Τα νέα του Πλάτωνα

Πασχαλινά έθιμα της Κέρκυρας

Οι Κερκυραίοι, άνθρωποι ευσεβείς και πιστοί στις παραδόσεις, αναβιώνουν ευλαβικά κάθε χρόνο τα παμπάλαια πασχαλινά τους έθιμα. Είναι δε τόσο πλούσιο το τοπικό εορτολόγιο που αξίζει πραγματικά να το ζήσουμε μέρα με τη μέρα:

• Οι εκδηλώσεις του Κερκυραϊκού Πάσχα αρχίζουν από «των Βαγιώνε»,την Κυριακή των Βαΐων δηλαδή, με τη λιτάνευση –συνοδεία όλων των φιλαρμονικών της πόλης– του σεπτού σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα, ενός εθίμου που κρατά από το 1629 σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου για την απαλλαγή του νησιού από τη θανατηφόρα επιδημία της πανώλης.

•Τη Μεγάλη Δευτέρα αρχίζουν πυρετωδώς οι προετοιμασίες της Λαμπριάς με τις γλυκές μυρωδιές της φογάτσας, του μαντολάτου και της κολομπίνας να πλημμυρίζουν κάθε καντούνι.

•Την επομένη, Μεγάλη Τρίτη, πλήθος κόσμου συρρέει στις εκκλησίες για το τροπάριο της Κασσιανής, ενώ το ίδιο βράδυ στο περιστύλιο των Παλαιών Ανακτόρων, η καθιερωμένη Μουσική Ποιητική Βραδιά με θέμα «Από το Γολγοθά στην Ανάσταση» μας εισάγει μελωδικά στο πνεύμα της Μεγάλης Εβδομάδας.

•Το μεσημέρι της Μεγάλης Τετάρτης οι πιστοί πηγαίνουν στους ναούς για την Ακολουθία του Μεγάλου Ευχελαίου και το βράδυ συμμετέχουν στο Θείο Δράμα γεμίζοντας το χώρο του Δημοτικού Θεάτρου για τη συναυλία Εκκλησιαστικής Μουσικής και Μεγαλοβδομαδιάτικων Μελωδιών από τη Δημοτική Χορωδία.

•Μεγάλη Πέμπτη και η Κέρκυρα μπαίνει πια στην τελική ευθεία για τις εορταστικές εκδηλώσεις. Με την πρώτη καμπάνα της εκκλησίας βάφονται τα αυγά κόκκινα, σύμβολο ανανέωσης της ζωής και της φύσης. Πολύωρες πρόβες ξεκινούν από τις μπάντες στην Πιάτσα Πίνια, ενώ το βράδυ γίνεται η Ακολουθία των Αγίων Παθών με την ανάγνωση των Δώδεκα Ευαγγελίων. Στην Καθολική Μητρόπολη της Πλατείας Δημαρχείου, μια μικρή ιεροτελεστία λαμβάνει χώρα. Οι πιστοί ανάβουν δώδεκα κεριά και σβήνουν από ένα με την ανάγνωση κάθε Ευαγγελίου.

• Την Μεγάλη Παρασκευή το Θείο Δράμα φτάνει στην αποκορύφωσή του με την επιβλητική περιφορά των Επιταφίων – σύμφωνα πάντα με ένα πολύ συγκεκριμένο πρόγραμμα , ώστε να υπάρξει χρόνος για τις φιλαρμονικές της πόλης να συνοδεύσουν όλους τους επιταφίους. Πρώτος βγαίνει ο Επιτάφιος του Παντοκράτορα στο Καμπιέλλο, για να ακολουθήσουν όλοι οι υπόλοιποι μέχρι τις 10 το βράδυ που βγαίνει –μεγαλοπρεπέστατος πάντα– ο Επιτάφιος της Μητρόπολης. Μέσα σε ένα έντονα φορτισμένο συγκινησιακά κλίμα, οι φιλαρμονικές παίζουν πένθιμα εμβατήρια , η μεγάλη χορωδία της Μητρόπολης ψάλλει το «Αι γενεαί πάσαι» , ο ιερός κλήρος αλλά και πλήθος πολιτών ακολουθούν με αργά κατανυκτικά βήματα. Προπορεύονται όσοι κρατούν φανάρια και σκόλες (τα τετράπλευρα λάβαρα) και από κοντά ανεμίζουν τα φλάμπουρα δημιουργώντας ένα εσωτερικό δέος.

