Φώτος Πολίτης
Ο Φώτος Πολίτης (1890 – 1934) ήταν από τις σημαντικότερες πνευματικές μορφές του νεοελληνικού θεάτρου, που καθοδήγησε όχι μόνο τους ηθοποιούς, ως σκηνοθέτης και τους σπουδαστές δραματικών σχολών, ως θεατρικός δάσκαλος, αλλά και τους θεατρικούς συγγραφείς, ως θεωρητικός του θεάτρου, και το αμύητο κοινό στα αριστουργήματα της αρχαίας τραγωδίας και του κλασικού θεάτρου και στα αξιόλογα έργα του νεοελληνικού θεάτρου.
Υπήρξε, όμως, και επιφανής κριτικός της λογοτεχνίας, της θεατρικής τέχνης και της πνευματικής ζωής με συνολικά 1103 άρθρα, επιφυλλίδες και κριτικές από το 1914 έως το 1934, όπου «εκδηλώνεται η προσωπικότητά του κι από αυτά μπορούμε να παρακολουθήσουμε το πως ο Φώτος Πολίτης προβάλλει το όραμά του.
Γιος του λαογράφου και καθηγητή και αδελφός του νεοελληνιστή, καθηγητή και ακαδημαϊκού Λίνου Πολίτη, γεννήθηκε στην Αθήνα και από πολύ νέος συμμετείχε στην πνευματική ζωή του τόπου.
Το 1905 δημοσίευσε τα πρώτα ολιγόστιχα ποιήματά του στο μαχητικό περιοδικό Ο Νουμάς, του Δημήτρη Ταγκόπουλου, που αποτελούσε το προπύργιο των δημοτικιστών.
Το 1907, συμμετείχε στην παρέα των νεαρών ποιητών του μηνιαίου περιοδικού Ηγησώ, όπως ο Κώστας Βάρναλης, ο Νίκος Καρβούνης, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, ο Ρώμος Φιλύρας κ.ά. δημοσιεύοντας δικά του ποιήματα. Για δύο χρόνια (1906-1908) φοίτησε στη δραματική σχολή του Ωδείου Αθηνών και το 1908 έλαβε το δεύτερο βραβείο στον Παντελίδειο Δραματικό Διαγωνισμό, με το έργο του Ο Βρυκόλακες (δράμα)
Το 1918 συμμετέχει στη δημιουργία της Εταιρείας Ελληνικού Θεάτρου, από την Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, με διευθυντή τον Μιλτιάδη Λιδωρίκη. Είναι μέλος της κριτικής επιτροπής, με τον Λιδωρίκη, τον Παύλο Νιρβάνα και τον Σπύρο Μελά και καθηγητής στη Δραματική Σχολή της Εταιρείας. Αρχίζει την έμμετρη μετάφραση της τραγωδίας του Σοφοκλή Οιδίπους Τύραννος, σε στρωτή δημοτική καθώς δεν υπήρχε άλλη δημοτική μετάφραση, και καλεί τον Αιμίλιο Βεάκη να ερμηνεύσει τον ομώνυμο ρόλο. Στις 20 Μαΐου 1919 δόθηκε η πρεμιέρα στα παλαιά Ολύμπια της οδού Ακαδημίας σε σκηνοθεσία Φώτου Πολίτη. Η παράσταση υπήρξε σταθμός «για την αναβίωση του αρχαίου δράματος, όπου αποτυπώνεται η επίδραση των απόψεων του Max Reinhardt», και καθιέρωσε τον Πολίτη ως σκηνοθέτη.
Ο Μάριος Πλωρίτης έχει γράψει ότι ήταν «Η πρώτη σοβαρή αντιμετώπιση της ερμηνείας του αρχαίου δράματος» και η «οριστική καθιέρωση» του Βεάκη και επί πλέον υπήρξε και εμπορική επιτυχία. Ο σκηνοθέτης και θεωρητικός του θεάτρου Μήτσος Λυγίζος συμπλήρωσε για την προσφορά της «Εταιρείας Ελληνικού Θεάτρου», δίνοντάς μας μία εικόνα της κατάστασης του θεάτρου εκείνη την εποχή:
Ιδρύθηκε για να βάλει κάποιο φραγμό στις «κωμικές παρωδίες, στις ασεβείς βεβηλώσεις και στα μασκαρεύματα» του Σοφοκλή, του Σαίξπηρ και του Ίψεν απ” τα διάφορα θεατρικά συγκροτήματα της εποχής εκείνης».
