της Βασιλικής Σιάφου (Γ3, Γυμνάσιο)

Η κ. Τερέζα Γιακουμάτου, υπεύθυνη πολιτιστικών θεμάτων στη Δ΄ Αθήνας, μας επισκέφθηκε την τελευταία Παρασκευή της χρονιάς για να μας μιλήσει και να μας πληροφορήσει για τα υπερκείμενα και το ψηφιακό βιβλίο.

Αρχικά μας επισήμανε ότι αρκετοί λογοτέχνες, φιλόλογοι και κριτικοί λογοτεχνίας υποστηρίζουν ότι η λογοτεχνία «δεν παντρεύεται» με την τεχνολογία. Υπάρχουν όμως και άλλοι που αντιδρούν σε αυτές τις αντιστάσεις, γι’ αυτό αρκετοί νέοι αλλά και καταξιωμένοι λογοτέχνες «μεταναστεύουν» στο διαδίκτυο.

Η ιστορία της ψηφιακής λογοτεχνίας ξεκινά το 1960 με τον Theodor Nelson. Η χρήση των ηλεκτρονικών κειμένων που χαρακτηρίζονται από πολλά επίπεδα χωρίς ιεραρχημένη δομή, οι πολλαπλές τους χρήσεις και η πολυγραμμικότητα είναι τα βασικά γνωρίσματα της ψηφιακής λογοτεχνίας. Ο όρος «κυβερνολογοτεχνία» έχει να κάνει με την εικαστική μετατόπιση του πυρηνικού στοιχείου της λογοτεχνίας, που είναι η γλώσσα. Επίσης η κυβερνολογοτεχνία είναι μια νέα μορφή τέχνης που συνδυάζει πλήθος πολυμέσων. Βασικά χαρακτηριστικά της είναι: η πολυμεσικότητα, η διαδραστικότητα, η ρευστότητα, η διακειμενικότητα, η συνεργατικότητα και η εύκολη διακίνηση σε διαδικτυακούς ιστότοπους. Κατανοούμε λοιπόν ότι υπάρχουν αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα στη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Με την ψηφιακή λογοτεχνία δεν υπάρχουν περιορισμοί στη φαντασία ενός λογοτέχνη. Η δημοσίευση και η διακίνηση των κειμένων γίνεται γρήγορα, ευνοείται η συνεργασία και η ενσωμάτωση πολυμέσων. Τα υπερκείμενα προσφέρουν διακλαδωτή αφήγηση με πολυεπίπεδη ανάπτυξη, τραβούν και προσεγγίζουν τον αναγνώστη. Η ανάγνωση των υπερκειμένων βοηθά στη δημιουργία συνειρμών και μας αποδεσμεύει από το συνηθισμένο. Αυτά τα στοιχεία όμως δεν είναι όλα νεωτερικά. Υπερκειμενικά στοιχεία απαντώνται σε κείμενα παλιότερων συγγραφέων ακόμα και στα ομηρικά έπη. Μερικά παραδείγματα κειμένων με υπερκειμενικά στοιχεία μοιάζουν με ερωτήσεις ολικής αγνοίας που απαντά ο αναγνώστης και, όσο προχωρά με τις απαντήσεις του, η ιστορία εξελίσσεται ανάλογα με τις ενέργειές του. Οι ηλεκτρονικοί λογοτέχνες χρησιμοποιούν το μέσο ως μήνυμα, ξεπερνώντας τα όρια του χωροχρόνου. Η τεχνολογία ενσωματώνει ήχο, εικόνα και χρώματα, έτσι ξεπερνάει τα όρια στα οποία μπορεί να μας ταξιδέψει μια κόλλα χαρτί. Όλα αυτά πηγάζουν από τη δημιουργικότητα του ανθρώπου και τη διέξοδο μέσω της ψηφιακής αφήγησης.

ΜΕΡΙΚΕΣ ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

1. Ο όρος cyber-literature στοχεύει στην περιγραφή του όρου της ψηφιακής λογοτεχνίας.

2. Υπάρχει ο όρος «παραλογοτεχνία» ο οποίος περιλαμβάνει διάφορα είδη βιβλίων που πωλούνται σε πολυκαταστήματα και δεν έχουν καμιά σχέση με την κλασική λογοτεχνία.

3. Η έντυπη λογοτεχνία -σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο-δεν τραβάει το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων, καθώς ο μέσος Ευρωπαίος διαβάζει ένα βιβλίο το χρόνο.

4. Στην Ελλάδα το πρώτο έργο υπερλογοτεχνίας είναι «Ο πλανήτης Πρέσπα», με κεντρική ηρωίδα μιαν αρχαιολόγο, την Ευδοκία, η οποία κατά τη διάρκεια ανασκαφών βρήκε αρχαιολογικά ευρήματα της προηγούμενης της ζωής, ως Ευδοκία στο Βυζάντιο. Ο κύριος ήρωας δηλαδή προϋπήρχε σε παλαιότερη εποχή.

5. Σε ένα πείραμα που αφορά το χρόνο προσοχής, παρατηρούμε ότι ο ηλεκτρονικός αναγνώστης παρουσιάζει μεγαλύτερη διάσπαση και ελάττωση της προσοχής σε σχέση με τον παραδοσιακό αναγνώστη της έντυπης λογοτεχνίας.

6. Η ψηφιακή αφήγηση (Digital Storytelling) ευνοείται από την ύπαρξη των κινητών τηλεφώνων και έχει σχέση με την αλληλεπίδραση και τη δημιουργικότητα.

7. Οι άνθρωποι πλέον δεν ενδιαφέρονται να διαβάζουν βιβλία, επειδή αναζητούν σύντομα, περιεκτικά κείμενα που μπορούν να αναρτώνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

8. Καθώς βιώνουμε την τεχνολογική επανάσταση, έχουμε περισσότερες δυνατότητες συγγραφής λογοτεχνικών κειμένων.

9. Τα σημαντικά, έντυπα ή ψηφιακά, βιβλία μας επιτρέπουν να αντιμετωπίζουμε χάσματα και κρίσεις στη ζωή και στον ανθρώπινο πολιτισμό.