•Το Μεγάλο Σάββατο, στις έξι το πρωί, το έθιμο του τεχνητού σεισμού αποτελεί παράδοση για το Ναό της Παναγίας των Ξένων. Ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα. Καθώς η μεγάλη ώρα πλησιάζει, ντόπιοι και επισκέπτες παίρνουν καίριες θέσεις στη μεγάλη πλατεία και στο Λιστόν για την Πρώτη Ανάσταση. Στις 11 η ώρα ακριβώς οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα και ο θρήνος δίνει τη θέση του στη φασαρία! Τεράστια κανάτια με κόκκινες κορδέλες και γεμάτα νερό –οι περίφημοι μπότηδες– εκτοξεύονται με δύναμη από τα στολισμένα μπαλκόνια προκαλώντας εκκωφαντικό κρότο αλλά και κύματα ενθουσιασμού στο συγκεντρωμένο πλήθος. Και εκεί που η φασαρία των μπότηδων τελειώνει, οι φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους παιανίζοντας χαρμόσυνα αυτή τη φορά. Το αλέγκρο μαρς «Μη φοβάστε Γραικοί» κυριαρχεί στον αέρα.

Παράλληλα, στην Πίνια –το παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης– αναβιώνει το παραδοσιακό Κορφιάτικο έθιμο της «Μαστέλας». Σύμφωνα με το έθιμο αυτό, οι πινιαδόροι τοποθετούν στη μέση του δρόμου ένα μισοβάρελο γεμάτο με νερό (μαστέλα) στολισμένο με μυρτιές και κορδέλες, καλώντας τους περαστικούς να ρίξουν μέσα νομίσματα για «το καλό». Όταν οι καμπάνες της Πρώτης Ανάστασης σημάνουν, ένας τολμηρός πρέπει να βουτήξει στο βαρέλι και να βγάλει τα νομίσματα.

• Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται η Ανάσταση στην Άνω Πλατεία. Όλα τα παράθυρα των μεγάλων εξαώροφων σπιτιών γύρω από την πλατεία ανοιχτά, με αναμμένα κεριά στα μπαλκόνια ˙ χιλιάδες λαμπάδες, βεγγαλικά , πυροτεχνήματα και τυμπανοκρουσίες. Με το τέλος της Ανάστασης οι μπάντες τριγυρνούν στην πόλη παίζοντας εύθυμα εμβατήρια και ο κόσμος ακολουθεί τραγουδώντας. Το γλέντι έχει μόλις αρχίσει και θα διαρκέσει μέχρι το πρωί με «τσιλίχουρδα» (τοπική μαγειρίτσα), κόκκινα αυγά, φογάτσες, κολομπίνες και άφθονο κρασί. Όλο το νησί γιορτάζει την Ανάσταση του Κυρίου με την αίγλη που της αρμόζει.

Τέλος, την Κυριακή του Πάσχα, οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με την περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως από το εκκλησίασμα των διάφορων ενοριών, σε μια ατμόσφαιρα που πλέον συνδυάζει την κατάνυξη με την εορταστική διάθεση.

Πασχαλινά έθιμα της Μακεδονίας

Σέρρες:Με ένα κόκκινο πανί, που συμβολίζει το αίμα του Χριστού, απλωμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο, ξεκινούν τη Μεγάλη Πέμπτη οι προετοιμασίες για τη βραδιά της Ανάστασης, ενώ την ίδια ημέρα οι νοικοκυρές βάφουν τα κόκκινα αυγά.

Παλαιότερα στη Μακεδονία η νοικοκυρά έβαζε το πρώτο αυγό στο εικονοστάσι, από όπου το έβγαζε με την πυροστιά μόνο όταν έβρεχε ή άστραφτε, για να «ξορκίσει» το χαλάζι και τις πλημμύρες. Σε κάποια χωριά της Μακεδονίας, όπως οι Ελευθερές, μέχρι πριν από λίγα χρόνια σημάδευαν το κεφάλι και την πλάτη των μικρών αρνιών με τη μπογιά που είχε χρησιμοποιηθεί για το βάψιμο τον αυγών.

Όσο το κόκκινο πανί ήταν κρεμασμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο, οι γυναίκες δεν έπλεναν ούτε και άπλωναν ρούχα, γιατί το θεωρούσαν κακό σημάδι, ενώ τα πρώτα αυγά που έβαφαν τα έστελναν μαζί με τσουρέκια στα πεθερικά τους.

