Μετά την ξενάγησή μας στην Ξυλαποθήκη Πειραιά την Τετάρτη 15 Φεβρουαρίου και την παρακολούθηση του εκπαιδευτικού προγράμματος: «Ύδωρ αείρροον. Η διαχείριση των υδάτινων πόρων στην αρχαιότητα και το σύστημα ύδρευσης του Πειραιά», είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε για λίγο με την αρχαιολόγο κα Εύη Πίνη για τη συμβολή της κατασκευής του μετρό στην αρχαιολογική έρευνα και να λύσουμε κάποιες απορίες μας. Την ευχαριστούμε πολύ για τις διαφωτιστικές τις απαντήσεις της, τις οποίες και παραθέτουμε.
1. Πώς βοήθησε η κατασκευή του μετρό τις αρχαιολογικές ανασκαφές;
Εννοείς προφανώς την αρχαιολογική έρευνα, πόσο εμπλούτισαν δηλαδή αυτές οι ανασκαφές, τις γνώσεις μας για τον αρχαίο Πειραιά. Πάρα πολύ! Γιατί μας δόθηκε η δυνατότητα με τις ανασκαφές του μετρό και τις ανασκαφές του τραμ να αποκαλύψουμε σημεία της αρχαίας πόλης που δεν θα μπορούσαμε να τα δούμε με άλλο τρόπο. Επειδή δεν μπορούμε να αρχίσουμε να γκρεμίζουμε κτίρια, να σηκώνουμε δρόμους ή πεζοδρόμια χωρίς λόγο, μόνο με αφορμή αυτά τα μεγάλα δημόσια έργα μπορούμε να το κάνουμε, γι΄αυτό και προηγούμαστε των τεχνικών. Η ανασκαφή μας για το μετρό και το τραμ ξεκίνησε το 2012 της και ολοκληρώθηκε το 2016. Κάποια εποχή συνέπεσαν τα δύο έργα.
2. Γνωρίζουμε ότι στους σταθμούς του Πειραιά που υπήρχε πάρα πολύ νερό και ήταν δύσκολη η κατασκευή του μέτρο. Για εσάς τους αρχαιολόγους κατά την αρχαιολογική ανασκαφή ήταν εξίσου δύσκολη η εργασία;
Ναι ήτανε δύσκολη! Η ανασκαφή γινόταν κάτω από αντίξοες συνθήκες, σε βάθος, μέσα σε νερό, μέσα σε λάσπη. Οπότε ήτανε αρκετά δύσκολες οι συνθήκες, πιο δύσκολες από μια οποιαδήποτε άλλη ανασκαφή. Αυτό που μας αποζημίωσε ήτανε ότι είχαμε κάποια πολύ εντυπωσιακά ευρήματα, τα οποία είναι και πολύ σπάνια, όπως τα ξύλινα. Το ξύλο, όπως ξέρετε, δε διατηρείται, καταστρέφεται πολύ πιο εύκολα, γιατί είναι οργανικό στοιχείο. Και έτσι ξύλινα αντικείμενα από την αρχαιότητα έχουμε εντοπίσει λίγα. Αυτά που έχουν βρεθεί, έχουν συντηρηθεί για αιώνες σε τέτοιες συνθήκες. Το ξύλο διατηρείται μόνο σε απόλυτη ξηρασία ή σε απόλυτη υγρασία. Στην περίπτωσή μας τώρα τα ξύλινα αντικείμενα που βρέθηκαν μέσα στα πηγάδια του Πειραιά προστατεύτηκαν από τη λάσπη του πηγαδιού που τα σφράγισε και κράτησε μακριά τους διάφορους μικροοργανισμούς που διαφορετικά θα τα είχανε διαλύσει. Και τώρα τα διατηρούμε μέσα σε νερό και σε ψυγείο μέχρι να συντηρηθούν και να εκτεθούν κάπου. Μέχρι να εκτεθούν μπορεί να πάρει χρόνια.
