Eισαγωγικό
Θεσσαλονίκη ΙΙ
Τράνταζε σαν από σεισμό συθέμελα ο Χορτιάτης
κι ακόντιζε μηνύματα με κόκκινη βαφή.
Γραφή από τρεις και μου “γινες μοτάρι και καρφί.
Μα έριχνε η Τούμπα, σε διπλό κρεβάτι, τα χαρτιά της.
Ν. Καββαδίας
18 Αυγούστου1917, σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο και τη Θεσσαλονίκη δεν την τράνταξε σαν από σεισμό συθέμελα ο Χορτιάτης αλλά η «κόκκινη βαφή» ξεπήδησε από την κουζίνα ενός σπιτιού στην αρχή της οδού Αγίου Δημητρίου. Η πυρκαγιά ερείπωσε, με την βοήθεια του Βαρδάρη, μεγάλο τμήμα της πόλης. 72.000 άνθρωποι έμειναν άστεγοι, τα δύο τρίτα των οποίων ήταν Εβραίοι.. Η πυρκαγιά του 1917 είναι ένα από τα συγκλονιστικότερα γεγονότα που έζησε η Θεσσαλονίκη. Άλλαξε εκ βάθρων την εικόνα της πόλης στο μέσον ακριβώς της κρίσιμης δεκαετίας (1912-1922) των πολέμων και του εθνικού διχασμού.
Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος συγκρότησε Διεθνή Επιτροπή με πρόεδρο τον Ερνέστ Εμπράρ, ο οποίος προσπάθησε να δώσει το στίγμα μιας σύγχρονης πόλης με έντονο ιστορικό παρελθόν. Σχεδίασε μια μοντέρνα, λειτουργική πόλη με στόχο να επικοινωνούν οι εσωτερικές συνοικίες με τη θάλασσα με μεγάλους διαμπερείς άξονες για την κίνηση πεζών και αυτοκινήτων. Οι πιο σημαντικοί από αυτούς τους άξονες είναι η οδός Αριστοτέλους με διάφορες πλατείες και ελεύθερους χώρους κατά μήκος της καθώς και ο πεζόδρομος της Δημητρίου Γούναρη, που συνδέει τη θάλασσα με το αρχαίο παρελθόν και τη Ροτόντα.
Σύμφωνα με το σχέδιο αναδείχθηκαν οι ιστορικές βυζαντινές εκκλησίες και προστατεύθηκαν με ιδιαίτερη επιμονή οθωμανικά μνημεία που είχαν γλιτώσει από την πυρκαγιά. Η Άνω Πόλη ορίστηκε διατηρητέα και εκπονήθηκαν πρωτοποριακά για την εποχή σχέδια για την ίδρυση της Πανεπιστημιούπολης στη θέση που γνωρίζουμε σήμερα. Το λιμάνι επεκτάθηκε προς τα δυτικά και όχι προς το Λευκό Πύργο και έτσι επέτρεψε στο ιστορικό κέντρο να ανοιχθεί προς τη θάλασσα.
Τα χαρακτηριστικά που έδωσε στη Θεσσαλονίκη ο Ερνέστ Εμπράρ σημάδεψαν την εξέλιξή της και παραμένουν ανάγλυφα μέχρι σήμερα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη πολεοδομική επέμβαση που έγινε ποτέ στην Ελλάδα και παρότι οι ιδέες που διατυπώθηκαν τότε δεν υλοποιήθηκαν όλες, χάρη σ’ εκείνον τον σχεδιασμό η Θεσσαλονίκη απέκτησε την όψη σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης.
Ο φιλόδοξος πολεοδομικός σχεδιασμός της Επιτροπής Εμπράρ, μέσα από τις εθνικές περιπέτειες και την πλημμυρίδα των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής, δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί. Η πόλη δεν μπόρεσε να αξιοποιήσει την ανέλπιστη «ευκαιρία» που της έδωσε η μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Όσο για τον ίδιο τον Ερνέστ Εμπράρ… Ένα σκοτεινό στενό μερικών μέτρων που φέρει το όνομά του στα Άνω Λαδάδικα μένει για να θυμίζει πόσο πολύ εκτίμησε η Θεσσαλονίκη τα όσα της προσέφερε το φωτισμένο αυτό πνεύμα.
Σήμερα τόσο το ιστορικό κέντρο της πόλης όσο και οι ανατολικές και δυτικές συνοικίες έχουν κύριο γνώρισμα την πυκνή δόμηση, την ομοιομορφία, την έλλειψη πράσινου. Οι ασφυκτικά γεμάτοι με αυτοκίνητα, είτε παρκαρισμένα είτε εν κινήσει, δρόμοι δίνουν την αίσθηση μιας πολύβουης, νευρωτικής στα όρια της παράνοιας πόλης. Μόνη χρωματική πινελιά η κουρελαρία των πολυκαιρισμένων αφισών ή τα graffiti σε τοίχους με τον πόνο του κάθε πικραμένου.
Κι όμως τα Κάστρα συνεχίζουν επιβλητικά να παρακολουθούν τους ρυθμούς της πόλης, να επιβάλλονται και να επιβάλλουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους τους τους δικούς τους νόμους και κανόνες βασισμένους στην από αρχαίων χρόνων ρυμοτομία τους. Η Γούναρη σφύζει από ζωή και όλες οι φυλές της γης περιδιαβαίνουν στον πεζόδρομο που σχεδίασαν οι Ρωμαίοι, αμπελοφιλοσοφούν, τραγουδούν ή απλά κάνουν χάζι
Σάββατο 22 Απριλίου, μια ηλιόλουστη μέρα επιφύλασσε εκπλήξεις σε όσους περιδιάβαιναν στην παραλία, καθώς ηθοποιοί του ΚΘΒΕ έδιναν παράσταση και ξάφνιασαν περαστικούς και ποδηλάτες!
.
Η παραλία είναι μαγευτική είτε φυσάει ο Βαρδάρης και καθαρίζει και βλέπεις απέναντι στον Όλυμπο το Δία να κάθεται στο θρόνο του είτε βρέχει και η μελαγχολία σε οδηγεί σε ένα από τα εκατοντάδες καφέ. Η Αριστοτέλους δε χρειάζεται συστάσεις είναι εξάλλου το μοναδικό σημείο που υλοποιήθηκε το σχέδιο του Εμπράρ και μας δίνει μια εικόνα του πως θα ήταν η πόλη αν είχε εφαρμοστεί στο σύνολο του. Όμως ας μη μεμψιμοιρούμε, καθώς προϊόντος του χρόνου όλο και περισσότερο φέρνει στο νου ευρωπαϊκές πόλεις με φινέτσα με τα διάφορα δρώμενα με κάθε ευκαιρία να δείχνουν πως εκεί χτυπά η καρδιά της πόλης. Όσο για το Λιμάνι έχει τα τελευταία χρόνια το δικό του νεανικό χαρακτήρα και είναι τόσο παρήγορο στην εποχή της κρίσης να βλέπεις να μαζεύονται εκεί οι νέοι, να αγναντεύουν το μέλλον τους και να αισιοδοξούν. Και όλο και περισσότερες γειτονιές αποκτούν χρώμα και χαρακτήρα.
Αυτή είναι η πόλη μας και την αγαπάμε γι αυτό και θα φροντίσουμε να την προστατέψουμε και να την αναβαθμίσουμε . Είναι και στο χέρι μας!
Τριάδα Εμμανουηλίδου