Ο Πολίτης σκηνοθέτησε άλλο ένα έργο, τον Επιθεωρητή του Γκόγκολ, πριν παραιτηθεί από την Εταιρεία Ελληνικού Θεάτρου τον Ιούλιο του 1919, λόγω διαφωνιών.
Το 1924, εκδίδει το τρίτο θεατρικό του έργο, τη σάτιρα Καραγκιόζης ο Μέγας.
Και το 1925, όταν με πρωτοβουλία του Σωματίου Ελλήνων Ηθοποιών (ΣΕΗ), δημιουργείται η Επαγγελματική Σχολή Θεάτρου με πρόεδρο τον Θεόδωρο Συναδινό, ο Φώτος Πολίτης διορίζεται καθηγητής δραματολογίας και υποκριτικής.
Από το 1927, η Σχολή αρχίζει παραστάσεις με σκηνοθέτη τον Πολίτη:
Ο Βασιλικός του Αντώνη Μάτεση (1927),
ο Έμπορος της Βενετίας του Σαίξπηρ (1927),
Γιάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν του Ίψεν (1928),
Η Θυσία του Αβραάμ (δράμα) (1929) κ.ά.
Παράλληλα, δοκιμάζει και την πρώτη του παράσταση αρχαίου δράματος σε υπαίθριο χώρο, την Εκάβη του Ευριπίδη στο Παναθηναϊκό Στάδιο με την Μαρίκα Κοτοπούλη και το θίασό της (1927), την πιο ονομαστή, όπως την αποκαλλεί ο σκηνοθέτης Αλέξης Σολομός.
Το 1932, σκηνοθετεί την εναρκτήρια παράσταση του Εθνικού Θεάτρου, την τραγωδία του Αισχύλου Αγαμέμνων, με πρωταγωνιστές τους Αιμίλιο Βεάκη, Κατίνα Παξινού, Αλέξη Μινωτή
Γι” αυτήν την πρώτη παράσταση του Εθνικού, τον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου, σε σκηνοθεσία Πολίτη, γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος:
«Ο Φώτος Πολίτης, με σκηνογράφο τον Κλώνη, που έχτισε ένα σκηνικό που παρέπεμπε σε εικαστικούς χώρους του γερμανικού εξπρεσιονιστικού κινηματογράφου (Φριτς Λανγκ), και κοστούμια του Φωκά, έστησε μια παράσταση με ασπρόμαυρες φωτοσκιάσεις, εξπρεσιονιστική εικαστική και χωρίς ίχνος λυρισμούαφού δεν υπήρχαν αδόμενα χορικά παρά πλήθος μαζών και μουσική υπόκρουση, όπως στη Μητρόπολη του Λανγκ. Οι πρωταγωνιστές μετέφεραν ο καθένας τη μανιέρα του, αποκτηθείσα στο νατουραλιστικό, ηθογραφικό και ρομαντικό θέατρο του πρώτου τετάρτουτου 20ού αιώνα».
Σε 32 μήνες, από την εναρκτήρια παράσταση του Αγαμέμνονος έως τον πρόωρο θάνατό του τα ξημερώματα της 4ης Δεκεμβρίου 1934, ο Φώτος Πολίτης ανέβασε τριάντα πέντε έργα των σημαντικότερων δημιουργών όπως οι Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Σαίξπηρ, Μολιέρος, Γκολντόνι, Σίλλερ, Μυσσέ, Ίψεν, Τσβάιχ, Σω, Ο’Νηλ, αλλά και Δ. Βυζάντιος, Γρ. Ξενόπουλος, Π. Χορν, Σπ. Μελάς, και Αλ. Λιδωρίκης, εκπληρώνοντας τους παιδευτικούς σκοπούς του να φέρει το θεατή σε επαφή με τα αριστουργήματα της παγκόσμιας θεατρικής τέχνης, από τους αρχαίους τραγικούς έως τους σύγχρονους συγγραφείς, και να τον βοηθήσουν, μέσω της σκηνοθεσίας, να πλησιάσει την ουσία του κάθε έργου.
