλοντας συχνά στο κορίτσι τους να αποδεχτεί για σύζυγο κάποιο πρόσωπο που δεν ήθελε.
Ο γάμος άρχιζε με το προξενιό και το κύριο θέμα της συζήτησης την προίκα.
Σήμερα, βέβαια, ο θεσμός της προίκας έχει εκλείψει, αλλά για αιώνες αποτελούσε συστατικό στοιχείο κάθε διαπραγμάτευσης που θα κατέληγε σε γάμο. Το θέμα, μάλιστα, απασχόλησε ιδιαίτερα και τον ελληνικό κινηματογράφο, που το διακωμώδησε αρκούντως.
Για να τελειώσει ένα προξενιό έπρεπε να μπει στη μέση κάποιος μεσάζοντας ο λεγόμενος προξενητής που ήταν, τις πιο πολλές φορές γυναίκα.
Δεύτερο βήμα ήταν ο αρραβώνας των παιδιών, που βοηθούσε στην καλύτερη γνωριμία και οριζόταν η ημερομηνία του γάμου. Αν απ” τη πλευρά της κοπέλας ήταν έτοιμοι, δηλ. δεν υπήρχε πρόβλημα με τα προικιά, τότε η περίοδος του αρραβώνα δεν διαρκούσε πολύ.
Πολλές φορές όμως υπήρχε περίπτωση ο νέος ή η νέα να έφερναν αντιρρήσεις με το προξενιό και τότε η προξενήτρα έλεγε ένα σορό ψέματα. Αν δεν άρεσε στον νέο η νέα του έλεγε ένα σωρό κομπλιμέντα για αυτήν π.χ. «Αυτή τη νέα δε θέλεις, μα υπάρχει καλύτερο κορίτσι απ” αυτή. Πρώτη στη νοικοκυροσύνη, πρώτη στο τραγούδι, στο χορό, στην ομορφιά και ακόμα στην εξυπνάδα.
Αν αντίθετα έφερνε αντιρρήσεις η νέα τότε η προξενήτρα αράδιαζε άλλα προσόντα ανάλογα με τα έθιμα της εποχής για το νέο. Π.χ. Αυτόν κυρά μου δε θέλεις, υπάρχει καλύτερο παιδί στο χωριό μας; Αυτός είναι ο πρώτος λεβέντης στο χωριό, πρώτος στο χορό, πρώτος στο τραγούδι, πρώτος στη νοικοκυροσύνη κλπ.
Το τέλος του προξενιού.
Όταν τελείωνε η συζήτηση για την προίκα, ευνοϊκά βέβαια, τότε έδιναν όλοι τα χέρια, εύχονταν και φιλιόνταν. Αμέσως δυνάμωναν το φως και έπεφτε η πρώτη τουφεκιά για να χαρούν οι φίλοι και να σκάσουν οι οχτροί, όπως λέγανε τότε. Αμέσως μετά ο πατέρας της νύφης έδινε εντολή να τραταριστούν, δηλ. να κεραστούν Η νύφη αμέσως έφερνε λουκούμι και δροσερό νερό να φάνε και να γλυκαθούνε όπως συνηθίζανε τότε κατά το έθιμο. Αν δεν είχε περάσει πάρα πολύ η νύχτα τότε ακολουθούσε και τραπέζι. Τα φαγητά τα είχαν πάντα έτοιμα από την ημέρα. Τρώγανε και πίνανε με μεγάλη χαρά ως το πρωί. Μόλις τελείωνε η χαρά αυτή και έφεγγε η μέρα έφευγαν οι συμπέθεροι και ο γαμπρός για τα σπίτια τους χαρούμενοι . Έκαναν στη συνέχεια ανταλλαγή επισκέψεων και το γλέντι συνεχιζόταν. Οι νέοι θεωρούνταν λογοδοσμένοι και την Κυριακή πήγαιναν μαζί με τους γονείς τους στην εκκλησία .
ΠΡΟΙΚΟΣΥΜΦΩΝΟ
Η σύνταξη ήταν πανομοιότυπη και είχε ως εξής:
Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και του Αγίου Προκοπίου, ημείς ο ……………………………. και η ………………………………………………………
Προκειμένου να υπανδρεύσομε τη θυγατέρα μας ……..
με τον ……….., της δίδουμε ως προίκα:
Χρήματα …………(γράφονταν το χρηματικό ποσό που θα έδιναν οι γονείς της νύφης)
Ακίνητα …………. (γράφονταν όλα τα κτήματα που θα ελάμβανε η κόρη)
π.χ. Έναν αγρόν με ελαιόδεντρα στη θέση ….., έναν αγρόν ξηρικόν στη θέση ….. .
Κινητά
Ρουχισμός : Xoνδρικά ……… (ανάφεραν όλο το ρουχισμό που θα έδιναν) κλινοσκεπάσματα, στρώματα, μαξιλάρια, σακιά, σακούλια, λιόπανα κλπ. Ψιλικά …….. (ανάφεραν όλο το ρουχισμό που θα έδιναν) φορεσιές, τις πετσέτες κλπ. .
Χαλκώματα : …….. (έγραφαν όλα τα σκεύη της κουζίνας : μαχαίρια, κουτάλια, , τεντζέρια και χαρανιά κλπ.