Θάσος:Στην Κοινότητα Λιμεναρίων διατηρείται το πανάρχαιο έθιμο «Για βρέξ Απρίλη μ», που γιορτάζεται την Τρίτη του Πάσχα. Συγκροτήματα από όλη την Ελλάδα χορεύουν δημοτικούς χορούς.

 Ιερισσός της Χαλκιδικής:Έχουν το έθιμο «Του μαύρου νιου τ αλώνι», που γιορτάζεται την Τρίτη του Πάσχα. Μετά την επιμνημόσυνη δέηση και την εκφώνηση του πανηγυρικού, οι γεροντότεροι αρχίζουν τον χορό. Σιγά-σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και συχνά ο χορός έχει μήκος τετρακόσια μέτρα. Τραγουδούν και χορεύουν όλα τα Πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον «Καγκέλευτο» χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την επανάσταση του 1821. Ο χορός περνά κάτω από δάφνινη αψίδα όπου υπάρχουν δύο παλικάρια με υψωμένα σπαθιά και στη μέση του τραγουδιού διπλώνεται στα δύο με τους χορευτές να περνούν ο ένας απέναντι από τον άλλο για τον τελευταίο χαιρετισμό. Κατά την διάρκεια της γιορτής μοιράζεται, καφές που βράζει σε μεγάλο καζάνι «ζωγραφίτικος», τσουρέκια και αυγά.

 Λιτόχωρο Πιερίας:Τη Μ.Πέμπτη το βράδυ στολίζονται οι επιτάφιοι που φτιάχνονται από ανύπαντρες κοπέλες, οι οποίες όλη την Σαρακοστή φτιάχνουν λουλούδια από ύφασμα. Τη Μ. Παρασκευή το βράδυ γίνεται στο παζάρι η συνάντηση των Επιταφίων που συνοδεύονται από χορωδίες Λιτοχωριτών.

Πασχαλινά έθιμα της Κεφαλονιάς

Η πιο σημαντική και όμορφη γιορτή για τους Έλληνες είναι το Πάσχα. Κατά το έθιμο, μετά την 50ήμερη νηστεία, ψήνονται αρνιά και τρώγονται τα κόκκινα αυγά που έχουν ετοιμασθεί για τις Πασχαλινές ημέρες. Απαραίτητο συμπλήρωμα του Πασχαλινού τραπεζιού είναι το Λαμπρόψωμο , που οι νοικοκυρές συνήθιζαν να ψένουν την Μεγάλη Πέμπτη. Είναι διακοσμημένο με το σχήμα του Σταυρού και ένα κόκκινο αυγό στο κέντρο. Το κόκκινο ήταν βασιλικό χρώμα και τα αυγά βάφονται βράζοντάς τα με ένα ειδικό φύκι που πουλιέται στην αγορά του Αργοστολίου πριν το Πάσχα.

Η εκκλησία στολίζεται με κλαδιά φοίνικα (σύμβολο νίκης πάνω στο θάνατο) και φτιάχνονται τα βάγια, μικροί σταυροί από φύλλα φοίνικα δεμένα με κλαδάκια ελιάς (σύμβολο ειρήνης),  δεντρολίβανου (σύμβολο ανάμνησης) , δάφνης (σύμβολο νίκης) και φασκόμηλου (σύμβολο σωτηρίας).Κάθε ένας από το εκκλησίασμα παίρνει ένα ματσάκι από τον ιερέα πριν φύγει από την εκκλησία.

Σάββατο του Λαζάρου:Τα παιδιά γύριζαν στις γειτονιές λέγοντας τα κάλαντα του Λαζάρου. Κρατούσαν τριζόνια στα χέρια τους.

Κυριακή των Βαΐων:Στους νιόπαντρους έδιναν ένα ξεχωριστό βάγιο, το οποίο ονομαζόταν βαγιοφόρα. Είχε επάνω του εκτός από τα συνηθισμένα φυτά των υπόλοιπων κοινών βάγιων και κόκκινες διπλές βιολέτες. Οι βαγιοφόρες προσφέρονταν στους νιόπαντρους μέσα σε ένα δίσκο και αυτοί έδιναν χρήματα, καθώς έπαιρναν το βάγιο. Το συνηθισμένο φαγητό της ημέρας είναι ψάρι και ιδίως μπακαλεόπιτα ή κοφισόπιτα.