Το έργο του Φώτου Πολίτη ήταν όντος πολύ μεγάλο, παρά τον πρόωρο θάνατό του.
Επέβαλε ένα θεατρικό επίπεδο πολύ ανώτερο εκείνου που βρήκε όταν άρχισε να σκηνοθετεί. Πολέμησε την προχειρότητα που επικρατούσε, το ελεεινό δραματολόγιο βασισμένο στο γαλλικό βουλεβάρτο, τον βεντετισμό των πρωταγωνιστών. Υποστήριξε την επικράτηση της δημοτικής, την πιστή απόδοση του κειμένου, την ευρωπαϊκή πρωτοπορία, της οποίας είχε βαθιά γνώση, την επικράτηση του σκηνοθέτη, ως του απόλυτου αρχηγού του καλλιτεχνικού γίγνεσθαι, που ερμηνεύει τον συγγραφέα και με την μπαγκέτα του διευθύνει τους ηθοποιούς, σκηνογράφους, ενδυματολόγους, μουσικούς, χορογράφους, για να επιφέρει το ποθητό αποτέλεσμα.
Από τον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου, Εθνικό Θέατρο 1932
Όπως παρατηρεί η καθηγήτρια Κατερίνα Αρβανίτη:
Ο Πολίτης υπήρξε σημαντικότατος σκηνοθέτης με τον οποίο η τραγωδία αναγνωρίστηκε ως είδος θεατρικό που διαφέρει. Υπήρξε επίσης θεμελιωτής της παράδοσης του Εθνικού Θεάτρου.
Η θεμελίωση μιας θεατρικής παράδοσης, όπως αυτής του Εθνικού Θεάτρου, δεν είναι απλό γεγονός. Συνήθως χρειάζεται πολυετή προσπάθεια. Τώρα γίνεται κατανοητή η εμμονή του Πολίτη σε εκατοντάδες εξαντλητικές πρόβες.
Την παράδοση που δημιούργησε ο Φώτος Πολίτης στο Εθνικό Θέατρο, συνέχισαν μετά τον θάνατό του το 1934 ο Κωστής Μπαστιάς και ο Δημήτρης Ροντήρης.
Σχολιάζει ο Μπαστιάς, για τη σκηνοθεσία του Πολίτη:
Την ονόμασε μάλιστα [ο Πολίτης] εσωτερική σκηνοθεσία για να την ξεχωρίσει από την άλλη, την εξωτερική, την σκηνοθεσία που δεν φιλοδοξούσε να ξεπεράσει τα όρια ενός καλαίσθητου σαλονιού [...] και ο σκηνοθέτης μεταφράζει το έργο του ποιητή στην γλώσσα της σκηνής. Βρίσκει δηλαδή τον τρόπο ώστε να φέρει στην επιφάνεια το βαθύτερο νόημα του έργου, να φωτίσει καλύτερα τους χαρακτήρες κι” έτσι να φέρει όσο γίνεται σιμώτερα το θεατή προς το συγγραφέα. Τούτος είναι ο σκοπός του και για να φτάση σ” αυτόν γίνονται τα πάντα απλά στα χέρια του: ο ηθοποιός, ο σκηνογράφος, το ρούχο, ο μουσικός, ο χορευτής. Τα πάντα επιστρατεύονται για να υπηρετήσουν τον ποιητή και το έργο του.
Και ο μεγάλος σκηνοθέτης και ηθοποιός Αλέξης Μινωτής( που τόλμησε να παίξει Άμλετ στο Λονδίνο με το «Βασιλικό Θέατρο της Ελλάδος» το 1939 και να συγκριθεί από τους Άγγλους κριτικούς ως εφάμιλλος με τα ιερά τέρατα του Βρετανικού θεάτρου, όπως ο Alec Guiness και ο John Guilgud, στον σημαντικότερο ρόλο του δραματολογίου τους) έγραψε ότι ο Φώτος Πολίτης έλεγε:
«Όταν η σκηνοθεσία είναι ορατή, παράσταση δεν υπάρχει». Εσωτερική σκηνοθεσία [είναι] το έργο της πνευματικής αγωγής, που εφάρμοζε για να διαμορφώση καλλιτεχνική συνείδηση και πόθο δημιουργίας στους ηθοποιούς [...]