Με την ευχή μας
Ο πατέρας και η μητέρα
Προετοιμασίες για το γάμο.
Την τελευταία εβδομάδα πριν το γάμο ο γαμπρός δεν πήγαινε στο σπίτι της νύφης, καθώς εκεί ετοίμαζαν τα προικιά. Τα χοντρικά τα έδεναν σε μεγάλα δέματα, με τις δαντέλες να εξέχουν για να δείχνουν όμορφα. Τα ψιλικά τα τοποθετούσαν μέσα σε μπαούλα.
ΤΕΤΑΡΤΗ
Την Τετάρτη προσκαλούσαν τους συγγενείς και τους φίλους για το γάμο, στέλνοντάς τους ένα κλωνάρι βασιλικό και ένα γαρύφαλλο.
Οι προσκαλούμενοι τους κερνούσαν γλυκό και τους έδιναν αβγά, για να φτιάξουν με αυτά δίπλες.
ΠΕΜΠΤΗ
Η οικογένεια του γαμπρού άρχιζε τις προετοιμασίες από την Πέμπτη. Το πρωί έφτιαχναν τους κουραμπιέδες. Σ` όλη αυτή την προετοιμασία, πρωτοστατούσαν η μάνα του γαμπρού και η γριά γιαγιά του (αν, βέβαια, υπήρχε ακόμη στη ζωή).
Την ίδια μέρα ζύμωναν και τις πίττες του γάμου. Ύστερα άλλες γυναίκες μαζί και νέες κοπέλες, έφτιαχναν με ζυμάρι ένα σωρό στολίδια πάνω στις πίτες, που έπειτα τις πασπάλιζαν με σουσάμι (για πολυγονία του ζευγαριού) και τις άλειφαν με άφθονο μέλι. Αυτές ήταν οι «μελόπιτες».
Έφτιαχναν πάνω στις πίττες αγγελάκια και ανθρωπάκια που χόρευαν. Επίσης έφτιαχναν σταφύλια, πουλιά, σπίτια, άστρα, δέντρα, κλαριά» και πλήθος άλλα στολίδια. Στη μια πίττα μάλιστα, το «δώρο» του γαμπρού στη νύφη, έφτιαχναν δύο όμορφα πουλιά, ανάμεσα στα οποία ήταν «μια μικρή καρδιά» και πάνω απ” αυτή γραμμένο το όνομα του γαμπρού.
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Την άλλη μέρα, την Παρασκευή, ζύμωναν τα ψωμιά του γάμου (τα κουλουρόψωμα). Είχαν διαλέξει και καθαρίσει από προχτές το σιτάρι και, με τις σχετικές ευχές, το είχανε πάει στο νερόμυλο του χωριού
Το γλέντι την παραμονή του γάμου
Το Σάββατο έσφαζαν τα σφαχτά και πρώτα το «κανίσκι», δηλαδή το αρνί που θα πήγαινε ο γαμπρός δώρο στο σπίτι της νύφης.
Την ίδια μέρα έφτιαχναν και τις δίπλες, ενώ το βράδυ συγκεντρώνονταν οι στενοί συγγενείς και έκαναν το πρώτο γλέντι. Ο καθένας έφερνε και το δώρο του. Άλλος κρέας, άλλος βακαλάο, άλλος κρασί, τσίπουρο ή κάποιο άλλο ποτό, κλπ..
Το στόλισμα του γαμπρού και της νύφης
Κατά το στόλισμα του γαμπρού πρώτα τον κούρευαν και μετά τον ξύριζαν. Κατά το κούρεμα και το ξύρισμα έπαιζαν και τα όργανα. Οι συγγενείς κι οι φίλοι πλησίαζαν το γαμπρό, τον «ασήμωναν» στο μέτωπο με κάποιο νόμισμα, και του εύχονταν να ζήσει ευτυχισμένος.
Το στόλισμα της νύφης ήταν σωστή ιεροτελεστία. Όλες οι φιλενάδες της ήταν δίπλα της και φρόντιζαν για τα πάντα. Ιδιαίτερα επιμελημένο ήταν και το χτένισμα της νύφης. Αυτό το αναλάμβαναν επιτήδειες γυναίκες και τα τελευταία χρόνια οι κομμώτριες.
Κατά τη διάρκεια του στολισμού η νύφη ζητούσε την ευχή των γονέων της, που αποτελούσε και το πιο πολύτιμο δώρο.
Στο σπίτι της νύφης, ο τόνος των τραγουδιών του γάμου ήταν μελαγχολικός (με αρκετές βέβαια εξαιρέσεις), λόγω του οριστικού χωρισμού, που θα γινόταν σε λίγη ώρα, ανάμεσα σ” αυτήν και το πατρικό της σπίτι. Π.χ.
Εκεί που πας νυφούλα μου
σαν δέντρο να ριζώσεις
και σαν μηλιά γλυκομηλιά
τους κλώνους σου ν” απλώσεις.
Να κάνεις γιους γραμματικούς
και πλούσιες θυγατέρες.
…………………
Νύφη μας εκείθε που θα πας
σ” ανώγεια και κατώγεια
την πεθερά να σκέφτεσαι
και να “χεις λίγα λόγια.
Το άρθρο βασίστηκε σε εργασία που έγινε στα πλαίσια του μαθήματος της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής.
Επιμέλεια: Αντώνης Κουτσής