3. Οπότε στην περιοχή μας εντοπίσατε διάφορα ευρήματα από ξύλο;
Ναι, βέβαια εδώ στον Πειραιά γενικότερα και στην ευρύτερη περιοχή έχουμε αρκετά ξύλινα ευρήματα. Ανάμεσα στα πιο σημαντικά αντικείμενα που βρήκαμε στην ανασκαφή του μετρό σε πηγάδι είναι κομμάτια από έπιπλα, ξύλινες χτένες. Θυμάστε που σας είπα ότι όταν η πόλη καταστράφηκε, ρίξανε τα μπάζα και άχρηστα αντικείμενα μέσα στα πηγάδια και στις δεξαμενές; Λοιπόν βρήκαμε κάποια από αυτά. Εντυπωσιακό ήταν ένα αγαλματάκι ξύλινο το οποίο είναι ακέφαλο και σώζεται μέχρι τα γόνατα, αλλά μοιάζει σαν να βγήκε αυτή τη στιγμή από το εργαστήριο του τεχνίτη. Σε τόσο καλή κατάσταση ήταν, αν και εκτιμάται ότι πιθανόν κατασκευάστηκε στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια.
4. Γιατί σταμάτησε η ανασκαφή και έγινε ξανά η κατάχωση των ευρημάτων;
Μα γιατί έπρεπε να ξεκινήσει το έργο του μετρό! Εμείς ό,τι ήταν να σκάψουμε και να ερευνήσουμε το ολοκληρώσαμε και το καταγράψαμε. Καταχώθηκαν ναι! Η κατάχωση αρχαιοτήτων και στο τραμ και στο έργο του μετρό γίνεται με ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Ας πούμε, στο έργο του τραμ, για παράδειγμα, τα αρχαία που βρήκαμε μπορούν να τα ξαναβρούν οι αρχαιολόγοι σε 100 ή σε 200 χρόνια έτσι όπως τα βρήκαμε εμείς, εάν αποφασίσουν να ξηλώσουν τις γραμμές του τραμ. Αφαιρούμε σε αυτές τις περιπτώσεις μόνο τα κινητά ευρήματα και μετά, όταν ολοκληρωθεί η ανασκαφή, τα καταγράφουμε, τα φωτογραφίζουμε και τα καλύπτουμε με γεωύφασμα. Φυσικά βάζουμε από πάνω γεωύφασμα και αδρανή υλικά, δηλαδή σάκους με άμμο, για να τα προστατέψουμε από τους κραδασμούς των οχημάτων. Στην συνέχεια ολοκληρώνεται η διάστρωση. Ξαναφτιάχνεται, δηλαδή, από πάνω τους το πεζοδρόμιο, ο δρόμος και τα λοιπά.
Αλλά κατά την κατάχωση πρέπει να γνωρίζετε ότι βάζουμε ένα διακριτικό στοιχείο, ένα χρονολογικό δείκτη. Παίρνουμε δηλαδή από την τράπεζα της Ελλάδος ένα νόμισμα. Ας πούμε όταν έγινε η κατάχωση το 2013, είχαμε πάει εκείνη τη χρονιά στην Τράπεζα της Ελλάδος και πήραμε ένα νόμισμα 1 ευρώ κοπής του 2013. Το βάζουμε μετά μέσα σε ένα πλαστικό σακουλάκι, με ένα κίτρινο καρτελάκι και όλα τα στοιχεία της ανασκαφής. Το σακουλάκι επειδή είναι πλαστικό δεν πρόκειται να διαβρωθεί, αλλά ακόμα και αν γίνει κάτι και καταστραφούν όλα αυτά τα στοιχεία, οι αρχαιολόγοι του μέλλοντος θα βρουν το νόμισμα, το ευρώ και θα πούνε Α; η κατάχωση έγινε το 2013.
Σας ευχαριστούμε πολύ για τις απαντήσεις και το χρόνο σας!
Γιώργος Λαχανόπουλος – Σπύρος Αντύπας Α3