Μεγάλη Τετάρτη:Πηγαίνοντας στην εκκλησία για το μυστήριο του ευχελαίου , οι γυναίκες είχαν μαζί τους μια λεκανίτσα με αλεύρι και επτά κεριά-όσα ήταν τα Ευαγγέλια. Το κάθε κερί άναβε , όταν λεγόταν το Ευαγγέλιο. Το αλεύρι αυτό δεν το πετούσαν, αλλά το έκαναν πρόσφορο και το πήγαιναν κατόπιν στην εκκλησία, ή το χρησιμοποιούσαν , όταν έκαναν ευχέλαιο στο σπίτι τους.

Μεγάλη Πέμπτη:Την ημέρα αυτή πρώτα μεταλάβαιναν και μετά έβαφαν τα αυγά γύρω στις δώδεκα το μεσημέρι. Υπάρχουν πολλές θεραπευτικές και γενικά θετικές ιδιότητες που αποδίδονται στο πρώτο βαμμένο αυγό, όπως αυτή που θέλει το χαλάζι να σταματά , όταν βγάλουν το αυγό έξω την ώρα που ρίχνει χαλάζι. Το βράδυ την ώρα που ψάλλονται τα δώδεκα Ευαγγέλια, οι γυναίκες έχουν ένα μέτρο κλωστή μπλε και κάνουν ένα κόμπο κάθε φορά που λέγεται ένα Ευαγγέλιο. Την άλλη μέρα έβαζαν αυτή την κλωστή σε μια ανθισμένη αγραπιδιά,  για να παίρνει τις αρρώστιες του κόσμου. Το κερί που άναβε ο παπάς τα υπόλοιπα, το πήγαιναν στην εκκλησιά τη Λαμπρή , για να ακούσει το Ευαγγέλιο της ημέρας και μετά το τοποθετούσαν στα δέντρα ή στα μελίσσια. Του έβαζαν και μια καρφίτσα.  για να το γνωρίζουν.Την ημέρα αυτή οι υφάντρες κρεμούσαν το “αντί” του αργαλειού και σταματούσαν τη δουλειά τους.

Μεγάλη Παρασκευή:Δεν έκανε να καρφώσουν τίποτα, ούτε να βγάλουν αίμα. Δεν έμπαζαν νερό στο σπίτι  ή αν είχαν το έχυναν την επόμενη μέρα. Δεν έκανε να ανάψουν φωτιά, ούτε μαγείρευαν, ούτε γενικά έκαναν δουλειές. Το πρωί , αφού προσκυνούσαν τον Εσταυρωμένο , έπιναν λίγο ξύδι. Αφού τελείωνε η λειτουργία, γύριζαν σπίτι και τότε έστρωναν τα κρεβάτια τους : ήταν έθιμο να μην τα στρώνουν , προτού στρωθεί το κρεβάτι του Χριστού. Επίσης πήγαιναν στα νεκροταφεία, για να ανάψουν τα καντήλια και να λιβανίσουν. Έμεναν όλη μέρα νηστικοί και το βράδυ μόνο έτρωγαν αντίδωρο.Ο Επιτάφιος στολιζόταν συνήθως το μεσημέρι από γυναίκες. Προηγουμένως είχαν μαζευτεί άνθη από λεμονιές και πορτοκαλιές και κάθε είδους λουλούδια από τα παιδιά που γύριζαν όλα τα σπίτια στα χωριά. Γίνεται μια συγκινητική πένθιμη λιτανεία με αναμμένα κεριά γύρω από την ενορία,  για να αγιασθεί η περιοχή και τα σπίτια.

Κατά τη διάρκεια της Ακολουθίας του Επιταφίου άναβαν κεριά. Από το πρώτο κερί που αναβόταν, έπαιρναν ένα κομμάτι για το σπίτι , διότι το θεωρούσαν καλό. Με τα άνθη του επιταφίου έκαναν φυλαχτό. Μία ακόμα χρήση των λουλουδιών του Επιταφίου ήταν η μεταφορά τους στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου ή στο ομώνυμο ξωκλήσι- αν κάποιο χωριό είχε τέτοια εκκλησία- προκειμένου να ετοιμαστεί η εκκλησία που θα γιόρταζε τη Νέα Δευτέρα. Η μεταφορά των λουλουδιών γινόταν το Μεγάλο Σαββάτο.

Μεγάλο Σάββατο:Το πρωί του Σαββάτου φύλλα δάφνης σκορπίζονται στο δάπεδο των εκκλησιών συμβολίζοντας τη δόξα και τη νίκη του Χριστού πάνω στο θάνατο. Τα μεσάνυχτα εορτάζεται η Ανάσταση. Είναι έθιμο να πάρει ο καθένας το κερί του στο σπίτι προσπαθώντας να μη σβήσει στον δρόμο, φέρνοντας το Αναστάσιμο φώς, ευλογία για τον υπόλοιπο χρόνο. Γίνεται πραγματικός πόλεμος από τα βαρελότα και τα βεγγαλικά που δε σέβονται ούτε τα γένια του δεσπότη.