Και ο Μινωτής συνεχίζει:
Με τον αξέχαστο συνάδελφο Βαγγέλη Μαμία καθόμαστε συχνά στην κουΐντα και παρακολουθούσαμε την πρόβα [του Φώτου Πολίτη] περιμένοντας τη σειρά μας.[...] [Ο Μαμίας] άκουγε τον Πολίτη να διδάσκει, να εξηγεί, να ερμηνεύει, άνοιγε διάπλατα τα τρεμάμενα πελώρια μάτια του, που δάκρυζαν με το παραμικρό, και μούλεγε ασθμαίνοντας: «Βρε μυστήριο! Όλα τα καταλαβαίνω! Εσύ; Τούτος παιδί μου, τα ξέρει του βάθους και του πλάτους! Και είδες πως σε μπάζει στο νόημα; Με το πρώτο! Και χωρίς να σου κάνει τον καμπόσο. Αυτός, αδελφέ μου, θα μας κάνει ανθρώπους!»
Για τις δραματολογικές και σκηνοθετικές επιλογές, αλλά και για τη θεατρική κριτική του Πολίτη, ο πεζογράφος και επιφυλλιδογράφος Άγγελος Τερζάκης, που από το 1937 ανέλαβε πολλά αξιώματα στο Εθνικό (Βασιλικό) Θέατρο (γραμματέας, εισηγητής δραματολογίου, γενικός διευθυντής), παρατηρεί ότι είχε συγκεκριμένους σκοπούς:
Χτύπημα ανελέητο του βουλεβάρτου, που εξισώνει τη σκηνή με την πίστα ενός νυχτερινού κέντρου διασκεδάσεων. Χτύπημα αδυσώπητο του βεντεττισμού, που μεταβάλλει το θέατρο σε στίβο ταπεινό για να ικανοποιούνται προσωπικές, ναρκισσικές ματαιοδοξίες. Χτύπημα των συγγραφέων που εξαγοράζονται, συνθηκολογούν, εμπορεύονται τα κατώτερα ένστικτα και γούστα του όχλου.
Η καλλιτεχνική επιτροπή του Εθνικού Θεάτρου το 1933: Παύλος Νιρβάνας, Φώτος Πολίτης, Ιωάννης Γρυπάρης, Γεώργιος Βλάχος, Γρηγόριος Ξενόπουλος και Θεόδωρος Ν. Συναδινός
Γράφει ο Πάνος Χατζηγεωργιάδης για το Πολίτη
«Ένας άνθρωπος ο οποίος στο διάστημα της σύντομης ζωής του των σαράντα τεσσάρων χρόνων, εφρόντισε οχι μόνον να τιμήσει την παρουσία του επί γης στην καθημερινότητα του, αλλά και να φωτίσει όπως το όνομα του επιβάλει, τον δρόμο πολλών νέων τότε ηθοποιών, συγγραφέων, σκηνοθετών, σπουδαστών της δραματικής τέχνης και καλλιτεχνών γενικότερα.
Υπήρξε ο άνθρωπος ο οποίος συναισθάνθει πλήρως την ανάγκη δημιουργίας μιάς νέας “κεντρικής σκηνής”, η οποία θα βοηθούσε τον λαό να μορφωθεί θεατρικώς αλλά και να καλυτερεύσει το πνευματικό του επίππεδο, γεγονός που υποτίθεται πως αποτελεί πάντοτε , τον κύριο στόχο ή έστω εκ των κυριοτέρων, της πραγματικής τέχνης.
Υλικό (προγράμματα-δημοσιεύματα-φωτογραφίες) από τα έργα που σκηνοθέτησε ο Πολίτης στο Εθνικό Θέατρο
Οι μαθητές που εργάστηκαν
Πέτρος Παρισόπουλος
Θοδωρής Ράζχα
Λεωνιδας Πολυχρονιδης
Σχολιάστε
Για να σχολιάσετε πρέπει να συνδεθείτε.