Η εβδομάδα μετά το Πάσχα καλείται Νέα ή Νιά από τους Κεφαλλονίτες.

Πασχαλινά έθιμα  Αιτωλοακαρνανίας

Το Πάσχα εορτάζεται κατ΄ εξοχήν στην ύπαιθρο και ο νομός Αιτωλοακαρνανίας είναι πάντα ένας προσφιλής προορισμός, καθώς βρίθει από σχετικά έθιμα. Πέρα από το πατροπαράδοτο σούβλισμα, που πραγματοποιείται σε όλες τις γειτονιές των πόλεων και σε όλα τα χωριά, υπάρχει και μια πληθώρα εθίμων μερικά απ’ τα οποία είναι:

Αγρίνιο: O «Χαλκουνοπόλεμος» της Μ. Παρασκευής. Κάθε χρόνο, η Μεγάλη Παρασκευή και το Πάσχα στο Αγρίνιο είναι συνδεδεμένα με το κάψιμο χαλκουνιών (πυροτεχνημάτων). Το βράδυ μετά τον Επιτάφιο της κάθε ενορίας, οι «χαλκουνάδες» θα κατέβουν στους δρόμους του Αγρινίου , για να σμίξουν στην κεντρική πλατεία και να λάβουν μέρος στον χαλκουνοπόλεμο! Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον καιρό της Τουρκοκρατίας. Το έθιμο γεννήθηκε «από το ευρηματικό μυαλό των Αγρινιωτών που δοκίμαζε την ποιότητα της Δημητσάνικης μπαρούτης , πριν χρησιμοποιηθεί , για να κυνηγήσει τον Τούρκο κατακτητή». Η ετοιμασία του χαλκουνιού ξεκινάει 1-2 μήνες νωρίτερα από την Μ. Παρασκευή.
Αναζητείται ο καλός «χαρτός», το κατάλληλο μίγμα μπαρουτιού (που δοκιμάζεται) για να είναι ασφαλές και με καλό κάψιμο-θέαμα. Το φτιάξιμο του χάρτινου «σωλήνα», το «σφίξιμο», το «τάπωμα» και το «γέμισμα», μια διαδικασία χαράς, κεφιού κι επιμόρφωσης για τους νεώτερους χαλκουνάδες και τα «χαλκούνια» είναι έτοιμα για τη Μεγάλη Παρασκευή.

Αιτωλικό: Τη Μ. Παρασκευή πολλοί προσκυνητές επισκέπτονται το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου βρίσκεται ο Επιτάφιος, ιστορικό κειμήλιο του 13ου-14ου αιώνα. Από το πρωί του Μ. Σαββάτου στην κεντρική πλατεία της πόλης αναβιώνουν πολλά από τα έθιμα των κατοίκων μέχρι αργά το βράδυ της Αναστάσεως που είναι και το αποκορύφωμα της ημέρας. Την Κυριακή του Πάσχα κάθε γειτονιά, είναι μία μεγάλη υπαίθρια ψησταριά, όπου ο χορός και το τραγούδι έχουν τον πρώτο λόγο, ενώ προσφέρονται κρασί και παραδοσιακοί μεζέδες δωρεάν.

Ναύπακτος: Το βράδυ της Μ. Παρασκευής, πλήθος κόσμου, ντόπιοι κι επισκέπτες, ακολουθούν την περιφορά του Επιταφίου, σχηματίζοντας πομπές, οι οποίες διέρχονται από το λιμάνι, όπου είναι αναμμένες δάδες ειδικά τοποθετημένες στις τάπες του Κάστρου, γύρω από το λιμάνι. Στο μέσο της εισόδου του λιμανιού,  οι δάδες σχηματίζουν μεγάλο σταυρό, που φωταγωγεί ολόκληρο το λιμάνι παρουσιάζοντας μία φαντασμαγορική εικόνα μοναδικής ομορφιάς. Το έθιμο αυτό έχει παράδοση πολλών χρόνων που φαίνεται πως συνδυάζει τη θρησκευτική μυσταγωγία με την ηρωική προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα στο χώρο αυτό.

Μαρία Καϊτατζή, Α1